Κώστας Καραβίδας
Γιάννης Πάσχος «Το χρονικό ενός δυσλεκτικού», εκδόσεις Περισπωμένη, 2022
Οι εξωφρενικές ιστορίες ήταν πάντα ο ζωτικός χώρος του Γιάννη Πάσχου (γ. 1954). Στα δύο
προηγούμενα έργα του, «Ιστορίες του Δον Ντομίνγκο» (2017) και «Φοβού τα Βρέφη» (2020), από τις υπέρκομψες εκδόσεις Περισπωμένη, η υπερρεαλιστική γραφή, η δαιμονική φαντασία και ο μαγικός ρεαλισμός συγκροτούσαν ένα συγγραφικό σύμπαν ιδιόρρυθμο, παράξενο και γοητευτικό. Αυτή τη φορά, στο σπαρταριστό αφήγημα με τον τίτλο «Το χρονικό ενός δυσλεκτικού», πηγή και υλικό του Πάσχου δεν είναι η φαντασία αλλά η πραγματική ζωή, που ενίοτε παρουσιάζεται πιο ευφάνταστη, απρόσμενη και σουρεαλιστική.Ο συγγραφέας, σε αυτοβιογραφική τροχιά, αφηγείται με πυκνό, συναρπαστικό, αποδραματοποιημένο τρόπο και κυρίως με βαθιά ενσυναίσθηση απέναντι σε γονείς, δασκάλους και συμμαθητές, τις δυσκολίες που πέρασε ως δυσλεκτικό παιδί που διαγνώσθηκε με μαθησιακό πρόβλημα ως ενήλικας στα 45 του χρόνια. Στο βιβλίο περιγράφονται με αυτοσαρκασμό και οίστρο, σε μια χρονικά γραμμική αλλά ζουμερή αφήγηση, τραγελαφικά περιστατικά από τη σχολική, οικογενειακή και φοιτητική ζωή του ’60 και του ’70 που τον σημάδεψαν χωρίς να τον τραυματίσουν ανεπανόρθωτα. Σε μια εποχή που η δυσλεξία ήταν άγνωστη λέξη για εκπαιδευτικούς, γιατρούς και γονείς, ο αυτοαναφορικός αφηγητής, μαθητής αρχικά στο Δημοτικό Σχολείο Βαργιάδων, ενός ορεινού χωριού της Λάκκας Σουλίου, στους πρόποδες του όρους Τόμαρος, πίσω από την αρχαία Δωδώνη, και ύστερα στο Γυμνάσιο της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, υποφέρει σωματικά και ψυχικά, όπως τόσοι άλλοι μαθητές της εποχής, από την αναχρονιστική εκπαιδευτική ορθοφροσύνη και την γκροτέσκα εθνικοφροσύνη. Παρ’ όλες τις δυσκολίες και τα εμπόδια που του θέτει διαρκώς η αδιάγνωστη δυσλεξία, η ζωή του δεν θα καταλήξει ασύντακτη, όπως τα γραπτά του. Αντιθέτως, οι κόποι και οι προσπάθειες χρόνων θα ανταμειφθούν, καθώς στην αφήγηση παρακολουθούμε την εξέλιξη του ατίθασου νεαρού: μπήκε στο πανεπιστήμιο, έκανε μεταπτυχιακά στο εξωτερικό με υποτροφία, απέκτησε διδακτορικό, έγινε πανεπιστημιακός καθηγητής με ειδίκευση στην Ιχθυολογία και βέβαια εξαιρετικός συγγραφέας.
Ο εαυτός ως πρόφαση για να μιλήσει για τον κόσμο
Ο Πάσχος με αλάνθαστο ένστικτο δεν προσπαθεί να χωρέσει τα πάντα στην αφήγηση, αλλά αφήνει τον αναγνώστη να συμπληρώσει τα κενά. Έτσι, η εξόχως παραδειγματική αλλά ανέλπιστη επιτυχία του στις πανελλήνιες εξετάσεις και η φοίτησή του στο Βιολογικό Τμήμα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, με την επιθυμία να κατανοήσει τη φύση και τους μηχανισμούς της, μόνο τυχαίες δεν υπήρξαν. Ως μαθητής αγάπησε το μάθημα της Βιολογίας χάρη σε έναν χαρισματικό καθηγητή που κατάφερε να συνδέσει τις εσωτερικές αναζητήσεις του με τον απέραντο κόσμο: «Μάθαινα για κύτταρα που ταξιδεύουν που αναπαράγονται με διάφορους τρόπους, διακλαδίζονται, χάνονται και γεννιούνται ξανά, για τις μεγάλες αλλαγές που προκαλεί η εξέλιξη, για την ανάγκη προσαρμογής για επιβίωση, όλα έκρυβαν μέσα τους κάτι μαγικό, απροσδιόριστο» (σ. 73). Το χρονικό ενός δυσλεκτικού εκκινώντας σε ένα πρώτο επίπεδο από τη βασανιστική μαθητική ζωή, τη δυσλεξία και τα μαθησιακά προβλήματα γίνεται ένα βιβλίο αυτογνωσίας και ανθρωπογνωσίας. Ο κοπιώδης αγώνας της μάθησης απέναντι στα αποθαρρυντικά κοκκινάδια των εκθέσεων, άλλοτε με την εικονοποιητική μέθοδο, άλλοτε με τη μιμητική και άλλοτε αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα της προφορικότητας, γίνεται αγώνας για την κατάκτηση και επινόηση του εαυτού. Ο παιδικός κόσμος του βιβλίου, καθόλου ειδυλλιακός, αλλά βίαιος και άγριος, παραμένει ωστόσο ονειρικός και αισθητικός. Η αυτοβιογραφική και αυτοαναφορική αφήγηση, όμως, δεν είναι αυτοσκοπός, πόσο μάλλον ναρκισσιστικό συγγραφικό σύνδρομο. Ο εαυτός είναι η πρόφαση του Πάσχου για να μιλήσει για τον κόσμο. Το κείμενο έχει απεύθυνση, αναζητά εναγωνίως αναγνώστες που να ταυτίζονται, καθώς όλοι έχουν να αναμετρηθούν με κάποιου είδους δυσκολία στη ζωή.
