W. B. Yeats, Μια Γυναίκα Νέα και Γραία και άλλα ποιήματα, Προλόγισμα, μετάφραση, σημειώσεις: Αντώνης Ζέρβας, εκδ. Περισπωμένη (Φυλλάδιο έκτο), Αθήνα 2019.
Ο Αντώνης Ζέρβας, όπως πάντα, μας προσφέρει εκλεκτό πράγμα σε πολυτελή συσκευασία. Αυτή τη φορά η προσφορά περιλαμβάνει ποιήματα του William Butler Yeats (1865-1939), του αλλιώς μοντέρνου ποιητή του εικοστού αιώνα. Ο Yeats δεν ανήκει στους προοδευτικούς, στους «χριστιανούς», είναι όμως αριστοκρατικός και προσηλωμένος σε αξίες όπως το χώμα, όπου είναι ριζωμένες οι παραδόσεις των χωρικών της πατρίδας του, της Ιρλανδίας. Ανήκει σ’ αυτούς που στάθηκαν έξω από τον συρμό, όχι στους πολύ εκλεκτούς της Ευρώπης, αν και τιμήθηκε με το
Νόμπελ της Λογοτεχνίας το 1923. Η δυσκολία της ποίησής του, η οποία, ωστόσο, μεταφράστηκε και στην Ελλάδα, δεν του εξασφάλισε ευρύ αναγνωστικό κοινό. Θυμίζω με την ευκαιρία ότι και ο Γιώργος Σεφέρης, στο δικό του Προλόγισμα στον τόμο Αντιγραφές, όπου μεταφράζει αγαπημένους του ποιητές και ο Yeats είναι ο πρώτος που παρουσιάζει, παρομοιάζει την απόπειρά του να μεταφράσει με αυτήν του αρχαιολόγου που «από ένα τυχαίο εύρημα ενός σπονδύλου είναι υποχρεωμένος ν’ ανασυστήσει ένα ολόκληρο προκατακλυσμιαίο θηρίο». Τα ποιήματα που μεταφράζει είναι: «Η Δευτέρα Παρουσία» (Τhe Second Coming) και το «Ταξίδι στο Βυζάντιο» (Sailing to Byzantium)*.
Επιστρέφω οριστικά στον Ζέρβα και στο πλήρως εξονυχιστικό, αν και σύντομο, Προλόγισμά του, ανθολογώντας φράσεις, όπως «η μετάφραση δεν εξασφαλίζει πάντοτε και τον διάλογο με ένα έργο», «Η μετάφραση των ποιημάτων είναι ζήτημα έμπνευσης, και η έμπνευση έρχεται –αν έρχεται– από την μακρά τριβή με ένα έργο». «Ο Γέητς δεν είναι “βιωματικός” αλλά στοχαστικός», «διόλου δογματικός… έχει κάτι το τραγικά ηρωικό», «στέκει ακλόνητος μπροστά στον αιώνιο κύκλο της οικοδόμησης και του γκρεμίσματος, αποδεχόμενος την απροσμάχητη μεταβολή που παρασέρνει μοιραία όσα αγάπησε και πίστευσε».
Ο Ζέρβας έχοντας εντρυφήσει σε βάθος στο έργο και στην προσωπικότητα του ποιητή, έχει διπλή την δυνατότητα αλλά και τη διορατικότητα –του ποιητή και στοχαστή– για να μπορεί να δει στο βάθος το πάθος, το ήθος του ποιητή, την αφόρμησή του από το πραγματικό, χωρίς όμως να είναι προσκολλημένος σ’ αυτό, αλλά πώς μέσα από αυτό περνά σε άλλες περιοχές της μνήμης, σε μελέτες και έργα της ανθρώπινης δημιουργίας. Έτσι στα ποιήματά του δεν θα δώσει «συγκεκριμένα αποτελέσματα», ούτε «δημοχαρή συμπεράσματα», «δεν είναι καθρέφτες ούτε ιδεολογήματα». Τα ποιήματα του Γέητς ξεκινούν από το παρόν και αυτό που βλέπουν «το ξεφυλλίζουν ως τις ρίζες του» και πετυχαίνουν «την γαλήνια ενοποίηση των αντιθέτων».
