Νίκος Λάζαρης
Κατά τη διάρκεια τής περιόδου των πέντε πρώτων εβδομάδων των Νηστειών, ψάλλεται κάθε Παρασκευή βράδυ σε όλες τις εκκλησίες τής Ορθοδοξίας η ευχαριστήριος ακολουθία των Χαιρετισμών τής Παναγίας υπό τον τίτλο «Ακάθιστος ύμνος». Πρόκειται για μια σειρά από σύντομους ύμνους, τροπάρια και κοντάκια υψηλής ποιητικής πνοής που μνημειώνουν αριστοτεχνικά ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός: τη σωτηρία τής Κωνσταντινουπόλεως (με τη βοήθεια τής Θεοτόκου) από τη δεινή πολιορκία των Περσών και των Αράβων το έτος 626. Ακούγοντας στις εκκλησίες τους Χαιρετισμούς τού Ακάθιστου Ύμνου να ψάλλονται με κατάνυξη ορθοστάδην από τους πιστούς Χριστιανούς ή διαβάζοντάς τους, διαπιστώνει κανείς, όχι χωρίς έκπληξη, ότι η μορφή τής Παναγίας αποτέλεσε μιαν αστείρευτη πηγή έμπνευσης για τον ανώνυμο Βυζαντινό υμνογράφο. Εκτός από μητέρα τού Θεού, η Παναγία παρουσιάζεται εδώ ως ανίκητη στρατηγός, ως επουράνιος κλίμαξ διαμέσου τής οποίας κατέβηκε ο Θεός στη γη, ως ρόδο το αμάραντο, ως μήλον το εύοσμον, ως άφλεκτος βάτος, ως νεφέλη ολόφωτη, ως όρος αλατόμητο, ως βάθος αμέτρητο κ.λπ. Και όλοι αυτοί οι εξαίρετοι, από λογοτεχνικής απόψεως, χαιρετισμοί καταλήγουν στον υπέροχο στίχο-επωδό: Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε. Η ποιητική αξιοσύνη και η ευρηματικότητα τού Βυζαντινού υμνογράφου φτάνουν εδώ στο απόγειό τους. Όπως ο Ιησούς Χριστός αποκαλείται ο Νυμφίος τής εκκλησίας («Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω τής νυκτός») έτσι και η Παναγία αποκαλείται νύμφη ανύμφευτη. Λαμπρή ποιητική αντίθεση. Ο Ακάθιστος ύμνος, καθώς επίσης οι ύμνοι και τα τροπάρια τής Μεγάλης Εβδομάδας και τού παρακλητικού κανόνα επιτυγχάνουν έναν διττό στόχο ∙ αφ’ ενός υπηρετούν τα δρώμενα και τους λατρευτικούς σκοπούς τής εκκλησίας ∙ και αφ’ ετέρου εκλύουν μια γνήσια ποιητική συγκίνηση με τον λυρισμό, τη δύναμη, τη μουσικότητα και την ευθυβολία τους. Από τους χαιρετισμούς τού Ακάθιστου ύμνου, διάλεξα και αντιγράφω προς τέρψιν των εκλεκτών φίλων που αγαπούν την αληθινή ποίηση, ένιους από αυτούς:
Χαίρε, πύρινε στύλε οδηγών τους εν σκότει∙ χαίρε, σκέπη τού κόσμου πλατυτέρα νεφέλης.
Χαίρε, η στήλη τής παρθενίας∙ χαίρε, η πύλη τής σωτηρίας.
Χαίρε, οσμή τού Χριστού ευωδίας∙ χαίρε ζωή μυστικής ευωχίας.
Χαίρε, ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς∙ χαίρε βάθος δυσθεώρητον και Αγγέλων οφθαλμοίς.
Χαίρε, αστραπή τας ψυχάς καταλάμπουσα∙ χαίρε, ως βροντή τους εχθρούς καταπλήττουσα.
Χαίρε, βλαστού αμαράντου κλήμα∙ χαίρε καρπού ακηράτου κτήμα.
ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ
ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ
ΤΟΥ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ
ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΥΛΑ
Η αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία τού Ακάθιστου Ύμνου (ο Φώτης Κόντογλου έχει γράψει κάπου ότι το περίφημο κοντάκιο «Τη Υπερμάχω» είναι ο Εθνικός ύμνος τού Βυζαντίου) και ιδιαίτερα των Χαιρετισμών τής Παναγίας, δεν άφησε ασυγκίνητους ορισμένους από τους πλέον γνωστούς ποιητές μας. Έτσι ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον εστί» (1959) στο οποίο συνομιλεί ευθέως με τη μεγάλη εκκλησιαστική μας παράδοση παραθέτει τους εξής στίχους:
1.
Χαίρε η Καιομένη και χαίρε η Χλωρή
Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί.
2.
Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται
Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται.
3.
Χαίρε τού Παραδείσου των βυθών η Αγρία
Χαίρε τής ερημίας των νησιών η Αγία.
4.
Χαίρε η Ονειροτόκος χαίρε η Πελαγινή
Χαίρε η Αγκυροφόρος και η Πενταστέρινη.
5.
Χαίρε με τα λυτά μαλλιά η χρυσίζοντας τον άνεμο
Χαίρε με την ωραία λαλιά η δαμάζοντας τον δαίμονα.
6.
Χαίρε που καταρτίζεις τα Μηναϊα των Κήπων
Χαίρε που αρμόζεις τη ζώνη τού Οφιούχου.
7.
Χαίρε η ακριβοσπάθιστη και σεμνή
Χαίρε η προφητικιά και δαιδαλική.
Αλλά και ο Ανδρέας Εμπειρίκος στην ποιητική συλλογή του «Η σήμερον ως αύριον και ως χθες» (1984) που περιλαμβάνει ορισμένα από τα καλύτερα ποιήματά του, αντλεί την έμπνευσή του από τους Χαιρετισμούς τού Ακάθιστου ύμνου:
Χαίρε ιβίσκε κόκκινε!
Χαίρε μπουμπούκι πορφυρό που έμαθες ν’ ανοίγης!
Χαίρε ρομφαία πύρινη!
Χαίρε διαμάντι πορφυρό!
Χαίρε κογχύλι αμύθητο!
Χαίρε πλήρες αυγό τής οικουμένης!
Όσο για την Κική Δημουλά στην ποιητική συλλογή της «Χαίρε ποτέ» (1988) απευθύνει τον ύστατο αποχαιρετισμό στον εκλιπόντα σύζυγό της σημαντικό ποιητή Άθω Δημουλά με τους παρακάτω στίχους :
1.
Χαίρε συνέπεια λουλουδιών
προς την τακτή επιστροφή σας
χαίρε συνέπια τού ανεπίστρεπτου
τήρησες κατά γράμμα τους νεκρούς.
2.
Χαίρε τού σκοταδιού το σφιχταγκάλιασμα
που δέχεσαι το δικαιολογημένο
έχει να σε δει πριν τη γέννησή σου.
3.
Χαίρε των ματιών σου η ανοιχτοφοβία
χαίρε κεχαριτωμένη υπόσχεση τού ανέλπιστου
πώς βλέμμα σου θα ξεθαρρέψει πάλι κάποτε
να ξανοιχτεί προς έντρομο δικό μου.
4.
Χαίρε των ματιών σου η ανοιχτοφοβία
-τής μνήμης το «ελευθέρας» να πηγαίνει
όποτε θέλει να τα βλέπει
αυγή χαμένης μέρας.
Τελευταίος, αλλά όχι έσχατος ο Μιχάλης Γκανάς, ο οποίος τιτλοφόρησε την πρώτη ποιητική συλλογή του που κυκλοφόρησε το 1978 «Ακάθιστος δείπνος». Έχω αυτή τη συλλογή στη βιβλιοθήκη μου σε δύο διαφορετικά, συλλεκτικά αντίτυπα ισάριθμων εκδόσεων (1978 και 1985). Και τα δύο έχουν τυπωθεί στο αγλαότεχνον τυπογραφείο των εκδόσεων «Κείμενα» και τα υπογράφει ο σπουδαίος, αείμνηστος Φίλιππος Βλάχος.ες οι αντιδράσεις:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου