Αρχαία Έδεσσα

Στην Έδεσσα υπήρχε αρχικά ένας μικρός προϊστορικός οικισμός από την πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.). Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο οικισμός πήρε τη μορφή σύνθετης πόλης με Ακρόπολη και Κάτω Πόλη. Στο τέλος του ίδιου αιώνα η πόλη οχυρώθηκε με μνημειακό τείχος και οργανώθηκε πολεοδομικά. Γνώρισε άνθηση την εποχή της Ρωμαιοκρατίας εξ αιτίας της θέσης της πάνω στην Εγνατία οδό. Σύμφωνα με τις επιγραφές, στην πόλη υπήρχαν Βουλευτήριο, Ναός του Δία Υψίστου, του Διονύσου και της τοπικής θεότητας Μα. Στα παλαιοχριστιανικά χρόνια, η ανέγερση βασιλικών δείχνει επίσης τη σημασία της θέσης. Από το τέλος του 7ου αιώνα μ.Χ. η πόλη περιορίζεται στο Κάστρο των Βοδενών στο χώρο της σημερινής Έδεσσας.
   Οι ανασκαφές στην πόλη, ξεκίνησαν το 1967 και συνεχίζονται ως σήμερα τόσο στο εσωτερικό της Ακρόπολης και της Κάτω Πόλης, όσο και στα νεκροταφεία έξω από αυτές, κατά μήκος της Εγνατίας οδού. Αποδεικνύουν τη σημασία της πόλης, την κοινωνική και οικονομική οργάνωση της κατά τις ιστορικές περιόδους και τις εμπορικές ανταλλαγές της.

   Από τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής είναι:
- Το τείχος της Έδεσσας, από τα καλύτερα διατηρημένα στη Μακεδονία. Ιδιαίτερα η Νότια Πύλη, η οποία περιλαμβάνει κυκλική αυλή εγγεγραμμένη σε ορθογώνιο πύργο, απηχεί τις αρχές της οχυρωματικής τέχνης που περιγράφονται στα αρχαία εγχειρίδια. Τα οχυρωματικά τείχη της Έδεσσας κατασκευάστηκαν περί το 300 π.Χ. και επιδιορθώθηκαν επανειλημμένα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της πόλης. Σώζονται σε ύψος 5 μ.
- Η μνημειακή πλακοστρωμένη οδός, που διασχίζει όλη την πόλη, περιστοιχίζεται από κίονες μαρμάρινους και κτιστούς πεσσούς. Ένας εκ των κιόνων είναι κατάγραφος από επιγραφές που αναφέρονται σε απελευθερώσεις δούλων. (http://www.gtp.gr/TDirectoryDetails.asp?ID=14647&lng=1)

Η οχυρωμένη πόλη των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων περιελάμβανε τμήμα της ακρόπολης, όπου τοποθετείται τμήμα της μεταγενέστερης βυζαντινής συνοικίας του Βαροσίου, και την περιοχή της κάτω πόλης, η οποία είναι γνωστή ως θέση Λόγγος.

Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ένα τμήμα της κάτω πόλης, καθώς και μεγάλο μέρος του τείχους με τις διάφορες πύλες του, από τις οποίες αρκετά καλά διατηρούνται η βόρεια, η νότια και η ανατολική. Εντός της πόλης διασώζεται ένα κεντρικός δρόμος που ξεκινούσε από τη νότια πύλη και περιστοιχιζόταν από στοές με κίονες που τοποθετήθηκαν εκεί σε μεταγενέστερη φάση, καθώς ανήκαν σε παλαιότερα κτίρια. Ένας από αυτούς φέρει απελευθερωτικές επιγραφές δούλων στην εδεσσαϊκή θεά Μα.
Εκατέρωθεν του κεντρικού δρόμου σώζονται λείψανα κτιρίων που ανήκουν κυρίως στην ύστερη φάση της ζωής της πόλης, την παλαιοχριστιανική, και λειτουργούσαν ως καταστήματα διαφόρων ειδών, αποθηκευτικοί χώροι, στρατιωτικές εγκαταστάσεις και κατοικίες. Ανατολικά και δυτικά του κεντρικού δρόμου υπάρχουν πάροδοι που οδηγούσαν σε άλλα σημεία της πόλης. Έξω από τα τείχη της πόλης σώζονται τα νεκροταφεία της με ευρήματα από τα αρχαϊκά έως τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, ενώ ακριβώς έξω από το βόρειο σκέλος των τειχών σώζονται τα λείψανα μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

• Κείμενο: Αλεξάνδρα Ζαμπίτη - Δρ Αρχαιολόγος(http://www.pella-museum.gr/informations/monuments/ancient-edessa)