Ο Ζέρβας θα ασχοληθεί και με το πώς προσέλαβαν την ποίηση του Γέητς οι ομότεχνοι και οι νεότεροι. Μερικοί τον αντιπάθησαν, όπως ο Ώντεν. Ωστόσο, ο Ώντεν του αφιέρωσε ένα ωραίο θρηνητικό «In Memory of W.B. Yeats» το 1939, διότι, όσο «αντιμοντέρνος» και να υπήρξε, κανείς δεν μπορεί να διανοηθεί αγγλόφωνη ποίηση χωρίς Γέητς.
Στα θέματά του είναι η αντίθεση των δύο φύλων, του σώματος και της ψυχής, το αβυσσαλέο σκότος και το φως της ερωτικής ορμής και μάλιστα των γηρατειών. Από αυτή την τελευταία ορμή πηγάζουν και τα ποιήματα αυτής, της μικρής μεν, αλλά πολύ ουσιαστικής ανθολογίας.
Η Ενότητα με τον τίτλο «Μια Γυναίκα Νέα και Γραία» («A woman Young and Old» 1929) ανήκει στη συλλογή The winding Stair and Other Poems, 1933 (Η στριφογυριστή Σκάλα και άλλα Ποιήματα) και είναι η δίδυμη της άλλης « Ένας Άνδρας Νέος και Γέρος» από τη συλλογή The Tower (Ο πύργος, 1928). Ο ίδιος ο Γέητς είχε πει ότι συμβόλισε τον έρωτα της γυναίκας με το σκότος που «δεν αφήνει τον ήλιο να σηκωθεί απ’ το χοϊκό κρεββάτι». Ο συμβολικός γάμος του Ήλιου Φωτός με τη Γη και το Σκότος είναι μόνιμος τόπος της λογοτεχνίας από την Αναγέννηση.
Ο Ζέρβας μεταφράζει είκοσι πέντε ποιήματα. Η βαθιά γνώση της γλώσσας αλλά και της ποίησης, η έρευνα των πηγών και όλων των παραμέτρων της δημιουργίας, η επίγνωση των δυσκολιών του τολμήματος, η ευαισθησία της καλλιτεχνικής σύνθεσης, όλα μαζί συμβάλλουν στο τελικό αποτέλεσμα.
Παραθέτω δείγμα από το ποίημα ΤΑ ΕΠΙΝΊΚΙΑ ΤΗΣ
Ήμουν το θέλημα του δράκοντα ωσότου να φανείς
Γιατί μου φάνταζε ο έρως κάτι σαν αξέγνοιαστος
Αυτοσχεδιασμός, ένα στρωτό παιχνίδι
Που άρχισε ευθύς σαν άφηνα το πέπλο μου να πέσει:
Καλύτερα ήταν τα έργα που δίναν της στιγμής φτερά
Και μουσική ουράνια άμα τους έδιναν και χάρηˑ
Και τότες στάθηκες ανάμεσα στις δρακοντοκουλούρες.
Κορόιδευα, γιατί ήμουνα τρελή, μα ’συ τον κατατρόπωσες,
Έσπασες τους χαλκάδες και μου ελευθέρωσες τα πόδια,
Ίδιος ο Άη-Γιώργης ή των αρχαίων ο Περσεύςˑ
Και τώρα κοιτούμε αμήχανοι τον πόντο,
Κι ένα παράδοξο, θαυματουργό πουλί τσιρίζει προς εμάς.
Γιατί μου φάνταζε ο έρως κάτι σαν αξέγνοιαστος
Αυτοσχεδιασμός, ένα στρωτό παιχνίδι
Που άρχισε ευθύς σαν άφηνα το πέπλο μου να πέσει:
Καλύτερα ήταν τα έργα που δίναν της στιγμής φτερά
Και μουσική ουράνια άμα τους έδιναν και χάρηˑ
Και τότες στάθηκες ανάμεσα στις δρακοντοκουλούρες.
Κορόιδευα, γιατί ήμουνα τρελή, μα ’συ τον κατατρόπωσες,
Έσπασες τους χαλκάδες και μου ελευθέρωσες τα πόδια,
Ίδιος ο Άη-Γιώργης ή των αρχαίων ο Περσεύςˑ
Και τώρα κοιτούμε αμήχανοι τον πόντο,
Κι ένα παράδοξο, θαυματουργό πουλί τσιρίζει προς εμάς.
Οι αξίες του Γέητς, μας λέει ο Ζέρβας, απορρέουν από μια αριστοκρατική, τραγική αντίληψη της ζωής που καταφάσκει την αντινομία, γι’ αυτό και οι ήρωές του είναι και ευγενικές και λαϊκές υπάρξεις, άντρες και γυναίκες από κάθε κοινωνικό στρώμα (τολμώ να πω σαν εκείνους που ακολουθούσαν τον Ιησού, τον Επίκουρο και τον Εμπεδοκλή), όπου το θαύμα της ζωής πραγματώνεται σε ένα επίπεδο ανθρώπινο, αντινομικό, όπου η ζωή και ο θάνατος έχουν την ισοδυναμία τους. Σαν να είναι ανεβασμένος πάνω στο παλιό, ψηλό ολοκόκκινο από τη σκουριά καζάνι, όπου ανέβαιναν οι λαϊκοί ρήτορες κι επαναστάτες και όπου ο δικός του ΜακΚόυ θα ανέβει «να διαβάσει τη Γραφή και να ξεμπροστιάσει τους γείτονές του», ενώ εκείνοι του πετάνε πέτρες.
Ο Γέητς θλίβεται με την κοινωνική αλλαγή, τον εκφυλισμό της λογοτεχνίας και των εφημερίδων», όπως και του Λόρδου… που «σταδιακά θα φέρει την εφαρμοσμένη επιστήμη στη θέση της αρχαίας σοφίας».
Αυτή η πολύ κρυπτική ποίηση του W. B Yeats στο βιβλίο του Αντώνη Ζέρβα υποστηρίζεται από σημαντικότατο υλικό, μελέτη, ανάλυση, παράθεση παραδειγμάτων. Και τελειώνει με το ποίημα «Το επιτύμβιο του Γ. Μπ. Γέητς», από το οποίο αντλώ τους τρεις τελευταίους στίχους, με τη συμπύκνωση όλης της διάθεσης και κάθε σκέψης πριν το τέλος:
Ρίξε μια παγερή ματιά
Απάνω στη ζωή, στον θάνατο
Και τράβα, καβαλλάρη.
Απάνω στη ζωή, στον θάνατο
Και τράβα, καβαλλάρη.
* Για το Ταξίδι στο Βυζάντιο έγινε εισήγηση στο πρόσφατο 46ο Συνέδριο της Πανελλήνιας ΄Ένωσης Φιλολόγων από τους Ευάγγελο και Βασιλική Καραγιάννη, με θέμα «Ο “βυζαντινός” Yeats: Byzantium, Sailing to Byzantium». Και σαν μικρή παρηγοριά, ότι δεν τον έχουμε ξεχάσει μερικοί μάλιστα δεν τον έχουμε ξεχάσει καθόλου, η υπογράφουσα οπωσδήποτε, βλ.: poeticanet, «Γέητς, Ελύτης, Σεφέρης, “Στα Περιβόλια”, “Ο Αγράμματος και η Ωραία”, “Ανδρομέδα”, Μια σχέση άσχετη, γερή, δεμένη πάνω σε βράχο».
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου