ΜΙΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΤΡΙΑ

Δημήτρης Αγγελής

Το κείμενο στα «Νέα» του Σαββάτου 9/8 για την ποιήτρια Λένα Παππά.

ΜΙΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΤΡΙΑ

Ο κόσμος την ήξερε κυρίως από τις μελοποιήσεις των ποιημάτων της από τον Χάρη και τον Πάνο Κατσιμίχα –όταν κυκλοφόρησε ο δίσκος «Της αγάπης μαχαιριά» (1994), που τον τιτλοφορούσε στίχος της, το τραγούδι «Του έρωτα» ακουγόταν παντού. Παρά τις πολλαπλάσιες μελοποιήσεις ποιημάτων της από τον Γιάννη Νικολάου και τις ελάχιστες από τους Μίμη Πλέσσα και Γιώργο Αλτή, άρκεσε αυτή η μία επιτυχία για να τη γνωρίσει ένα ευρύτερο κοινό. Όμως η Λένα Παππά (1932-2025) με τις πάνω από είκοσι ποιητικές συλλογές, που έχουν ταμιευτεί σε τέσσερις ογκωδέστατους τόμους (Τα ποιήματα, Α-Δ), τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα, ήταν κάτι παραπάνω από αυτό.

Αυθεντικά λυρική φωνή, η Λένα Παππά βασίστηκε στο πηγαίο της ένστικτο πολύ περισσότερο από τα διαβάσματά της. Η ποίησή της, διαπιστωτική, βυθισμένη στον υπερσυντέλικο της μνήμης («στολισμένη αυτή την υπέροχη μνήμη / αυτή την εξαίσια θλίψη / και κανείς δεν ξέρει / το κρυφό μου λουλούδι»), αναρωτιέται για την παράλογη κι αινιγματική υφή της πραγματικότητας («με τη μητριά Πραγματικότητα να κοροϊδεύει / την άγρια πείνα μας»), είναι ποίηση απουσίας και υπαρξιακής διαμαρτυρίας, που βρίσκει καταφύγιο από τις συνεχείς διαψεύσεις στον άνευ όρων ονειρισμό και στο παραμύθι. Κι αυτή η έξοδος κινδύνου, όμως, αποδεικνύεται στο τέλος κλειστή: στο πολύ χαρακτηριστικό ποίημα της ώριμης περιόδου της «Θα», οι κοριτσίστικες προσδοκίες της για τον κόσμο («Θυμάμαι, έλεγα / Όταν θα μεγαλώσω / θ’ αγοράσω τον Παράδεισο / για να σου τον χαρίσω / όταν θα μεγαλώσω / θα γίνω ο μαγεμένος πρίγκηπας / μ’ ένα βασίλειο γεμάτο ρόδα και πουλιά / για να σ’ αρέσει […]» καταλήγουν για μια ακόμη φορά στη συντριβή: «Δεν μάντευα, δεν υποψιαζόμουνα / τι καταβόθρα τρομερή / μέσα στο μέλλον μου κυλούσε ο χρόνος / και πως μεταλλαγμένος δολοφόνος / άγριος, μανιακός / ξοπίσω μου αόρατος θα με ακολουθούσε / και κάθε μέρα ύπουλα θα με δολοφονούσε».

Αυτή την ασθένεια της χρονικότητας, η Παππά την αντιμετωπίζει με δύο τρόπους: κατ’ αρχάς με τη θρησκευτική πίστη (βλ. ενδεικτικά τις συλλογές Ενδόφωνα και Ουρανοδρόμιο) που διατρέχει όλο της το έργο – να μην ξεχνάμε ότι σύζυγός της ήταν ο δικαστικός Αναστάσιος Μαρίνος που χρημάτισε νομικός σύμβουλος του αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου. Κι ωστόσο η ίδια της η πίστη, προχωρώντας τα χρόνια και οι ήττες, επιμένει κυρίως στο μοτίβο της σταύρωσης χωρίς Ανάσταση. Στο ποίημά της «Η πλειοψηφία», για παράδειγμα, όπου απαντά και το υπέροχο δίστιχο «Μνήσθητί μου, Κύριε εν τη βασιλεία σου / (Ήμουνα και θα είμαι πάντα η λεία σου)», στη συντριπτική πλειοψηφία ανήκουν «εκείνοι που σταυρώνονται την Πέμπτη / δίχως την παραμικρή ελπίδα ή πιθανότητα / ν’ αναστηθούνε το Σάββατο». Είναι η πίστη ως ανάμνηση ενός αστικού, αφηγηματικού-πολιτισμικού αλλά εκκοσμικευμένου χριστιανισμού, πίστη σ’ έναν Θεό που διαρκώς απουσιάζει.

Δεύτερη διαφυγή είναι η διαλυτική ειρωνεία, ο σαρκαστικός καγχασμός, που διατρέχουν υπόγεια όλα τα ποιήματά της, δίνοντάς τους μία πρόσθετη ψυχική ένταση.

Η Λένα Παππά ανήκε στη χορεία μιας ομάδας χαμηλόφωνων ποιητριών που έγραψαν με απλότητα κι ένστικτο ποίηση βαθιά υπαρξιακή, με μεταφυσικές ή θρησκευτικές εξάρσεις, μακριά από την τύρβη της πολιτικής καθημερινότητας: Ζωή Καρέλλη, Μελισσάνθη, Όλγα Βότση, Έφη Αιλιανού… Η ανοικονόμητη πηγαία της έμπνευση δεν ταίριαζε προφανώς με τη σκηνοθετημένη αυθεντικότητα της Κικής Δημουλά, της οποίας την αναγνώριση δεν κατανοούσε – να μην ξεχνάμε ότι πριν υποβάλει αίτηση στην Ακαδημία Αθηνών η Δημουλά για την έδρα της ποίησης, ήταν υποψήφια η Λένα Παππά σε μια ψηφοφορία που κηρύχθηκε άγονη. Αν είχε φροντίσει να είναι πιο επιλεκτική στη δημοσίευση των ποιημάτων της, είναι βέβαιο πως η θέση της στη λογοτεχνία μας θα ήταν πολύ υψηλότερη. Κι ακόμα πιο σίγουρο είναι πως το κύμα συγκίνησης που εξαπλώθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόλις ανακοινώθηκε η απώλειά της, θα την εξέπληττε.