Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης
– Σουν Τσου, “Η τέχνη του πολέμου”, Μίνωας, Αθήνα 2013, σελ. 120
– Άρτουρ Σοπενχάουερ, “Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο”, Μίνωας, Αθήνα 2019, σελ. 168
Η Τέχνη του πολέμου, του Κινέζου στρατηγού Sun Tzu, είναι ένα στρατηγικό εγχειρίδιο που αν και γράφτηκε πριν 2.500 χρόνια, διατηρεί αμείωτη την αξία του μέχρι σήμερα. Αναγνωρίζοντας τη θεμελιώδη σημασία του πολέμου για ένα κράτος, ο Sun Tzu προσφέρει αποφθεγματικά κάποιες πρακτικές συμβουλές για το χειρισμό του. Αρχικά, κάθε πόλεμος βασίζεται στην παραπλάνηση, επομένως βασική επιδίωξη ενός άξιου στρατηγού είναι να προσφέρει λανθασμένες πληροφορίες στον αντίπαλό του, πράγμα στο οποίο μπορούν να χρησιμεύσουν και οι κατάσκοποι, οι οποίοι αποσπούν πληροφορίες από το εχθρικό στρατόπεδο.
Βασική ανάγκη είναι ο στρατηγός να επαγρυπνά συνεχώς και να μην εγκαταλείπεται στην αβέβαιη και ευμετάβλητη τύχη. Το ύψιστο κατόρθωμα, σε έναν πόλεμο, είναι να υποτάξει κανείς τον αντίπαλο χωρίς να χρειαστεί να δώσει μάχη μαζί του. Για να επιτευχθεί όμως αυτό, ο στρατηγός οφείλει να γνωρίζει καλά τόσο το δικό του στράτευμα όσο και εκείνο του αντιπάλου, χωρίς παράλληλα να παραβλέπει τις ιδιαίτερες γεωγραφικές συνθήκες του εδάφους στο οποίο η μάχη διεξάγεται. Το πιο σημαντικό όλων, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι να γνωρίζει ο στρατηγός αν πρέπει να δώσει μάχη ή όχι.
Ίσως ορισμένοι εκπλαγούν με αυτό, αλλά οι παραπάνω οδηγίες θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιούν και για την τέχνη της πειθούς. Σε αντίθεση με τη φιλοσοφία ή τις επιστήμες, η ρητορική ενδιαφέρεται όχι για την αλήθεια αλλά για την πειθώ ενός ακροατηρίου ή και την κατατρόπωση ενός επίδοξου αντιρρησία. Αν λοιπόν σκεφθεί κανείς ότι και μια λεκτική σύγκρουση αποτελεί δυνητικά ένα είδος «μάχης», τότε παρατηρεί τις συγκεκριμένες αναλογίες ανάμεσα στις δύο καταστάσεις: όπως ένα στρατηγικό εγχειρίδιο, σαν την Τέχνη του πολέμου, έτσι και ένας ρήτορας μπορεί να προτρέψει τον επίδοξο συζητητή να κάνει χρήση παραπλάνησης και τροφοδότησης των αντιπάλου εσφαλμένων πληροφοριών, αξιοποίηση του εδάφους στο οποίο διεξάγεται η μάχη και επίγνωση του αν και πότε πρέπει σε τελική ανάλυση αυτή να δοθεί.
Επιπλέον, αν ο Sun Tzu υπήρξε μια μεγάλη μορφή της στρατηγικής τέχνης, ο Schopenhauer στάθηκε αντίστοιχα μεγάλος στη ρητορική τέχνη, την τέχνη της πειθούς. Αυτό φαίνεται με ευσύνοπτο και γλαφυρό τρόπο με το παρόν βιβλίο του. Όπως μας καθιστά σαφές ήδη από την εισαγωγή, ο Schopenhauer μιλάει για μια «εριστική διαλεκτική».
Η εριστική διαλεκτική (ή πιο απλά, ρητορική) δεν επιδιώκει να βρει την αλήθεια αλλά να πείσει κάποιον ότι έχουμε δίκαιο, ανεξαρτήτως του αν όντως έχουμε δίκαιο ή όχι. Συνεπής με αυτή την αρχή, ο Schopenhauer περιλαμβάνει μέσα στο παρόν βιβλίο του τόσο λογικά επιχειρήματα, όσο και σοφίσματα (δηλ. εσφαλμένα επιχειρήματα που έχουν κατασκευαστεί για να ξεγελάσουν), αλλά και τεχνικές χειραγώγησης (δηλ. συναισθηματική εκμετάλλευση με στόχο την ώθηση σε συγκεκριμένες πράξεις), χωρίς διάκριση άλλη πέραν της αποτελεσματικότητάς του.
Για παράδειγμα, μια γνωστή και ευρέως χρησιμοποιούμενη (αν και λογικά εσφαλμένη) τεχνική είναι ο «αντιπερισπασμός» (red-herring), ο οποίος έγκειται στο να στρέφουμε τη συζήτηση σε ένα άλλο θέμα, όταν φαίνεται πως λήγει σε βάρος μας, παριστάνοντας ότι τάχα αυτό το άλλο θέμα συνδέεται με το αρχικό.
Για παράδειγμα, όταν κάποιος εγκωμιάζει το σύστημα της Κίνας του 19ου αιώνα ως αξιοκρατικό, ο συνομιλητής του μπορεί να στρέψει το θέμα αλλού, απαντώντας ότι η Κίνα είναι βαθιά προβληματική κοινωνία, επειδή επιτρέπει ποινές που για εμάς (ενν. στον ευρωπαϊκό κόσμο) θεωρούνται βάρβαρες κ.λπ. Πρόκειται πάντως για μια τακτική που αναδύεται αυθόρμητα σε πλήθος καθημερινών συζητήσεων των κοινών ανθρώπων και, αν υπερβεί ορισμένα όρια, καταντά απλή ξεδιαντροπιά, προειδοποιεί ο Schopenhauer. Αυτό θυμίζει, στους περισσότερους από εμάς, πολλά οικεία περιστατικά.
Συχνά, διάφοροι χρήστες στα μέσα κοινωνική δικτύωσης (social media) διαβάζουν την αρχή ή και το τέλος του κειμένου ενός συνδέσμου ή ενός νήματος, σχολιάζοντας έπειτα με άκρατο συναισθηματισμό, το πρώτο πράγμα που θα τους περάσει από το μυαλό συνειρμικά, αυτοαναφορικά και στοχεύοντας σε δίκη προθέσεων του ατόμου στο οποίο απευθύνονται. Ορίστε τι μας λέει και πάλι ο Schopenhauer:
«Δύο άνθρωποι μπορεί συχνά να εμπλέκονται σε έντονη αντιπαράθεση κι ύστερα να επιστρέφουν σπίτι τους έχοντας ενστερνιστεί την άποψη του αντιπάλου τους. Εύκολα ισχυριζόμαστε πως σε κάθε αντιπαράθεση μοναδικός στόχος πρέπει να είναι η ανάδειξη της αλήθειας, ωστόσο, πριν από την αντιπαράθεση, κανείς δεν γνωρίζει ποια είναι η αλήθεια, και μέσα από τα επιχειρήματα, τόσο του αντιπάλου όσο και δικά μας, υπάρχει κίνδυνος να παραπλανηθούμε».
Όπως μας έδειξε, άλλωστε, ο πρωτοπόρος στις δημόσιες σχέσεις, Dale Carnegie, στο κλασικό και διαχρονικό βιβλίο του περί αυτοβοήθειας Πώς να κάνετε φίλους και να επηρεάζετε τους ανθρώπους (πρωτότυπος τίτλος: How to make friends and influence people, 1936), γενικά οι άνθρωποι είμαστε όχι μονάχα ορθολογικά αλλά και συναισθηματικά όντα, με αποτέλεσμα κάποιες σχεδόν αδιόρατες καθημερινές κινήσεις οικειότητας εκ μέρους μας (όπως π.χ. το να λέμε το όνομα κάποιου όταν του απευθυνόμαστε, να θυμόμαστε μικρές λεπτομέρειες από όσα μας λέει ή να τον προδιαθέτουμε θετικά με ερωτήσεις που επιδέχονται μόνο καταφατική απάντηση) να μπορούν να επηρεάσουν απροσδόκητα ευνοϊκά το κλίμα των μεταξύ μας σχέσεων, εξασφαλίζοντάς μας κάθε λογής πλεονεκτήματα, τα οποία μόνο ευκαταφρόνητα δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν.
https://www.fractalart.gr/o-kinezos-stratigos-o-schopenhauer-kai-i-anithiki-techni-tis-peithoys/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου