PAUL VEYNE (1930-) – γράφει ο Αντώνης Ζέρβας;

Ένα σημείωμα με αφορμή το αυτοβιογραφικό τού σύγχρονου Γάλλου ιστορικού

Μόλις πληροφορήθηκα με ιδιαίτερη συγκίνηση ότι κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό τού γάλλου ιστορικού Paul Veyne (Πολ Βεν) Εγώ, ο «ψευτο-μποέμ» ρομαντικός, Αναμνήσεις, εκδόσεις Εστία, μτφ. Γιώργος Καράμπελας.

Πρόκειται για μια έξοχη, αδυσώπητη αυτοβιογράφηση ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους ιστορικούς, το έργο του οποίου δεν είναι γνωστό στην Ελλάδα.

Στα παρισινά μας χρόνια, η πραγματεία του Πώς γράφεται η Ιστορία (1971) είχε κάνει πάταγο. Ήταν μαζί με τον Φουκώ ένας από τους τολμηρούς που θα ξέκοβαν από τη μαρξιστικής κατευθύνσεως μεγάλη σχολή των «Αρχείων», θα έπαιρναν αργότερα τις αποστάσεις τους από την «ιστοριακή» ερμηνευτική του Χάιντεγκερ και θα εγκαινίαζαν την έννοια της «πλοκής» στην ιστορική έρευνα. Εκείνα τα χρόνια, η χαϊντεγκεριανή φράση «το τέλος του ανθρώπου» που είχε υιοθετήσει ο Φουκώ στις Λέξεις και τα Πράγματα σήμαινε ούτε λίγο, ούτε πολύ, Χίτλερ! Γελάει κανείς όταν διαπιστώνει ότι ακόμη και σήμερα μπορεί να ακούγονται τέτοιες ανοησίες.

Με αφετηρία την κριτική των «γενικών εννοιών» βάσει της νιτσεϊκής αρχής ότι «όλες οι έννοιες αποτελούν κατασκευές», ο Paul Veyne εμπεδώνει τη βασική θεώρηση του Φουκώ, σύμφωνα με την οποία «το αντικείμενο της γνώσης δεν παραμένει το αυτό και το ίδιο κάτω από το πρίσμα των λόγων που το εξηγούν».

Το τί βλέπουμε και τί δεν βλέπουμε είναι συνάρτηση της λογικής διάταξης μιας εποχής που παράγει την «αλήθεια» και καθιστά αισθητές τις επιδράσεις της. Δεν υφίσταται μία και μοναδική πηγή, μία και μόνο αρχή που πρέπει να εντοπισθεί για τη διερεύνηση ενός ιστορικού φαινομένου, αλλά μόνο πολύπλοκα συμπλέγματα επιδράσεων. Δεν υπάρχει πρώτον κινούν στην ιστορία, όπως η οικονομία, ο πόλεμος των τάξεων κλπ. και άρα δεν υφίσταται φυσική ανάπτυξη μιας ιστορικής πραγματικότητας. Η ιστορία δεν έχει ουδεμία σχέση με την οργανική ανάπτυξη του φυτού, όπως ήθελε ο Διονύσιος Σολωμός και ο γερμανικός ιδεαλισμός. Αντιθέτως, κάθε ιστορική πραγματικότητα διαμορφώνεται από χίλιους δυό παράγοντες ως επί το πλείστον τυχαίους. Είναι ενική και παράταιρη. Ένα κουβάρι ασυνεχειών. Η κοινωνία είναι κάθε φορά οι «λόγοι» που τη συγκροτούν. Δεν παράγει τους λόγους η ίδια, συγκροτείται από τους λόγους και αυτοί αποτελούν το αντικείμενο της ιστορικής έρευνας.

Σύμφωνα με τον Paul Veyne, και στην οπτική του Φουκώ, ένα πράγμα δείχνει η ιστορία: ότι υπάρχουν και θα υπάρχουν αιωνίως όρια τα οποία είναι αδύνατο να γνωρίζει μια εποχή, όρια σύμφυτα με την περατότητα του ανθρώπινου όντος.

Τομέας της ειδικεύσεως τού Paul Veyne είναι η Ρωμαϊκή ιστορία με πολλές πραγματείες σε επιμέρους θέματα που φωτίζουν πολύ διαφορετικά την περίοδο, όπως το περίφημο ζήτημα των Ρωμαίων μονομάχων.

Στο μεγαλειώδες L’ Empire grécoromaine, 2005 (Η Ελληνορωμαϊκή αυτοκρατορία) τεκμηριώνεται λαμπρά ότι δεν υπάρχει Ρωμαϊκός αλλά Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός. Ακολούθησε η μελέτη Quand notre monde est devenu chrétien (312-394), 2007 (Όταν ο κόσμος μας εκχριστιανίσθηκε), στην οποία διερευνάται πώς επιβλήθηκε ο Χριστιανισμός ως επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας χάρη στην «απόφαση» του Μ. Κωνσταντίνου.

Πολυμαθής και πολυγραφότατος, ο Paul Veyne αν και δεν μπόρεσε ποτέ «να γράψει ποίηση», όπως θα ’θελε, έγραψε για ποιητές ρωμαίους (μεταξύ άλλων Η ρωμαϊκή ερωτική ελεγειογραφία 1983, μια πρωτότυπη ερμηνεία σε πλήρη αντίθεση με τα κοινώς παραδεδεγμένα) αλλά και για τον φίλο του Ρενέ Σάρ (René Char dans ses Ρoèmes, 1990), σπουδή εξαιρετικά φωταγωγική με κατεύθυνση από το έργο προς τον άνθρωπο και την εποχή του και όχι το αντίθετο. Η ίδια μέθοδος ακολουθείται στην εξαιρετικά φωταγωγική μονογραφία του για τον Φουκώ: FOUCAULT, Sa pensée, sa personne, 2008.

Τέλος, μνημονεύω και το προσωπικό του Φανταστικό Μουσείο των αριστουργημάτων της ιταλικής ζωγραφικής (Mon musée imaginaire, 2012) που φαίνεται να ολοκληρώνει μια ολόκληρη ζωή χωρίς ίχνος πλήξης.

Γράφω μόνο για ό,τι έχω μελετήσει, πιστός στο παλιομοδίτικο ιδεώδες της ηρωϊκής νεότητάς μας. Οι σκληρότατες, πλην διόλου μνησίκακες, Αναμνήσεις του Paul Veyne που μόλις κυκλοφόρησαν φέρνουν στο νου μου τη σκέψη του Νίτσε: «Μόνον όποιος δεινοπάθησε είναι κλητός στο Πνεύμα» ή κάπως έτσι.

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]

http://frear.gr/?p=23996&fbclid=IwAR2lnskhv4a1JBDly0zdYsIB9UerKMTaKAhi9kt_-Qcn_NgwqJxKuqwDMho