Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
«Πίστευα για πολλά χρόνια ότι το να κατανοείς τις συνθήκες και τα λάθη του παρελθόντος, λειτουργεί σαν προστασία στο μέλλον. Τώρα πια νομίζω ότι είναι σαν να κοιτάς παλιές φωτογραφίες. Η οπτική μας είναι κομμάτι του χαρακτήρα μας. Τα μάτια μας είναι μαθημένα να εντοπίζουν πρώτα τις διαφορές και όχι τις ομοιότητες. Πιστεύουμε ότι δεν θα είμαστε η επανάληψη αλλά η εξαίρεση στο ιστορικό προηγούμενο.»
Ο Γιάννης Σκαραγκάς στο καινούργιο του βιβλίο «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο» (εκδόσεις Κριτική) αυτό ακριβώς κάνει. Ζωντανεύει μια νουάρ εποχή της χώρας μας που εν πολλοίς μας θυμίζει την εποχή μας. Ωστόσο ποιος διδάσκεται από το παρελθόν.
Με προϊστορία στο δραματουργικό βάθος των ηρώων, γνωρίζοντάς μας τον κοσμικογράφο Φιλότιμο Βάκχο του βιβλίου του, θα επισημάνει: «Για μένα η διαδρομή του ήρωα σε μια ιστορία είναι ένας κύκλος ενηλικίωσης και επίγνωσης, που ξεκινά από την άγνοια ή την πλάνη, οδηγεί στη συντριβή και αναπόφευκτα σε μια νέα θέση και αντίληψη».
Και στη συνέντευξη που ακολουθεί θα μας μιλήσει για τις νουάρ εποχές των ηρώων του και της χώρας μας, για τις ιστορίες του και το παρελθόν των ηρώων του, αλλά και για την άκρως ενδιαφέρουσα μεταιχμιακή εποχή που διανύουμε, αναγνωρίζοντας μέσα στις πολλές αντιξοότητες και τα δώρα που ήδη μας φέρνει: «Η κρίση της τελευταίας πανδημίας γέννησε υπέροχες ιστορίες ανθρωπιάς. Η αμερικανική αγορά του βιβλίου όμως στα φυσικά βιβλιοπωλεία έπεσε κατά 33,4% τον Μάρτιο και 65,3% τον Απρίλιο. Είμαι σίγουρος ότι θα γραφτούν σημαντικά βιβλία και σενάρια για αυτή την υπερβατική και παναθρώπινη εμπειρία, αλλά ποιο θα είναι το μέλλον τους;»
Ωστόσο αισιόδοξα και πάλι επιμένει: «Θέλω να πω ότι ένα συγκινητικό κομμάτι των μεταιχμιακών εποχών είναι η ίδια μας η ικανότητα να σκηνοθετούμε τον εαυτό μας στο αδιανόητο.»
-Κύριε Σκαραγκά, το καινούργιο σας μυθιστόρημα «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο», αναφέρεται στη νουάρ εποχή της Ελλάδος;
Αναφέρεται σε μια «σκοτεινή» Ελλάδα που προσπαθεί με κάθε τίμημα να επουλώσει τις πληγές και τα τραύματα των προηγούμενων πολέμων— να αντέξει τη διεθνή οικονομική κρίση της εποχής, και να κλείσει τα εχθρικά μέτωπα και τις απειλές από τους γείτονές της.
-Γιατί θεωρείται η εποχή του μεσοπολέμου, το 1930, η νουάρ εποχή μας;
Η Ελλάδα μόνο νουάρ εποχές διανύει στην ιστορία της. Η συγκεκριμένη όμως είναι μια απελπιστική εποχή ταπείνωσης και παραλογισμού. Ο κόσμος καταρρέει ασταμάτητα. Αυτό το αίσθημα ότι το κακό δεν έχει σταματημό, δημιουργεί μια κοινωνία καταραμένων που δεν διαθέτει τίποτα άλλο για να ξεφύγει από την ματαιότητα πέρα από τη φαντασίωση και την ηδονή. Αυτές οι μαζικές φαντασιώσεις είναι που θα γεννήσουν θριάμβους ανθρωπισμού αλλά και καταστροφικά τέρατα σε όλη την Ευρώπη.
-Στο μεταξύ, παρατηρούμε και ομοιότητες με τη σημερινή: το δάνειο, οι πρόσφυγες, οι εκκρεμότητες μας με τους γερμανούς, η ανάγκη μας για μια θέση στη διεθνή σκακιέρα… Σκιαγραφώντας εκείνη την εποχή, κατανοούμε και την δική μας σήμερα;
Πίστευα για πολλά χρόνια ότι το να κατανοείς τις συνθήκες και τα λάθη του παρελθόντος, λειτουργεί σαν προστασία στο μέλλον. Τώρα πια νομίζω ότι είναι σαν να κοιτάς παλιές φωτογραφίες. Η οπτική μας είναι κομμάτι του χαρακτήρα μας. Τα μάτια μας είναι μαθημένα να εντοπίζουν πρώτα τις διαφορές και όχι τις ομοιότητες. Πιστεύουμε ότι δεν θα είμαστε η επανάληψη αλλά η εξαίρεση στο ιστορικό προηγούμενο.
-Ο καινούργιος σας ήρωας, Φιλότιμος Βάκχος, κοσμικογράφος στα Αθηναϊκά Νέα, με σκοτεινό παρελθόν που επιμελώς κρύβει, είναι ένας σύνθετος ήρωας. Ήταν ο μόνος που μπορούσε να επιβιώσει και να διακρίνει όσα διαδραματίζονταν σε μια τόσο σύνθετη και δύσκολη εποχή;
Ήταν ο ήρωας που μπορούσε να κουβαλήσει στην πλάτη του την ιστορία μιας εποχής αλλά και μιας πόλης. Κρύβει το παρελθόν του, προσπαθεί να γίνει αρεστός στα αφεντικά του και βρίσκεται μπλεγμένος σε μια απίστευτη συνωμοσία αντρικής πορνογραφίας και μοιρασιάς εξουσίας. Είναι η ενσάρκωση της μεσοπολεμικής φιλοδοξίας και μιας γενιάς ρομαντικών και κακοπαθημένων καιροσκόπων.
-Το όνομά του, φαντάζομαι, μάλλον δεν είναι τυχαίο….
Του άξιζε ένα όνομα που να υποδηλώνει τα συστατικά του χαρακτήρα του. Είναι ένας άνθρωπος των παθών, χωρίς διακρίσεις και όρια, αλλά με αναπτυγμένο το αίσθημα της τιμής και κυρίως της ενοχής.
-Κύριε Σκαραγκά, τι θα πρέπει να έχει ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ο ήρωάς σας ή η ηρωίδα σας;
Να είναι πολυεπίπεδος. Απαντώ «τεχνικά» γιατί αυτό πιστεύω ότι είναι ένα γενικότερο ζήτημα στην ελληνική πεζογραφία και μυθοπλασία—οι οποίες παράγουν καλές ιστορίες ιδεών, μένοντας πιστές στην παράδοση της ανατολικο-ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, υστερούν όμως πολλές φορές σε δραματουργικό βάθος. Για μένα η διαδρομή του ήρωα σε μια ιστορία είναι ένας κύκλος ενηλικίωσης και επίγνωσης, που ξεκινά από την άγνοια ή την πλάνη, οδηγεί στη συντριβή και αναπόφευκτα σε μια νέα θέση και αντίληψη.
-Μια ιστορία για να θελήσετε να την κάνετε ιστορία σας;
Όσο περνούν τα χρόνια, με δυσκολεύει όλο και περισσότερο να το απαντήσω αυτό. Κάθε ιστορία είναι ένας χάρτης του ανθρώπινου, μια ανεξάντλητη σχέση πιθανοτήτων και απώλειάς τους. Μελετάς και σχεδιάζεις τις διαδρομές σου, γνωρίζοντας ότι κάθε κατεύθυνση σημαίνει συγχρόνως κομμάτια μιας ζωής που θα στερηθείς. Απλώς έρχεται κάποια στιγμή που τα διλήμματα μοιάζουν να έχουν μια βαθιά συνοχή και η πυξίδα σου αποκτά ψυχή και νόημα. Αυτή είναι η απάντηση που δίνω. Αυτό που αφήνουμε πίσω μας, είναι η τάξη που βάλαμε στο ανθρώπινο, μια επώδυνη και λυτρωτική αίσθηση προσανατολισμού. Αυτό το πείσμα εναντίον του τυχαίου επιδιώκω στις ιστορίες μου. Η πιθανότητα να αποκτήσει νόημα η αρένα του κόσμου μας, επειδή αποδώσαμε προσεκτικά ιδιότητες, σχέσεις και τελετουργία σε μια σειρά από τυχαία πρόσωπα και πράξεις.
-Τελικά ο Φιλότιμος Βάκχος είναι θετικός ή αρνητικός ήρωας;
Είναι ένας θετικός χαρακτήρας που πρέπει να δοκιμαστεί και να ταπεινωθεί μέχρι να το καταλάβει.
-Η νεοσύστατη κινηματογραφική παραγωγή της εποχής και το Ρεμπέτικο, ήταν κάτι που ήδη γνωρίζατε ή απαιτήθηκε έρευνα; Τι το ιδιαίτερο έχουν ως κοινωνικοί χώροι που ευνοούν την παραβατική συμπεριφορά;
Πολλές λεπτομέρειες μού ήταν γνωστές από τις σπουδές μου, αλλά χρειαζόταν ένα κομμάτι έρευνας που έχει να κάνει με τις λεπτομέρειες, στις οποίες εστιάζω εγώ. Η εποχή του βουβού κινηματογράφου, η αρχή δηλαδή της κινηματογραφικής παραγωγής στην Ελλάδα, είναι σκληρή αλλά και γοητευτική στην εντιμότητά της. Δεν έχει την ωραιοποιημένη «αφέλεια» και την τυποποίηση των μεταγενέστερων περιόδων στη χώρα μας. Είναι προκλητική και εισάγει έναν ερωτισμό που σοκάρει μεν, καθρεφτίζει όμως και τα νέα ήθη της εποχής. Από την άλλη το ρεμπέτικο αυτή την περίοδο είναι τελείως περιθωριοποιημένη—το ίδιο και ο κόσμος του. Ήθελα τη μουσική και το θέαμα της εποχής όχι στο φόντο της ιστορίας μου, αλλά στον μηχανισμό της πλοκής της.
-Αν θέλαμε να αναφερθούμε στους κεντρικούς άξονες του βιβλίου, είναι η μεταβατική εποχή; Ένας καινούργιος κόσμος που γεννιέται με τον ερχομό των μικρασιατών προσφύγων; Το ζήτημα της ταυτότητας όσον αφορά τον ήρωα με το σκοτεινό παρελθόν και το νέο ελληνισμό που αντιμετωπίζεται δύσπιστα;
Αυτά που αναφέρατε και κάτι ακόμα: ο αγώνας ενός άντρα κι ενός τόπου να συνθηκολογήσουν με την κακοποίηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά, και να μην ντρέπονται για το τραύμα τους.
-Τι ακριβώς είναι το νουάρ στις μέρες μας; Καθρέφτης της εποχής; Απολαυστικός γρίφος; Το νέο κοινωνικοπολιτικό μυθιστόρημα;
Είναι και τα τρία—και συγχρόνως μια ανεξάντλητη μυθολογία βασισμένη στην πίστη ότι εκτός από το εγκληματικό δαιμόνιο και το κακό, αυτός ο κόσμος διαθέτει και την ικανότητα να τα εμποδίσει.
-Είναι το πρώτο νουάρ σας; Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε κάπως έτσι και «Το αινιγματικό βλέμμα του αγγέλου»; Αν και νομίζω πως όλες οι ιστορίες σας διαθέτουν μια δόση… νουάρ;
Αρκετές ιστορίες μου το έχουν, ιδίως στις νεανικές μου δουλειές. Ξεκίνησα με το νουάρ πριν από είκοσι χρόνια όταν έγραψα την «Επιφάνεια», που διασκευάστηκε και για την τηλεόραση. Η τελευταία μου δουλειά στο είδος ήταν το Prime Numbers στη Νέα Υόρκη το 2009, που μεταφέρθηκε αργότερα στα ελληνικά με το μυθιστόρημα «Ο ουρανός που ονειρεύτηκες».
-Και όλες- θα μπορούσαμε να πούμε- έχουν να κάνουν και με την εποχή μας;
Δεν μπορώ να μη συνδέω το παρελθόν με το παρόν. Χρωστάμε τα συστατικά μας στο παρελθόν, αλλά δοκιμαζόμαστε στο παρόν. Η ευαισθησία μας απέναντι στα δύο— ανάμεσα στη μνήμη και στη ζωή— είναι που μας κάνει μοναδικούς, που δίνει αξία σε κάθε γνωστή και άγνωστη ιδιότητα και της καρδιάς και του μυαλού και του βάρους που έχουν τα πόδια μας σε αυτό τον πλανήτη.
– Ζώντας ταυτοχρόνως την ελληνική και την αμερικανική πραγματικότητα, πιστεύετε ότι συγγραφικά τουλάχιστον οι μεταιχμιακές εποχές παρουσιάζουν το μεγάλο ενδιαφέρον;
Παρουσιάζουν συγκλονιστικό ενδιαφέρον αλλά με πολύ μεγάλο τίμημα. Πάρτε για παράδειγμα τον αγαπημένο μας χώρο του βιβλίου (θα επικαλεστώ αριθμούς στις ΗΠΑ). Η κρίση της τελευταίας πανδημίας γέννησε υπέροχες ιστορίες ανθρωπιάς. Η αμερικανική αγορά του βιβλίου όμως στα φυσικά βιβλιοπωλεία έπεσε κατά 33,4% τον Μάρτιο και 65,3% τον Απρίλιο. Είμαι σίγουρος ότι θα γραφτούν σημαντικά βιβλία και σενάρια για αυτή την υπερβατική και παναθρώπινη εμπειρία, αλλά ποιο θα είναι το μέλλον τους; Οι προβλέψεις σε επίπεδο πώλησης πνευματικών δικαιωμάτων, προκαταβολών και ποσοστών είναι ανησυχητικές—καταρχάς σε ό,τι αφορά τους λογοτεχνικούς πράκτορες και τις διαδικασίες εκπροσώπησης και προώθησης. Η θεατρική και κινηματογραφική παραγωγή έχουν επίσης κλονιστεί—όπως βεβαίως όλοι οι χώροι εργασίας. Θέλω να πω ότι ένα συγκινητικό κομμάτι των μεταιχμιακών εποχών είναι η ίδια μας η ικανότητα να σκηνοθετούμε τον εαυτό μας στο αδιανόητο.
-Μπορούμε να ξεχωρίσουμε ήδη τι γεννιέται και τι πεθαίνει στην δική μας περίεργη εποχή;
Ακόμα κι αν μπορούμε, είναι ενδείξεις ενός καινούργιου κόσμου, που δεν υπακούει σε προβλέψεις και κριτήρια αξιολόγησης. Είναι η μοίρα μας να μας προδίδουν οι εικασίες και τα οράματά μας.
Λίγια λόγια για τον συγγραφέα Γιάννη Σκαραγκά
Μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος την τελευταία εικοσαετία, ο Γιάννης Σκαραγκάς έχει γράψει δέκα βιβλία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Γράφοντας στα ελληνικά και στα αγγλικά, βραβεύτηκε το 2018 από το πανεπιστήμιο του Κολοράντο στο περιοδικό Copper Nickel με το Editors’ Prize in Prose. Έχει επίσης γράψει εννιά θεατρικά έργα, μεταξύ των οποίων το Prime Numbers στη Νέα Υόρκη το 2009, και το Courage στη Ζυρίχη το 2017. Έχει τιμηθεί ως συγγραφέας από κορυφαία ιδρύματα στην Ευρώπη και την Αμερική. Το έργο του Η Κυρά της Ρω έκανε πρεμιέρα στο θρυλικό Centre for the Art of Performance του UCLA στο Λος Άντζελες τη θεατρική περίοδο 2019/2020 με περιοδεία στις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Έχει εργαστεί στον χώρο της τηλεόρασης, υπογράφοντας πέντε τηλεοπτικές σειρές στο Mega και τον Alpha, αλλά και σε εταιρείες κινηματογραφικών παραγωγών. Γράφει για μεγάλα αμερικανικά λογοτεχνικά περιοδικά. Στη νέα του δουλειά υπογράφει το σενάριο της ταινίας «Road Narrows» της Φαίη Λέλιος σε παραγωγή του Τζορτζ Πελεκάνος και της Έμμα Τόμσον (2021).
Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου