Νιώθουμε συχνά την επιθυμία να ασχοληθούμε σε βάθος με ποιητές, πεζογράφους, καλλιτεχνικά κινήματα και σχολές. Ωστόσο μας δυσκολεύει πολλές φορές ο όγκος τους, η διαφορά του ύφους τους ανά περιόδους και χρονικές φάσεις, καθώς και ο φόβος μιας εσφαλμένης πρώτης εντύπωσης που θα μας αποθαρρύνει. Στο πνεύμα αντίστοιχων εκλαϊκευτικών και βοηθητικών άρθρων για συγγραφείς, σκηνοθέτες, μουσικούς κ.ο.κ., που αφθονούν σε ιστότοπους του εξωτερικού, ο Θάνος Γιαννούδης επιδιώκει να σκιαγραφήσει έναν οδικό χάρτη ανάγνωσης του νεοελληνικού ποιητικού τοπίου. Έναν χάρτη σε καμία περίπτωση πατερναλιστικό, παρά περισσότερο βοηθητικό για τον νέο, καλοπροαίρετο και –κυρίως– απροκατάληπτο αναγνώστη.
~.~
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
1859-1943
-> Από πού να ξεκινήσω;
Ενδεχομένως τον πιο ώριμο και αντιπροσωπευτικό Παλαμά ως
προς τις περιοχές του λόγου, το ύφος και το βάθος της θεματολογίας όπου θα
κινηθεί στο μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας του, μπορεί κανείς να τον
συναντήσει στην Ασάλευτη Ζωή, συλλογή που πιστεύουμε πως αποτελεί ένα πολύ καλό
εφαλτήριο για τη γνωριμία με τον ποιητικό του κόσμο. Εκεί μπορεί κάποιος να βρει
τόσο χαμηλότονα ποιήματα σύντομης έκτασης όσο και πολυσέλιδα και πολύστιχα
συνθέματα επικών και υπαρξιακών προδιαγραφών, παίρνοντας, έτσι, μια ικανή γεύση
από τον πυρήνα του παλαμικού έργου: με τα σονέτα των Πατρίδων μπορεί να
σκιαγραφήσει την ιδιαίτερη βιογραφία του Παλαμά και πώς αυτή τον διαμόρφωσε ως
άτομο και καλλιτέχνη, με τον Ολυμπιακό Ύμνο θα θυμηθεί το διασημότερο ποίημα
της νεοελληνικής ποίησης παγκοσμίως, οι Εκατό Φωνές θα χρησιμεύσουν εν είδει
γνωμικών ως επιτομή μιας ευρύτερης φιλοσοφίας και μπορούν να διαβαστούν και
αποσπασματικά, ενώ σταδιακά ο αναγνώστης θα αποκτήσει και μια πρώτη επαφή με
τις ιστορικής κι υπαρξιακής υφής συνθέσεις του ποιητή μέσω των πολύστιχων και
αφηγηματικών ποιημάτων του Ασκραίου και της Φοινικιάς που η κάθε ανάγνωσή τους
αποκαλύπτει προοδευτικά ακόμα περισσότερο βάθος.
->Τι να διαβάσω στη συνέχεια;
Χρονικά κοντά στην Ασάλευτη Ζωή (αν και σε ελαφρώς κατώτερη
κλίμακα) βρίσκονται ο λυρικά θρηνητικός Τάφος καθώς και Τα μάτια της ψυχής μου,
συλλογή που εισάγει τον Παλαμά στην περίοδο της ποιητικής του ωριμότητας και
φέρει εμφανείς τις επιρροές του συμβολισμού. Πανσπερμία θεματικών και
τεχνοτροπιών βρίσκει κάποιος και στους μεταγενέστερους χρονικά Βωμούς, ενώ οι
επιμέρους συλλογές του Παλαμά ανά μορφικό είδος (Δεκατετράστιχα, Πεντασύλλαβοι)
παρέχουν τη δυνατότητα να κρίνει ο αναγνώστης το πώς ο ποιητής καταφέρνει να
χωρέσει στη στενή φόρμα τον πλούτο των σκέψεών του. Στο σημείο αυτό πια θα
μπορεί κάποιος να συνδυάσει στοιχεία της παλαμικής έκφρασης ώστε να τολμήσει
την καταβύθιση στο πολυσύνθετο ποίημα Ο δωδεκάλογος του Γύφτου που εμπεριέχει
διαφορετικές τεχνοτροπίες και ιδεολογίες σε διαρκή διαπάλη μεταξύ τους και
συνιστά ενδεχομένως την κορυφαία ποιητικά στιγμή του Παλαμά. Πλέον, ο
αναγνώστης θα είναι σε θέση να τοποθετεί χρονικά τα πρώιμα και όψιμα ποιήματα
του δημιουργού και τις μεταφράσεις του, αλλά και να τα συνδυάζει με τις απόψεις
που ο ίδιος έχει κατά καιρούς εκφράσει τόσο στα κριτικά του κείμενα όσο και στο
πεζογραφικό κι επιστολογραφικό τμήμα του έργου του.
->Από πού να ΜΗΝ ξεκινήσω;
Όσο κι αν ο ίδιος ο ποιητής επέμενε πως αποτελεί το καλύτερο
έργο του με διαφορά, είναι γεγονός ότι το επικό και ιστορικό σύνθεμα του Παλαμά
Η φλογέρα του βασιλιά φαντάζει εξαιρετικά παράκαιρο στο σημερινό αναγνώστη, με
δεδομένες τις μεγάλες ανατροπές που έχουν συντελεστεί στην Ελλάδα, στη σχέση
της με το ιστορικό παρελθόν, καθώς και με τα μεγαλοϊδεατικά της όνειρα.
Επομένως, μια πρώτη επαφή ενός νέου και μη ασκημένου αναγνώστη με το παλαμικό
σύμπαν μέσω του συγκεκριμένου -τεραστίων διαστάσεων κι ενίοτε ιδιαίτερου
στόμφου- ποιητικού έργου πιθανότατα να τον αποθάρρυνε από μια περαιτέρω
ανάμειξη και να δημιουργούσε εσφαλμένα συμπεράσματα ως προς το σύνολο της
ποιητικής του δημιουργίας. Αυτό, φυσικά, δεν αναιρεί τις κορυφαίες στιγμές
λυρισμού που το ποίημα φέρει μέσα του ούτε τις μοναδικού ύψους εικόνες που
περιέχει σε τμήματά του και διατηρούν ακόμα ακέραια τη ζωντάνια τους. Μια πρώτη
προσέγγιση του, ωστόσο, κρίνουμε πως θα ήταν προτιμότερη μέσω κάποιας
ενδεικτικής ανθολόγησης του και –σε κάθε περίπτωση- σε δεύτερο αναγνωστικά
χρόνο.
->Αν μου άρεσε, πού να στραφώ μετά;
Ο Παλαμάς έχει ανοιχτά παραδεχτεί τις ξεκάθαρες οφειλές του
στο δημοτικό τραγούδι, αλλά και σε ποιητικούς προδρόμους όπως ο Διονύσιος
Σολωμός, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και ο Γεράσιμος Μαρκοράς. Αξίζει τον κόπο να
ανιχνεύσει κανείς το πώς επηρεάστηκε από τους παραπάνω και πώς προσέλαβε τον
πρώτο διαμέσου των επόμενων. Αντίστροφα, ο Παλαμάς άφησε δεκάδες ποιητικών
επιγόνων είτε ποιητών που σε μεγάλο βαθμό τον προϋποθέτουν ακόμα και για την
ίδια τους την ποιητική υπόσταση (Ρήγας Γκόλφης, Σωτήρης Σκίπης κ.α.) είτε
ευρύτερου ανύσματος δημιουργών που επιδιώκουν να στρέψουν προς άλλες
κατευθύνσεις ορισμένες από τις παλαμικές επιτεύξεις (ο Άγγελος Σικελιανός και ο
Κώστας Βάρναλης αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα). Αν, τώρα, επιθυμεί
κάποιος να συγκρίνει τον Παλαμά με την ποίηση της εποχής του, ποιητές όπως ο
Γεώργιος Δροσίνης, ο Ιωάννης Πολέμης, ο Ιωάννης Γρυπάρης κι εν γένει τα ονόματα
της λεγόμενης Β΄ Αθηναϊκής Σχολής βρίσκονταν σε διαρκή επικοινωνία και ζύμωση
μαζί του. Τέλος, αξίζει να εξετάσει κανείς αντιπαραθετικά με τον Κωστή Παλαμά
τόσο τον «άσπονδο φίλο» του ποιητή, Γιάννη Ψυχάρη, ως ένα αρχετυπικό σύμβολο
της εποχής του και των πνευματικών της αγώνων όσο την έκκεντρη κι εκκεντρική
στην εποχή της περίπτωση του Κ. Π. Καβάφη που εφάπτεται χρονικά με τον Παλαμά
αλλά προϋποθέτει μια διαφορετική ανάγνωση τόσο του ιστορικού παρελθόντος όσο
και του ρόλου και του μεγέθους του σύγχρονου ποιητή.
ΘΑΝΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥΔΗΣ
~.~
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου