ΤΕΧΝΗΣ ΣΕΛΙΔΕΣ : O Νίκος Καρούζος και ο Οδυσσέας Ελύτης για τον Μέγα Ανατολικό του Ανδρέα Εμπειρίκου

12.9.20

O Νίκος Καρούζος και ο Οδυσσέας Ελύτης για τον Μέγα Ανατολικό του Ανδρέα Εμπειρίκου

ΙΟΥΛΙΟΣ VERNE ΚΑΙ ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

Άμα διαβάζει κανένας τον Ανδρέα Εμπειρίκο στα τόσο παλλόμενα πεζά του και τυχαίνει να ξέρει τις παλαιές καθαρευουσιάνικες μεταφράσεις του Ιούλιου Verne, είναι αδύνατο να μη συσχετίσει τη γλώσσα του κάλλιστου των υπερρεαλιστών της ρωμιοσύνης με εκείνη των αναφερόμενων μεταφράσεων. Έχω την άποψη πως ο Εμπειρίκος θα πρέπει να διαμόρφωσε τη μαγιά του γλωσσικού του πεπρωμένου από τέτοια διαβάσματα της παιδικής του ηλικίας. Η άποψη μου, βέβαια, κρέμεται στη διαίσθηση. Ποτέ μου δεν το θεώρησα σωστό να του κάνω κάποτε κάποιαν ερώτηση απάνω σ' αυτό το ζήτημα. Γνωρίζω πως κάθε ποιητής φανερώνεται εξαιρετικά ευαίσθητος σε παρατηρήσεις επιδράσεων. Εντούτοις, όταν έλαχε μια

μέρα να μου διαβάσει στο φιλόξενο σπίτι του – πάνε αρκετά χρόνια από τότε – κομμάτια του μεγάλου μυθιστορήματος Ο Μέγας Ανατολικός, εκμεταλλεύτηκα την ευκαιρία για να παρατηρήσω σχολιάζοντας: «Είσθε ένας μυθικής, θα έλεγα, όσο κι απόμακρης γραφής Έλληνας Ιούλιος Verne του έρωτα». Ο Εμπειρίκος ακούγοντας αυτά τα λόγια ενθουσιάστηκε, μίλησε μάλιστα μ' έναν ολόψυχο θαυμασμό, με πραγματική λατρεία για τον Ιούλιο Verne, αλλά ό,τι κατάλαβε από εκείνο που εγώ είπα ήτανε πως πραγματικά, μέσα στο έργο του, τον έρωτα του μέλλοντος οραματιζότανε, την ανώτερη εξέλιξη του ερωτικού παράγοντα στην ανθρώπινη μοίρα, την κατάφαση της ερωτικής ελευθερίας ή όπως λένε σήμερα «σεξουαλικής απελευθέρωσης». Φυσικά, δεν εξήγησα τι εγώ εννοούσα χαρακτηρίζοντας τον ωσάν έναν Ιούλιο Verne. Έμεινε εκεί το πράμα. Ο Εμπειρίκος είχε δώσει στα λόγια μου τη δική του κατεύθυνση. [1]

Νίκος Καρούζος

[1] Δημοσιεύτηκε στο περ. Τράμ, δεύτερη διαδρομή, τ.11-12, Μάρτης 1979, Θεσσαλονίκη
Αναδημοσίευση: ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ/ ΠΕΖΑ ΚΕΙΜΕΝΑ/ ΙΚΑΡΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ/ 1998

* * *

Ο Οδυσσέας Ελύτης γράφει για τον Μεγάλο Ανατολικό ότι η απώτερη αξία του δεν βρίσκεται στα περιγραφόμενα, «βρίσκεται στην παναγαθοσύνη του ποιητή που διαχέεται πάνω στους χαρακτήρες και στις πράξεις των πλέον διαφορετικών τύπων του έργου, πρωταγωνιστών ή κομπάρσων, και αναεκπέμπεται αδιάκοπα στον αναγνώστη σαν ένα είδος ευλογίας. [...] Ο Μέγας Ανατολικός ναυπηγήθηκε με τα υλικά του ψυχαναλυτή στις δεξαμενές ενός οραματιστή και προφήτη».

"Από τον Ιούλιο του 1954, στην Πάρο, κει που προχωρούσαμε το καταμεσήμερο μες στα στενά, είδαμε να μας έρχεται από αντίκρυ με ελάχιστο ρούχο μια ξανθή παιδούλα, θα έλεγες μόλις βγαλμένη από τον Όμηρο, μια σωστή «Ίρις Αγγελέουσα», που τσακίστηκες να την φωτογραφίσεις αλλά σου ξέφυγε. «Είναι σαν έμπνευση» μου είπες. «Δεν την προλαβαίνεις δυστυχώς πάντοτε»."

Οδυσσέας Ελύτης