Μικέλα Χαρτουλάρη
Μια νουβέλα για ζευγάρια που γίνονται και ξεγίνονται, γραμμένη από έναν αντιφασίστα αγωνιστή και στοχαστικό πολιτικό συγγραφέα, μπορεί να κρύβει εκπλήξεις. Γι’ αυτό τα «Σανδάλια» του Χόρχε Σεμπρούν (Αγρα) αντέχουν στον χρόνο. Και αξίζει να σταθούν δίπλα στα εμβληματικά του έργα: «Το μεγάλο ταξίδι», «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ», «Η επιστροφή του Νετσάγιεφ», «Γραφή ή ζωή», «Ενας τάφος σε μια κοιλότητα ανάμεσα στα σύννεφα» (μη μεταφρασμένο), «Ασκήσεις επιβίωσης».
Kiss Bliss Abyss. Είναι γκράφιτο σε τοίχο της Αθήνας, ταιριαστό, σε πρώτο επίπεδο, για την ερωτική νουβέλα του Χόρχε Σεμπρούν Τα σανδάλια (Αγρα, μτφρ. Σταύρος Παπασταύρου). Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό διαμαντάκι 42 σελίδων που επιδέχεται διαφορετικές αναγνώσεις και δεν ξεχνιέται.
Κι ας είναι οι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες πλάσματα απαίσια, παρά τα γοητευτικά χαρακτηριστικά και την καλλιέργειά τους. Κι ας έχει ο ατόφιος ερωτισμός που διατρέχει τις σελίδες του πτυχές άλλοτε κωμωδίας, άλλοτε τραγωδίας ή και ιλαροτραγωδίας. Ο συγγραφέας είχε το σχέδιό του.
Ηταν 78 χρονών όταν τα πρωτοδημοσίευσε το 2001 στη γαλλική εφημερίδα «Λε Μοντ», αλλά τα Σανδάλια δεν είναι ένα γεροντικό καπρίτσιο. Είναι ένα κλείσιμο του ματιού. Μέχρι τότε, για τέσσερις δεκαετίες, ο Σεμπρούν έγραφε πολυσυζητημένα πολιτικά μυθιστορήματα και σενάρια για πολιτικοκοινωνικές ταινίες του Γαβρά, του Ρενέ, του Λόουζι κ.ά. Επίσης είχε εμπλακεί στην πολιτική σκηνή ως υπουργός Πολιτισμού της σοσιαλιστικής κυβέρνησης Γκονθάλεθ (1988-91).
Νωρίτερα, επί Φράνκο, είχε 20χρονη αντιφασιστική δράση στην παρανομία ως στέλεχος του ισπανικού ΚΚ (ήταν ο «Φεδερίκο Σάντσεθ») κι ακόμα πιο πριν, στη γαλλική Αντίσταση (ως «Ζεράρ Σορέλ»), ενώ στα είκοσι ένα ως τα είκοσι τρία του βίωσε ακραία βασανιστήρια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ. Από το 2002 που εκδόθηκε αυτή η νουβέλα άρχισε να εστιάζει σε κριτικά δοκίμια για την Ευρώπη και την Αριστερά.
Μήπως λοιπόν τα Σανδάλια είναι το εμπνευσμένο έργο ενός αριστοτέχνη του καμουφλάζ και μπορεί να διαβαστεί (και) ως πολιτική αλληγορία για το διακύβευμα της ελευθερίας, την εποχή (2001) που η Ευρωπαϊκή Ενωση αποκτά ενιαίο νόμισμα; «Μιλά για ζευγάρια που γίνονται και ξεγίνονται», έλεγε επίσημα ο συγγραφέας, «…για μια παράνομη σχέση που τελειώνει με μια τραγωδία». Αλλά αυτό που κάνει τη διαφορά είναι το υπαρξιακό υπόβαθρο αυτής της νουβέλας και η παντοτινή εμμονή του Σεμπρούν στην αλληλεξάρτηση γραφής και πραγματικού γεγονότος.
Τα Σανδάλια -που πρωτοκυκλοφόρησαν στα ελληνικά το 2003 (Εξάντας) και επανεκδόθηκαν φέτος το καλοκαίρι σε πιο ώριμη και διεισδυτική μετάφραση- ανοίγουν στη Βενετία. Η Φρανς (όπως Γαλλία) Μπαμπελσόν, δικηγόρος σε μια εταιρεία με αντικείμενο τα ΜΜΕ, έχει φτάσει στο ξενοδοχείο όπου θα συναντηθούν με τον εραστή της. «Ομορφιά εσωτερική και ακτινοβόλα. Διαθέσιμη, μα όχι χωρίς να κρατά αποστάσεις: πρόθυμη και ταυτόχρονα συγκρατημένη».
Με τον Μπερνάρ Μπορίς (επίθετο με ρωσικό χρώμα) είχαν πρωτοσυναντηθεί στις ΗΠΑ, μόλις εκείνος είχε παντρευτεί την Κλεμάνς (όπως φιλεύσπλαχνη, επιεικής). Ηταν δημοσιογράφος με ζηλευτές σπουδές, που ασχολιόταν με την παραγωγή ντοκιμαντέρ «για να οραματίζεται το πραγματικό». Η έλξη μεταξύ τους ήταν ακαριαία και δεν σταμάτησαν, ούτε μετά τον δικό της γάμο, να συναντιούνται σποραδικά επί είκοσι χρόνια. Είχαν βρει την «τέλεια ισορροπία ανάμεσα στην προδοσία της ηδονής και στο βόλεμα της συζυγικής ζωής».
Τώρα όμως εκείνη έχει αποφασίσει να του πει πως δεν θα υπάρξει άλλο ραντεβού. Ενώ φορά τα ραφινάτα σανδάλια της «με τακούνι και λουράκια, που αναδεικνύουν τη φινέτσα των αστραγάλων, τις λεπτές, καλλίγραμμες και μυώδεις γάμπες της», σκέφτεται την πορεία της σχέσης τους με το «συχνά εξευτελιστικό κρυφτούλι» και με φόντο συστηματικές αναφορές σε μια μεγάλη πολιτισμική παράδοση επικίνδυνων σχέσεων. «Είχε αρχίσει να περιμένει από εκείνον την ελευθερία που η ίδια δεν είχε κατακτήσει και που αυτός απολάμβανε χάρη σε μια ρήξη που δεν συνέβη με δική του πρωτοβουλία».
Η αλληγορία του Σεμπρούν
Με ένα ταλέντο αντάξιο των μεγάλων Γάλλων λιμπερτίνων του 18ου και 19ου αιώνα, ο Μαδριλένος Σεμπρούν, πολιτικός και πολιτισμικός πρόσφυγας που τελείωσε γαλλικό Λύκειο, χρησιμοποιεί εδώ στην αφήγησή του τα εργαλεία της λογοτεχνικής δεξαμενής της «ελευθεριότητας» (libertinage). Και έτσι αυτός που αγωνίστηκε για την κομμουνιστική ουτοπία δίπλα στην Ντολόρες Ιμπαρούρι, που διαγράφηκε από το ΚΚΙ (1964) και απομαγεύτηκε από τον κομμουνισμό, προσθέτει υποσημειώσεις στη φαντασίωση των εραστών για μια ουτοπική «ελεύθερη σχέση».
Γνωρίζοντας πόσο κεντρική υπήρξε η έννοια της «ελευθερίας» στη διαμόρφωση του αφηγήματος για την ευρωπαϊκή ταυτότητα και βλέποντας τα όσα έγραψε ο Σεμπρούν για την μετά το 1989 Ευρώπη, μπορούμε να αντιληφθούμε τον διττό ρόλο της νουβέλας Τα σανδάλια, που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2001 σε μια κρίσιμη χρονική στιγμή για την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η έννοια της «ελευθεριότητας» -που παραπέμπει στη λαγνεία, στις ερωτικές απολαύσεις, στην αμφισβήτηση της κοινωνικής νόρμας και της ηθικολογίας αλλά και στον κυνισμό και στον οπορτουνισμό- επιτρέπει στον συγγραφέα έναν υπαινιγμό για το ανέφικτο της ουτοπικής ώσμωσης των κοινοτήτων της Ευρώπης με όρους ισότητας και ελευθερίας.
Ετσι εξηγείται και μια παρένθεση επικαιρική με συμβολικό βάρος στην αφήγηση. Ο ρεσεψιονίστ έχει βυθιστεί στην ανάγνωση μιας είδησης στην ιταλική «Λα Ρεπούμπλικα». Οι Ρώσοι αποφάσισαν να καταστρέψουν τον Μιρ, τον διαστημικό τους σταθμό (Οκτώβριος 2000). Στη νευρική αναμονή της η κυρία Μπαμπελσόν αδιαφορεί: «Ηταν ένα μάτσο παλιοσίδερα». Και ο ρεσεψιονίστ… κεντάει: «Ολη η Ρωσία είναι ένας σωρός συντρίμμια. Ωστόσο υπήρξε σύμβολο! (…) Μιρ, κυρία Μπαμπελσόν, είναι η αγροτική κοινότητα της παλιάς Ρωσίας… μα και το σύμπαν. Και η ειρήνη επίσης…».
Με καθρέφτη τη συμβολική Ρωσία ο Σεμπρούν μιλά για την Ευρώπη. Στη συνέχεια θα γράψει αναστοχαστικά δοκίμια στον Ευρωπαίο άνθρωπο (2005), στο Πού πάει η Αριστερά (2008), και θα σχολιάσει τη χειραφέτηση των ανατολικών κρατών, την κατάσταση στη Γερμανία μετά την επανένωση, την 9/11 και τις πνευματικές ρίζες της Ευρώπης στη συλλογή με τον τίτλο-αποχαιρετισμό (κατά λέξη μτφρ.) Ενας τάφος σε μια κοιλότητα ανάμεσα στα σύννεφα (2010).
Ο Σεμπρούν πέθανε το 2011, όμως η πολιτική αλληγορία του αποδείχτηκε προφητική. Μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους το πρώτο ζητούμενο στις κρατικές πολιτικές του δυτικού κόσμου έγινε η «ασφάλεια» σε βάρος της «ελευθερίας», ενώ και η «ισότητα» μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. αποδείχτηκε φενάκη...
Το 2012 εκδόθηκαν και οι Ασκήσεις επιβίωσης (Πόλις 2014, μτφρ. Εφη Κορομηλά), ο στοχαστικός μονόλογός του για την εμπειρία των βασανιστηρίων, «της αβάσταχτης μοναξιάς του πόνου», της σιωπής που «είναι πλούσια με όλες τις ζωές που προστατεύει». Μια εμπειρία που «είναι προπαντός μια εμπειρία αδελφοσύνης». Τον επεξεργαζόταν από το 2005. Ανοίγει με τον 80άρη Σεμπρούν σε ένα ξενοδοχείο: το περίφημο «Λυτεσιά» στο Παρίσι, αλλοτινό κέντρο υποδοχής των εκτοπισμένων. «Δεν περίμενα κανέναν. (…) Ηθελα απλώς να αισθανθώ την ύπαρξή μου, να την υποβάλω σε δοκιμασία».
Μήπως έχουμε εδώ δύο υπαρξιακές μινιατούρες για τα θεμελιώδη ζητούμενα ενός πολίτη της Ευρώπης: τον πόθο της ελευθερίας και την αντίσταση στον ναζισμό;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου