Μια νουάρ μετα-αλήθεια για την υπόθεση Πολκ

Γιώργος Λαουτάρης

Μια ενδιαφέρουσα διασταύρωση του ιστορικού υλικού με τη δημιουργική μυθοπλασία εκτυλίσσεται στις σελίδες του νέου μυθιστορήματος του Δημήτρη Ψαθόπουλου, Άγνωστες λέξεις, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Μια γνωστή ιστορία, η δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ τον Μάιο του 1948 στη Θεσσαλονίκη, που παραμένει μέχρι σήμερα ανεξιχνίαστη, αποτελεί τον καμβά για μια πρωτότυπη μέχρι σήμερα εκδοχή των γεγονότων.

Ο συγγραφέας δίνει τη δική του μετα-αλήθεια, εξερευνώντας με το λογοτεχνικό του αισθητήριο στο σκοτεινό ψυχολογικό υπόβαθρο των κύριων πρωταγωνιστών για να βρει μια πειστική εξήγηση των περίεργων συμβάντων που χαρακτήρισαν αυτό το ξεχωριστό στιγμιότυπο από την ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου.

Το βιβλίο του Δημήτρη Ψαθόπουλου διαβάζεται όχι ως ιστορικό μυθιστόρημα αλλά ως νουάρ. Όλα τα κατάλληλα υλικά για μια συναρπαστική αστυνομική ιστορία είναι άλλωστε παρόντα: Ο αινιγματικός ντέντεκτιβ που εξελίσσεται ταυτόχρονα σε αρνητικό και θετικό πρωταγωνιστή. Το αφελές θύμα που κουβαλάει χίλιες δύο εξωτικές ιστορίες τις οποίες εξομολογείται σε αγνώστους ή σε κρυφές ερωμένες σε σκοτεινά ραντεβού. Ο φόνος, αυτή η βάναυση πράξη που ζητά κίνητρο. Ο βολικός ύποπτος που ενοχοποιείται άδικα από μια ανάλγητη εξουσία. Και η τελική λύση, η απάντηση στο διαχρονικό ερώτημα του λογοτεχνικού είδους, «ποιος το έκανε;». Σκηνικό είναι η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη με τα αναγνωρίσιμα μέχρι σήμερα στέκια της, όπως το κέντρο Τσινάρι στην Άνω Πόλη. Ή ένα μάλλον φανταστικό καφενείο με μια φλαμουριά: «Ο κορμός του δέντρου, λοξός, έγερνε προς το μαγαζί και έμοιαζε να το κρατάει ορθό μέσα στα χρόνια, που κυλούσαν πλημμυρισμένα από καβγάδες, πάθη πονηρά και ελπίδες ξεπουλημένες», όπως περιγράφει ο συγγραφέας.

Η ιδιαιτερότητα της υπόθεσης Πολκ ωστόσο δεν βρίσκεται τόσο στην ίδια τη δολοφονία που συνέβη μέσα στο περίπλοκο διπλωματικό σκηνικό του ελληνικού εμφυλίου, όπου ξένοι πράκτορες, παρακρατικοί και ανταγωνιζόμενα κέντρα εξουσίας δρούσαν ανεξέλεγκτα στο παρασκήνιο. Βρίσκεται στην ανεύρεση και ενοχοποίηση για το έγκλημα του αριστερού δημοσιογράφου Γρηγόρη Στακτόπουλου. Ο Στακτόπουλος ένα χρόνο μετά τη σύλληψή του ομολόγησε σε μια δημόσια δίκη που κάλυπταν με μεγάλο ενδιαφέρον ελληνικά και ξένα μέσα ενημέρωσης, την υποτιθέμενη πράξη του και βάσει αυτής της ομολογίας και κάποιων επινοημένων στοιχείων, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Ήταν κατά την απόφαση συνεργός μιας ομάδας κομμουνιστών ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού που υπήρξαν οι φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας. Την μαρτυρία του αυτή την αναίρεσε πλήρως αργότερα.

Με τις Άγνωστες λέξεις ο Δημήτρης Ψαθόπουλος διερευνά και δίνει τη δική του ερμηνεία στο γιατί ο Στακτόπουλος προχώρησε σε μια ψευδή ομολογία που τον έστελνε στη φυλακή. Επίσης, ρίχνει το μυθιστορηματικό του φως στην προσωπικότητα του κύριου διώκτη του, στον ταγματάρχη Νικόλαο Μουσχουντή, διευθυντή της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης που ήταν ο βασικός πρωταγωνιστής των ερευνών για τον φόνο και των κατόπιν των ανακρίσεων. Η εκδοχή του βιβλίου είναι τολμηρή και αντισυμβατική. Ο Μουσχουντής έρχεται στο προσκήνιο ως ένας αξιωματικός με ιδιαίτερες ευαισθησίες που επιχείρησε να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα: Το εθνικό καθήκον μιας αμείλικτης εξουσίας και την ανθρωπιά. Πρόκειται για μια μάλλον ενοχλητική αφήγηση των γεγονότων, αν κανείς εξετάσει τη μέχρι σήμερα γνωστή εξιστόρηση όσων συνέβησαν.

 

Πέρα από τη μυθοπλασία

Ούτε ο άδικα καταδικασθείς δημοσιογράφος ούτε οι κατοπινοί συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την ιστορία δεν έχουν καταλήξει με βεβαιότητα στην ταυτότητα του πραγματικού δολοφόνου του Πολκ, κάνοντας την αναγνωστική ενασχόληση με το θέμα ακόμη και σήμερα συναρπαστική

Έντιμα ο συγγραφέας στο οπισθόφυλλο περιορίζει την εμβέλεια της δικής του ιστορίας παρομοιάζοντάς την με μια «σταγόνα στον ωκεανό των πιθανοτήτων». Επίσης, δίνει έναν συμπληρωματικό οδηγό ανάγνωσης των βιβλίων που είχε ως πηγές. Αξίζει λοιπόν για όποιον ενθουσιαστεί με την υπόθεση να συνεχίσει το διάβασμα αρχικά με τη μαρτυρία που έγραψε ο Γρηγόρης Στακτόπουλος, με τίτλο Υπόθεση Πολκ σε ένα δυστυχώς εξαντλημένο σήμερα βιβλίο (αλλά διαθέσιμο στην αγορά των μεταχειρισμένων) των εκδόσεων Γνώση. Εκεί ο καθ’ ομολογίαν συνεργός αποκαλύπτει πόσο άσχετος με τα γεγονότα ήταν στην πραγματικότητα και σε συγκλονιστικές σελίδες περιγράφει τα βασανιστήρια, σωματικά και ψυχολογικά, που υπέστη από τον Μουσχουντή και όχι μόνο, προκειμένου να σταθεί στο δικαστήριο και να επιβεβαιώσει με την ομολογία του την εξωφρενική εκδοχή των γεγονότων που επινόησε η Ασφάλεια και η τότε κυβέρνηση. Ο αγώνας του Στακτόπουλου για δικαστική δικαίωση με επανάληψη της δίκης δεν πέτυχε ποτέ το στόχο του, ούτε και μετά το θάνατό του.

Μια αξιόλογη δημοσιογραφική καταγραφή των γεγονότων γύρω από τον Πολκ και τον επεισοδιακό του θάνατο έγραψαν σχετικά πρόσφατα (2018) οι Μαχάλης Ιγνατίου και Κώστας Παπαϊωάννου στο βιβλίο τους Οι έξι θάνατοι του Τζορτζ Πολκ (εκδόσεις Πατάκη). Εκεί οι συγγραφείς εντρυφούν σε όλες τις διαθέσιμες σήμερα ιστορικές πηγές για το γεγονός που απασχόλησε και πολλούς ξένους συγγραφείς όλες αυτές τις δεκαετίες. Κοινή συνισταμένη πάντως όλων είναι η αμφισβήτηση και κατάρριψη της επίσημης εκδοχής που έδωσαν τότε τα ελληνικά δικαστήρια. Ο αποχαρακτηρισμός απόρρητων εγγράφων από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ και της Βρετανίας έδωσε πλούσιο υλικό και τροφοδότησε νέα σενάρια. Οι συγγραφείς στα τελευταία κεφάλαια παραθέτουν όλες τις εκδοχές της δολοφονίας Πολκ που η βιβλιογραφία έχει καταγράψει.

https://3vita.gr/noir-meta-alitheia-ypothesi-polk-61849?fbclid=IwY2xjawLc2upleHRuA2FlbQIxMQBicmlkETBYMUx0elFvNnpaR3RBUm1JAR4LHe-KtwmFI13gf9IgG8UG4TL8bRZv4VHw1H5IWap5dvMxDjtpz2mglY1-Ew_aem_nANpWs8tlh4rxLu_VFop6g