Φερντινάν ντε Σωσσύρ (26 Νοεμβρίου 1857 - 1913)

Τάσος Γουδέλης 

Πριν από μια πεντηκονταετία μάς είχε επηρεάσει πολύ. Προσπαθούσαμε να βρούμε βιβλία του και τον αναφέραμε σε κάθε ευκαιρία. Ήταν το κλίμα της Ευρώπης σχετικό και οι αρχές του στρουκτουραλισμού είχαν τα πρωτεία. Ήταν γνωστό ότι δεν υπήρχαν βιβλία του και ότι οι μαθητές του διέσωσαν τις παραδόσεις του από σημειώσεις τους. Ο Φερντινάν ντε Σωσσύρ (26 Νοεμβρίου 1857 - 1913) ήταν Ελβετός γλωσσολόγος. Υπήρξε ιδρυτής της μοντέρνας γλωσσολογίας και του στρουκτουραλισμού. Σε νεαρή ηλικία πήρε μαθήματα από τον Adolphe Pictet, συγγραφέα του βιβλίου "Ινδοευρωπαϊκές ρίζες: δοκίμιο γλωσσικής παλαιοντολογίας", προς τον οποίο η εκτίμηση του διατηρήθηκε αμείωτη. Το 1872, ήδη, καταγίνεται με τη σύνταξη μελέτης με τίτλο: "Δοκίμιο πάνω στις γλώσσες", όπου επιχειρεί να διατυπώσει ένα γενικό σύστημα του ανθρώπινου λόγου. Το 1875 εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης για να παρακολουθήσει φυσική και χημεία, αλλά τον επόμενο χρόνο εγκαταλείπει τις αρχικές σπουδές του και πηγαίνει στη Λειψία, όπου παρακολουθεί μαθήματα αρχαίας περσικής, αρχαίας ιρλανδικής, σλαβικής, λιθουανικής, καθώς και τα φροντιστήρια του Curtius για την αρχαία ελληνική. Εκεί, εκτός από τους δασκάλους του, με τις απόψεις των οποίων δεν συμφωνεί πάντα, γνωρίζει τον Αμερικανό γλωσσολόγο D. Whitney, ο οποίος τον επηρέασε σημαντικά. Μεταξύ 1878 και 1879, συντάσσει τη διπλωματική του εργασία, με τίτλο: "Mémoire sur le système primitif des voyelles dans les langues indoeuropéennes", πρωτότυπη μελέτη που προκάλεσε εντύπωση και τον καθιέρωσε από τότε ως διάσημο γλωσσολόγο. 

Στο έργο αυτό, ο Σωσσύρ μελετά τις πολλαπλές μορφές του ινδοευρωπαϊκού *a, οδηγείται όμως και στην αντιμετώπιση του συστήματος των φωνηέντων στο σύνολό τους. Έτσι, εισάγει για πρώτη φορά και την έννοια του "συστήματος", εκτός βέβαια από το θεωρητικό αίτημα για έναν "συντελεστή ηχηρότητας" του ΙΕ *a, υπόθεση που επιβεβαιώθηκε αργότερα με την αποκρυπτογράφηση της Χεττιτικής και τη μελέτη της από τον Kurylowicz. Αποτέλεσμα αυτού του τελευταίου επιτεύγματος υπήρξε η θεωρία των λαρυγγικών φωνημάτων της Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας, η οποία μέχρι σήμερα κατέχει κεντρική θέση στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία. Το 1880 δημοσιεύει τη διδακτορική του διατριβή με θέμα "Για τη χρήση της γενικής απόλυτης στη σανσκριτική", όπου υπογραμμίζει τη σημασία της σύνταξης, που είχε παραμεληθεί από τους γλωσσολόγους της εποχής, και αναπτύσσει τις βασικές έννοιες της σχέσης και της αντίθεσης, που προσδιορίζουν την αξία ενός γλωσσικού στοιχείου. Πηγαίνει στο Παρίσι (1880). Εκεί, παρακολουθεί μεταξύ άλλων τα φροντιστήρια του M. Bréal, ο οποίος τον επόμενο χρόνο τού παραχωρεί ανεπιφύλακτα τη θέση του στην École Pratique. Ο Σωσσύρ διδάσκει αρχικά τη γοτθική και την αρχαία γερμανική, αλλά σύντομα περιλαμβάνει στο πρόγραμμά του συγκριτική γραμματική της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής και λιθουανικά. Κατά την παρισινή περίοδό του, είχε, μεταξύ άλλων, μαθητές όπως ο Antoine Meillet, ο Γιάννης Ψυχάρης και ο Hubert Pernot. To 1891, τον καλεί το Πανεπιστήμιο της Γενεύης, που είχε δημιουργήσει γι' αυτόν έδρα γλωσσολογίας, και εκεί ο Σωσσύρ περνά τα υπόλοιπα 22 χρόνια της ζωής του ως καθηγητής της σανσκριτικής και των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από αφοσίωση στο διδακτικό έργο και περιορισμό των δημοσιεύσεών του. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα "Μαθήματα γενικής γλωσσολογίας" ("Παπαζήσης", 1979, μτφρ. Φώτης Αποστολόπουλος), το "Φερντινάντ ντε Σωσσύρ" ("Θεσσαλονίκη", 2016, επιμέλεια Οδυσσέας Γκιλής) και το αφιέρωμα στο έργο του στο περιοδικό "Μacedonian Studies Journal" (Τεύχος 1, Τόμος 1, 2021).