ΑΓΚΡΙΤΖΕΝΤΟ

από τη σελίδα στο facebook του Θανάση Μαρκόπουλου

Το ΑΓΚΡΙΤΖΕΝΤΟ, είναι το πρώτο στην έκδοση του 2009 αλλά τρίτο στην ξανακοιταγμένη του εκδοχή του 2024 μυθιστόρημα του ιστορικού, πεζογράφου και δοκιμιογράφου Κώστα Χατζηαντωνίου και συνιστά το χρονικό του Ακράγαντα, της παλαιάς σικελικής αποικίας των Ελλήνων, που ήταν η πατρίδα του Εμπεδοκλή και του Λουίτζι Πιραντέλο. Ο συγγραφέας αναπολεί έναν κόσμο που διέπρεψε άλλοτε, ενώ η βασική φιλοσοφική αντίληψη του έργου διέπεται από την εμπεδόκλεια αρχή της φιλότητας και του νείκους.

Εξαιρετικός γνώστης της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας ο Χατζηαντωνίου, ανασταίνει μια ολόκληρη εποχή με τις αφηγηματικές και τις περιγραφικές του δεξιότητες. Ενδιαφέρουσα αίσθηση: η σταδιακή εμφάνιση των ηρώων με τον τρόπο που τα αντικείμενα διαγράφονται σαφέστερα το ξημέρωμα.

Από τη συζήτηση του γιατρού Παυσανία Ανκίτε, πατέρα της Ισαβέλλας, και του Λίνου, του αλλοτινού αγαπημένου εκείνης:

«Κάποτε μου είχε καρφωθεί στο μυαλό μια ιδέα προκλητική. Να γράψω έναν “Υπέρ Μελήτου, Ανύτου και Λύκωνος λόγο”».

Ο Λίνος τον κοίταξε με έκπληξη, κρύβοντας το αυθόρμητο χαμόγελο από φόβο να μη φανεί ειρωνικό.

«Θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον», είπε. Θυμόταν τα ονόματα των τριών κατηγόρων που έστειλαν τον Σωκράτη στον θάνατο.

«“Αδικεί Σωκράτης ους μεν η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δε καινά δαιμόνια εισηγούμενος, αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος», συνέχισε ο γιατρός, με τη χαρά που κάθε ηλικιωμένος δοκιμάζει όταν βρίσκει βολικό ακροατή. Ήθελε να στηρίξει τις παράδοξες ιδέες του, να πειραματιστεί αν μπορούσε να πείσει. «Θαυμάζουμε τον χρυσό πέμπτο αιώνα. Και δικαίως. Αλλά να μη λησμονούμε πως, μερικές δεκαετίες πριν, οι βάσεις αυτού του θαύματος είχαν τεθεί στην Ιωνία και στη Μεγάλη Ελλάδα. Ελάχιστες λέξεις, τα λίγα αποσπάσματα που σώθηκαν, αρκούνε για να μας φωτίσουν. Οι ήρωες των Μηδικών ήταν μαθητές των προσωκρατικών, παιδιά τους οι ιδρυτές της δημοκρατίας. Δεν βάραινε ακόμη βλέπεις η τυραννία του ορθολογισμού τη ζωή. Έλαμπε το μυστικό της φως, το άλογο στοιχείο των δύο ορμών στην τραγική συνείδηση. Ο έρωτας και το μίσος. Η απολλώνεια ατομικότητα και η διονυσιακή κοινότητα σε ένα σχήμα».

«Και τι συνέβη λοιπόν και εκείνος ο πολιτισμός κατέρρευσε και μονάχα ψίχουλα έφτασαν σ’ εμάς; Γιατί οι ερμηνείες που δίνονται για “δημοκρατικές υπερβολές”, “ευθύνη δημαγωγών”, “εμφύλια πάθη”, είναι πρόχειρες και αφελείς», είπε ο Λίνος.

«Μπράβο!» αποκρίθηκε όλος χαρά ο Παυσανίας. «Η ισχύς ενός πολιτισμού δεν καταρρέει από τυχόν υπερβολές ή πάθη. Απαιτούνταν μια απόλυτη αναστροφή αξιών, μια επανάσταση, για να διαλυθεί ο ιστός της αθηναϊκής δημοκρατίας. Κήρυκας αυτής της επανάστασης δεν ήταν οι δημαγωγοί, όπως μάθαμε. Ο Σωκράτης ήταν. Με τον ορθολογισμό του. Αυτός θανάτωσε το τραγικό πνεύμα των Ελλήνων. Αυτός διέφθειρε την ελληνική ηθική και σάλπισε την ηθική των δούλων».

«Λίγο αντιδημοκρατικό ακούγεται αυτό…»

«Στο σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάνε για σχοινί. Η ηθική των δούλων υπονομεύει τη δημοκρατία. Μην ξεχνάς τη λαϊκή απήχηση των τυράννων. Στην ηθική των δούλων, που είναι μια ανατολίτικη ηθική, ύψιστος σκοπός είναι η ατομική ευτυχία, με κάθε μέσο. Ακόμη και με τη θυσία της ελευθερίας. Ο Σωκράτης βασίζει τη φιλοσοφία του πάνω σ’ αυτή την καθόλου ελληνική εξίσωση: λογική ίσον αρετή ίσον ευτυχία. Το ένστικτο ήταν ως τότε το δημιουργικό στοιχείο και η συνείδηση το κριτικό. Αλλά ο Σωκράτης τα αντιστρέφει. Η συνείδηση γίνεται δημιουργική και το ένστικτο κριτικό. Ήταν το πρώτο βήμα της επανάστασης για μια νέα ηθική, την ηθική που λέει “ουδείς εκών κακός”. Τι ανοησία. Η ανηθικότητα δεν προέρχεται από αμάθεια αλλά από τη φύση μας, αγαπητέ μου. Θέλουν οι άνθρωποι να είναι κακοί. Κι όχι επειδή αγνοούν την αλήθεια ούτε επειδή υποφέρουν. Δεν είναι προϊόν γνώσης η αρετή. Είναι πολλοί οι ενάρετοι που είναι δυστυχείς, κι ακόμη πιο πολλοί, ενάντια στη λογική, είναι ενάρετοι κι ενάντια στην αρετή ευτυχισμένοι».

«Είναι λογικά τα επιχειρήματά σας. Αλλά δεν καταλαβαίνω πώς αυτές οι ιδέες οδήγησαν στην παρακμή της Αθήνας».

«Ο ορθολογισμός και η σοφιστική πάνε πάντα μαζί με τον ατομικισμό που διαλύει κάθε κοινή πίστη. Χωρίς κοινή πίστη η πόλη πεθαίνει. Οι σοφιστές και πρώτος πρώτος ο Σωκράτης, που δεν ήταν αντίπαλος μα ανταγωνιστής τους, ήταν κήρυκες όλοι του ατομικισμού. Βέβαια αυτός δεν παρέκαμψε, όπως οι πιο χυδαίοι από εκείνους, το ερώτημα για το ον και τον κόσμο, ούτε πρόταξε την πρακτική, τη σταδιοδρομία. Δεν συνέπραξε στο κατάντημα της παιδείας σε δεξιοτεχνία, της διδασκαλίας σε επάγγελμα. Μα ήταν το ίδιο εχθρικός για τους προσωκρατικούς που δίδασκαν πως η αρετή είναι προϋπόθεση για να πλησιάσει κανείς τη γνώση κι όχι αποτέλεσμά της. Δεν ήτανε γιατρός ο Σωκράτης. Ήτανε βαριά άρρωστος...» (σ. 290-293)