Η τυραννία του λάθους
Όπως συμβαίνει πάντα με την καλή λογοτεχνία, οι θεματικές εξακτινώσεις επεκτείνονται πέρα από την προφάνεια του αρχικού θέματος. Το βιβλίο μιλάει για την τυραννία του λάθους και της εκπαιδευτικής και κοινωνικής ορθοτομίας, για την αδυναμία που με πολλή προσπάθεια μπορεί να γίνει δύναμη, για την αγάπη, την πίστη, την επιμονή, το πάθος, το θάρρος και τη φαντασία ως όπλα διά βίου εκπαίδευσης και αποφυγής θανάσιμων τραυμάτων. Παράλληλα, ακτινογραφείται ένας κόσμος αφόρητης ορθότητας, ταπεινωτικών εξευτελισμών, καταναγκασμών, συμμορφώσεων, τιμωριών και διορθώσεων που αδυνατεί να καταλάβει τους διαφορετικούς, τους «μη κανονικούς», τους παρεκκλίνοντες, τους πάσχοντες, όσους κοιτούν έξω απ’ το παράθυρο, αυτούς που περισσεύουν και δεν χωρούν πουθενά, εκείνους που αναγνωρίζονται μόνο ως κατασκευαστικά λάθη του συστήματος. Το βιβλίο χάρη στη μεγάλη μεταφορά της λογοτεχνίας είναι παράλληλα ένα μάθημα ζωής, χωρίς καθόλου δασκαλίστικο ύφος, ένας λόγος υπέρ αδυνάτου. Μιλά για τη δύναμη της θέλησης, την επιθυμία για ζωή που κάνει τον άνθρωπο να βλέπει τις κορφές των βουνών, όχι ως εμπόδια που στενεύουν τον ορίζοντα, αλλά ως εφαλτήρια για πετάγματα στην απεραντοσύνη του κόσμου και της γνώσης.
Απέχθεια για τον διδακτισμό
Η δυσαρμονική σχέση του νεαρού μαθητή με την ορθότητα τον διαμόρφωσε ως άνθρωπο αλλά και ως συγγραφέα. Άθελά του ή εμπρόθετα ο Πάσχος μας εισάγει στην κουζίνα του συγγραφέα: στην εμμονή της γραφής ήδη από το νηπιαγωγείο, έστω με ακαταλαβίστικα ιερογλυφικά γράμματα-σχήματα, την τάση να αφηγείται μέχρι εξοντώσεως μαγικές ιστορίες στους γονείς και στους συμμαθητές του, την εντύπωση που του προκάλεσε ο ακαταλαβίστικος Δωδεκάλογος του Γύφτου του Παλαμά τον οποίο διάβαζε στο φιλαράκι-γυφτάκι που ζούσε σε παράγκα, τα ανορθόγραφα ερωτικά ποιήματα για την Υβόννη, τα πρώτα λογοτεχνικά του κείμενα που θύμιζαν στη μάνα του τις αλλόκοτες ιστορίες που διηγούνταν ως παιδί. Χωρίς σοβαροφάνεια και νοσταλγία το βιβλίο μας δείχνει πώς μπορούν όλα, ήττες και πίκρες, νίκες και χαρές, να δένουν γλυκά στη ζωή. Ο συγγραφέας, μεγαλωμένος σε ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου όλοι ήταν δάσκαλοι και όλοι έδιναν συμβουλές, από την πρώτη σελίδα δηλώνει απέχθεια για τον διδακτισμό με το σηκωμένο δάκτυλο. Όλα τα αφηγηματικά κείμενα του Πάσχου διακρίνονται για τον ρυθμό και την οικονομία τους. Ο μαγικός κόσμος του, σε μια γραφή αφοπλιστικά άνετη και ώριμη, είναι παρών και σε αυτό το βιβλίο που εκ πρώτης όψεως δεν μοιάζει με τις παράξενες ιστορίες στις οποίες μας έχει συνηθίσει.
Βαθιά ανθρώπινο, συναισθητικό, συγκινητικό, με τσακιστό χιούμορ
Το χρονικό ενός δυσλεκτικού είναι αξιανάγνωστο βιβλίο ενός συγγραφέα ιδιοσυγκρασιακού με κατακτημένη, σχεδόν ενστικτώδη, αλλά σοφά δομημένη γραφή. Χειριζόμενος καλά τον συναισθηματικό θερμοστάτη, ο Πάσχος έχει την ικανότητα να καταπιάνεται λογοτεχνικά με το βαρύ ψυχικό φορτίο της ζωής και με τη γραφή του να το προσοικειώνεται και να το ελαφραίνει γλυκά. Η λογοτεχνία ως λόγος παρηγορητικός και αναγεννητικός στις καλύτερες στιγμές της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου