Βιογραφία | Νίκος Μαμαγκάκης
Συντάκτης: Σοφία Παφτούνου
Ο Νίκος Μαμαγκάκης γεννήθηκε στις 3 Μαρτίου 1929 στο Ρέθυμνο της Κρήτης.
Κατάγεται από οικογένεια λαϊκών μουσικών (μεταξύ των οποίων και ο «θρυλικός» λυράρης Ανδρέας Ροδινός).
Σπούδασε αρχικά στη Φιλαρμονική Ρεθύμνου (από 10 ετών) και παρακολούθησε μαθήματα στο Ελληνικό Ωδείο στην Αθήνα. Συνέχισε σπουδάζοντας σύνθεση με τον Καρλ Ορφ και τον Χ. Γκένταμερ στο Μόναχο και ηλεκτρονική μουσική στο Στούντιο Ηλεκτρονικής Μουσικής SIEMENS με τον Γιόζεφ Άντον Ρηντλ. Έχει λάβει υποτροφίες από την ελληνική κυβέρνηση, την Ανωτάτη Ακαδημία Μουσικής του Μονάχου και την πόλη του Βερολίνου (Deutscher Akademiscfier Auslauscudiensf).
Ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’50 χειριζόμενος με πιο πρωτότυπο και προσωπικό τρόπο τα πρώιμα ηλεκτρονικά μέσα. Ακολουθεί ένα προχωρημένο μουσικό ιδίωμα, βασισμένο μερικά πάνω σε στοιχεία της ελληνικής δημοτικής παράδοσης, με πολλά όμως προσωπικά χαρακτηριστικά και στην δομή του ήχου και στην οργάνωση του, καθώς και στη μορφολογική διάρθρωση.
Από τα κυριότερα έργα του μπορούν να αναφερθούν τα ακόλουθα: «Μουσική για τέσσερις πρωταγωνιστές» (1959-60) για 4 φωνές και 10 όργανα πάνω σ’ ένα κείμενο του Καζαντζάκη, «Κατασκευές» για φλάουτο και κρουστά (1960), «Συνδυασμοί» (1961) για έναν εκτελεστή κρουστών και ορχήστρα, «Γλωσσικά σύμβολα» (1961 62) για σοπράνο, μπάσο και μεγάλη ορχήστρα, «Κασσάνδρα» για σοπράνο και 6 όργανα (1963).
Έγραψε επίσης ένα σημαντικό «Κύκλο αριθμών»: Ο αριθμός 1 είναι ο «Μονόλογος» για σόλο βιολοντσέλο (1962, 2ο βραβείο του μουσικού διαγωνισμού του Α.Τ.Ι.), ο αριθμός 2 είναι οι «Ανταγωνισμοί», ένας διάλογος για βιολοντσέλο και έναν εκτελεστή κρουστών που κινείται, παίζοντας διάφορα κρουστά πάνω στη σκηνή, σε σχήμα τόξου (1963), ο αριθμός 3 είναι η «Τρττύς» για κιθάρα, 2 κοντραμπάσα, σαντούρι και κρουστά (1966), και ο αριθμός 4 είναι ή «Τετρακτύς» για κουαρτέτο εγχόρδων της οποίας η δομή βασίζεται πάνω στον αριθμό τέσσερα (1963-66).
Επίσης το «θέαμα Ακρόαμα» για φωνή, ηθοποιούς, όργανα (1967), το «Σενάριο γιο δύο αυτοσχέδιους τεχνοκρίτες» για φωνή, όργανα και μαγνητοταινίες (1968),τις (Αντινομίες) για σοπράνο, φλάουτο. 9 όργανα και μικρή χορωδία (1968), τις «Βάκχες», ηλεκτρονικό μπαλέτο (1969): την «Παράσταση» (1969) για φωνή, φλάουτα και ταινία, την «Άσκηση» για βιολοντσέλο σόλο (1969 70), την «Περίληψη» για φλάουτο (1970),την μονόπρακτη λαϊκή Όπερα «Ερωφίλη» (1970), το «Πένθημα» στη μνήμη του Γιάννη Χρήστου για σόλο κιθάρα, το «Εγκώμιο στον Νίκο Σκαλκώτα» για σόλο κλαρινέτο (1978).
Το 1972 (παραγγελία των Ολυμπιακών Αγώνων του Μονάχου) γράφει τον “Κυκεώνα”. Ανάλογο είναι και το έργο του «Μουσική» για πιάνο και οργανικό σύνολο που έχει παιχτεί κατ’ επανάληψη. Στην πρώιμη αυτή περίοδο, οι ορχηστρικές του συνθέσεις κορυφώνονται στα κονσέρτα Αναρχία (1970, παραγγελία του φεστιβάλ του Ντοναουέσιγκεν) για πέντε κρουστά και τεράστια ορχήστρα, μια από τις πιο καθοριστικές συνθέσεις του αιώνα μας (συμφωνική Βοστόνης).
Έχει γράψει μουσική δωματίου, μουσική για το Θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όπερες, ηλεκτρονική μουσική, έργα για ορχήστρα, για σόλο όργανα και βέβαια κύκλους τραγουδιών που αναβαθμισμένοι πλέον (όπως και αρκετά άλλα έργα του) κυκλοφορούν από την “βιοτεχνία” μουσικής “ΙΔΑΙΑ”.
Ο Μαμαγκάκης αντιμετώπισε με ιδιόρρυθμο τρόπο την διττή συμμετοχή του τόσο στην πιο ακραία και άκαμπτη μουσική πρωτοπορία της Εποχής μας όσο και στα πιο δημοφιλή, πιο προσιτά είδη. Δεν βλέπει καμιά αντίφαση στο να καλλιεργεί παράλληλα και τα δύο είδη, αφήνοντας πολλές φορές το ένα να διεισδύσει στο άλλο.
Έτσι έχει γράψει μουσική για δεκάδες ελληνικές ταινίες όπως “Η Αρχόντισσα και ο Αλήτης”, “Η Νεράιδα και το παλικάρι” κ.λ.π. καθώς και κύκλους τραγουδιών όπως το “Κέντρο Διερχομένων”, “11 Λαϊκά τραγούδια”. Η ενασχόληση του με τη μουσική για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο επικεντρώθηκε περισσότερο στη Δυτική Γερμανία. Έγραψε μουσική για την ταινία Φέλιξ Κρόυλ του Τόμας Μαν, και για την διεθνώς επιτυχημένη σειρά του Έντγκαρ Ράις ΗΕΙΜΑΤ Ι,ΙΙ,ΙΙΙ (56 ώρες φιλμ), η μεγαλύτερη κινηματογραφική ταινία όλων των εποχών με πάνω από 20 ώρες μουσικής (έναν αφάνταστο και μόνο για τον όγκο του άθλο) η οποία έκανε την πρεμιέρα της στην όπερα του Μονάχου το 1992.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 παρουσιάζει δύο όπερες την “Οδύσσεια” και τον “Ερωτόκριτο”, έργο το οποίο έχοντας υποστεί εννιά γραφές και προσθήκες νέων κομματιών παρουσιάζεται εδώ δισκογραφημένο. Μια ειδική έκδοση του παίχτηκε στην Εθνική σκηνή της Ορλεάνης (Γαλλία) στις1/4/2005.
Η ιδιαίτερη επίδοση του συνθέτη στο είδος της όπερας συνεχίστηκε με την ‘Όπερα των Σκιών” που παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής το 1997, “Τα Ιερά Τραγούδια του Έρωτα” (Μέγαρο Μουσικής 2000) αλλά και με την όπερα “Ερωφίλη” (2003, Ηρώδειο).
Γενικά μπορούμε να πούμε ότι ο Νίκος Μαμαγκάκης “εισέβαλε” στη σύνθεση με όραμα την ανανέωση του ηχοχρώματος και την εφαρμογή δομικών και ρυθμικών σχέσεων βασισμένων σε αριθμητικές αναλογίες ολικού σειραϊσμού (κατά τα θέσφατα του Ντάρμστατ), αλλά και με πλούσιες “μνήμες” από τη δημοτική μουσική (κυρίως την κρητική). Έτσι, αφ’ ενός σε διάφορες συνθέσεις του μεταχειρίστηκε λαϊκά όργανα (κρητική λύρα, σαντούρι κ.λπ.) αφ’ ετέρου σε άλλες δημιουργίες του κατάφερε, χωρίς τη χρήση αυτών των οργάνων, να ανακαλεί χαρακτηριστικό “χρώμα” επηρεασμένο από την ηχητικότητα τους. Έτσι συχνά, κινούμενος γύρω από μια νότα (που χρησιμοποιείται στις πρωτοποριακές δημιουργίες του περίπου ως κέντρο ενός φανταστικού στόχου ή ως είδος τονικού κέντρου) πέτυχε σε ορισμένες περιπτώσεις να συν-θέσει πολύ “εύστοχα” την ελλ. δημοτική μουσική με τη μουσική της Αναγέννησης και τους σύγχρονους πρωτοποριακούς ήχους (ιδίως στα “κρητικά” έργα του) και μ’ αυτό τον τρόπο, να παρουσιάσει μια ιδιοσύστατη υπερμοντέρνα (μεταμοντέρνα;) μανιέρα.
Η έντονη ατομική πρωτοτυπία κάνει τον Μαμαγκάκη να ξεχωρίζει, όχι μόνο ανάμεσα στους άλλους (ακόμα και τους μεγαλύτερους) Έλληνες συνθέτες, αλλά και στην διεθνή σκηνή.
«Δίπλα στον Ξενάκη, το Σκαλκώτα, το Χρήστου, θα έβαζα τον Μαμαγκάκη» δήλωσε κάποτε ο πολύ απαιτητικός συνθέτης και καθηγητής Γκύντερ Μπέκερ.
Ο Νίκος Μαμαγκάκης έφυγε από τη ζωή στις 24 Ιουλίου του 2013, χάνοντας τη μάχη με την επάρατη νόσο. Η απώλεια του σπουδαίου συνθέτη σκόρπισε λύπη και βαθιά συγκίνηση στους ανθρώπους του χώρου αλλά και σε όλους εκείνους που τον αγάπησαν μέσα από το έργο του.
Δισκογραφία:
– «Μουσική για τέσσερις πρωταγωνιστές» (1959 – 60) για 4 φωνές και 10 όργανα πάνω σε κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη
– «Κατασκευές», για φλάουτο και κρουστά (1960)
– «Συνδυασμοί» (1961), για έναν εκτελεστή κρουστών και ορχήστρα
– «Γλωσσικά Σύμβολα» (1961 – 62), για σοπράνο, μπάσο και μεγάλη ορχήστρα
– «Κασσάνδρα» για σοπράνο και 6 όργανα (1963)
– «Εκδρομή», σουίτα για σόλο κιθάρα (1963)
– «Ερωτόκριτος», μια μπαλάντα για τρεις φωνές και 5 όργανα «σε παλιό στυλ» (1964)
– «Κύκλος Αριθμών»:
1. ο «Μονόλογος» για σόλο βιολοντσέλο (1962, 2ο βραβείο του μουσικού διαγωνισμού του Α.Τ.Ι.),
2. οι «Ανταγωνισμοί», ένας διάλογος για βιολοντσέλο και έναν εκτελεστή κρουστών που κινείται, σε σχήμα τόξου (1963),
3. η «Τριττύς» για κιθάρα, 2 κοντραμπάσα, σαντούρι και κρουστά (1966), και
4. η «Τετρακτύς», για κουαρτέτο εγχόρδων (1963 – 66)
-«Πλούτος» (1965), του Αριστοφάνη
-«Θέαμα-Ακρόαμα» για φωνή, ηθοποιούς, όργανα (1967)
-«Μπολιβάρ» (1967), κύκλος τραγουδιών σε ποίηση Νίκου Εγγονόπουλου
-«Σενάριο για δυο αυτοσχέδιους τεχνοκρίτες», για φωνή, όργανα και μαγνητοταινίες (1968)
-«Αντινομίες» για σοπράνο, φλάουτο, 9 όργανα και μικρή χορωδία (1968)
-«Βάκχες», ηλεκτρονικό μπαλέτο (1969)
– «Παράσταση» (1969) για φλάουτα και πολυτάλαντη σοπράνο και ηθοποιό
-«Άσκηση», για βιολοντσέλο σόλο (1969 – 70)
-«Ελεγεία» (1969). για φλάουτο
-«Περίληψη», για φλάουτο (1970)
-«Ερωφίλη» (1970), του Γεωργίου Χορτάτση, μονόπρακτη λαϊκή όπερα
-«Αναρχία», για κρουστά και ορχήστρα (1970), παραγγελία του Φεστιβάλ Do-Naueschingen
-«Πένθημα», στη μνήμη του Γιάννη Χρήστου για σόλο κιθάρα (1970 – 1971)
-«Αγωνιστές της λευτεριάς 1821» (1971), κύκλος τραγουδιών σε ποίηση Σεφέρη, Πρεβελάκη, Ιατρόπουλου
-«Κυκεώνας» για ένα σύνολο οργάνων σόλο. παραγγελία του Φεστιβάλ των Ολυμπιακών Αγώνων του Μονάχου, του 1972 (1972)
-Νίκος Μαμαγκάκης: 11 Λαϊκά Τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου (έκδ. 1972)
-Νίκος Μαμαγκάκης: 11+2 Λαϊκά Τραγούδια του Ρίτσου (έκδ. 2006)
-«Ολοφυρμός», ηλεκτρονική μουσική (1973)
-«Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1973), κύκλος τραγουδιών σε ποίηση Κώστα Βάρναλη
-«Ο κύκλος με την κιμωλία», Μπρεχτ – Ιάκωβος Καμπανέλλης (1974)
-«Μαγωδία» (1η γραφή: 1975, 2η γραφή: 1976), παραγγελία του Canada Cancel
– «Ο Νέος Ερωτόκριτος» (Π. Πρεβελάκης. 1972 & 1975/76). λαϊκή καντάτα
– «Μουσική για πιάνο και όργανα» (προέκταση του «Κυκεώνα». 1976)
– «Λαϊκή λειτουργία» (1976), λαϊκή όπερα
– «Μουσική για πιάνο και μικρή ορχήστρα» (1977)
– «Εγκώμιο στο Νίκο Σκαλκώτα», για σόλο κλαρινέτο (1978)
– «Ερωφίλη», λαϊκή όπερα (νέα σύνθεση, 1980). για ορχήστρα, χορωδία και φωνές
– «Ερωτική Μουσική για σόλο κιθάρα» (1980/81)
– «Κέντρο διερχομένων» (1982), κύκλος τραγουδιών σε ποίηση Γιώργου Ιωάννου
– «Οδύσσεια» (1982-1984), του Νίκου Καζαντζάκη, πλήρης όπερα
– «Ερωτόκριτος και Αρετούσα» (1985), πλήρης όπερα
– Snob – Sine Nobilitate. μουσική δωματίου για κιθάρα και βιολί
– Χροές II, μουσική δωματίου για κιθάρα και βιολί
– Χροές III, μουσική δωματίου για φλάουτο και κιθάρα
– Χροές IV, μουσική δωματίου για βιολί και άρπα
– «Πνοές» (1990), για σόλο φλάουτο
– «Όπερα των σκιών» (1997). πλήρης όπερα
– «Μικρό έπος για τον Ανδρέα Ρόδινο» (1999) – «Τα ιερά τραγούδια του έρωτα» (2000
– «Δρόμοι της νύχτας» (2002)
– «Ερωφίλη» (2003)
– «Τα τραγούδια της παλιάς πόλης» (2003)
Πηγές:
www.musicale.gr
rethemnos.gr
mousikorama.gr
Επιμέλεια-προσαρμογή: Σοφία Παφτούνου, Αθανασία Βογιάρη
https://www.youtube.com/watch?v=NrndzHZnEl0
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου