Παρακείμενα: «Η αδικαίωτη επιθυμία για έναν έρωτα δίχως όρια»

Γράφει η Γεωργία Χάρδα  *

J.M. Coetzee: «Η Ατίμωση», Βραβείο Booker 1999, Μετάφραση: Χριστίνα Σωτηροπούλου, Εκδόσεις Διόπτρα

Η «Ατίμωση» του Νομπελίστα Τζον Μάξγουελ Κουτσί που του έδωσε και το δεύτερο βραβείο Booker

γράφτηκε τη δεκαετία του ‘90, μια περίοδο κοινωνικών αναταραχών και πολιτικών αλλαγών στη Νότια Αφρική. Το μυθιστόρημα του Κουτσί είναι η μετάβαση από το παρελθόν στο παρόν, η μετάβαση από το καθεστώς του απαρτχάιντ στη δημοκρατία. Πρωταγωνιστής του είναι ο διανοούμενος καθηγητής Ντέιβιντ Λούρι ο οποίος περνάει κρίση ηλικίας. Είναι ένας γοητευτικός χωρισμένος πενηντάρης που κερδίζει τα προς το ζην στην Πολυτεχνική Σχολή του Κέιπ Τάουν. Αντικείμενο του πόθου του είναι η Σοράγια, μια ψηλόλιγνη κοπέλα με μακριά μαλλιά και σκούρα υγρά μάτια. Τον τελευταίο χρόνο είναι τακτικός πελάτης της και απολαμβάνει τις στιγμές μαζί της.

Στο κρεβάτι η Σοράγια δεν είναι διαχυτική. Η ιδιοσυγκρασία της είναι μάλλον ήσυχη, ήσυχη και πειθήνια. Όταν εκφράζει γενικές απόψεις, περιέργως ηθικολογεί. Την προσβάλλει το θέαμα των τουριστριών που γυμνώνουν τα στήθη τους στις δημόσιες παραλίες, πιστεύει ότι κάποιος πρέπει να μαζέψει τους αστέγους και να τους κάνει οδοκαθαριστές.[..] Του έχει περάσει από το νου η ιδέα να της ζητήσει να τον συναντήσει στον προσωπικό της χρόνο. Θα ήθελε να περάσει μια βραδιά μαζί της, ίσως και μια ολόκληρη νύχτα. Αλλά όχι και το επόμενο πρωί. Γνωρίζει υπερβολικά καλά τον εαυτό του για να μην της επιβάλει την παρουσία του το επόμενο πρωί, όταν θα είναι ψυχρός, κακόκεφος και θα ανυπομονεί να μείνει μόνος του. (σελ. 8)

O Nτέιβιντ φλέγεται από επιθυμία αλλά του λείπει το πάθος. Ο Κουτσί στις σελίδες του παρουσιάζει την αγάπη του για τη γυναίκα και το πάθος του για την ποίηση. Ο πρωταγωνιστής του, καθοδηγεί τον αναγνώστη για όλα όσα συμβαίνουν, φλερτάρει με την ιδέα ενός έργου για τον Μπάιρον ενώ αγαπά τον Γουέρντσγουερθ. Δεν τρέφει κανέναν σεβασμό για την ύλη που διδάσκει, δεν κάνει ιδιαίτερη εντύπωση στους φοιτητές του, οι οποίοι μάλιστα τον κοιτάζουν αφηρημένοι.

Αυτή τη χρονιά διδάσκει Ρομαντικούς Ποιητές. Κατά τα άλλα, διδάσκει τα μαθήματα Επικοινωνία 101, «Δεξιότητες επικοινωνίας» και Επικοινωνία 101, «Δεξιότητες επικοινωνίας» και Επικοινωνία 201, «Δεξιότητες επικοινωνίας για προχωρημένους». Αν και αφιερώνει ώρες κάθε μέρα στο νέο του γνωστικό αντικείμενο, βρίσκει τον ορισμό του, όπως είναι διατυπωμένος στο σύγγραμμα του Επικοινωνία 101, εξωφρενικό: «Η ανθρώπινη κοινωνία έχει δημιουργήσει τη γλώσσα έτσι ώστε να μπορούμε να εκφράζουμε ο ένας στον άλλο τις σκέψεις, τα συναισθήματά και τις προθέσεις μας». Κατά την άποψή του, την οποία δεν εκφράζουμε δημοσίως οι απαρχές του λόγου βρίσκονται στο τραγούδι και οι απαρχές του τραγουδιού στην ανάγκη να γεμίσουμε με ήχο την υπερμεγέθη και μάλλον κενή ανθρώπινη ψυχή. (σελ. 10-11)

Θα συνάψει σχέση με μια φοιτήτρια του. Τον παρασύρει ο πόθος, τον κυριεύει η γλυκιά ανάμνηση της κοπέλας, εκείνη η στιγμή στο πάτωμα που τράβηξε βίαια το πουλόβερ της προς στα πάνω και η ζωή του καταστρέφεται με γοργό ρυθμό… Η εξουσία διαφθείρει και ο Ντέιβιντ θα χάσει την αξιοπρέπεια και τη δουλειά του. Η ατίμωση έρχεται γρήγορα. Εκείνος με περίσσιο θάρρος δηλώνει ένοχος.

«Έχω πει την άποψη μου. Είμαι ένοχος»

«Ένοχος για ποιο πράγμα;»

«Για όλα όσα με κατηγορούν» [..]

Επικρατεί σιωπή. «Πολύ καλά», συνεχίζει, «ας ομολογήσω.» [..] Οι δρόμοι μας διασταυρώθηκαν. Ανταλλάξαμε μερικές κουβέντες και εκείνη τη στιγμή έγινε κάτι που, επειδή δεν είμαι ποιητής, δεν θα επιχειρήσω να το περιγράψω. Αρκεί να πω ότι ο θεός Έρως μπήκε στη σκηνή. Μετά από αυτό δεν ήμουν πια ο ίδιος.»

(σελ. 67- 72)

Μοναδική διέξοδός του πλέον είναι η κόρη του που ζει σε ένα αγρόκτημα στην επαρχία της Νότιας Αφρικής. Εκεί προσπαθεί να κατανοήσει τη σχέση τους και το νόημα της ζωής. Στην πιο δραματική σκηνή του βιβλίου η κόρη του βιάζεται από τρεις μαύρους, εκείνος είναι ανήμπορος να βοηθήσει αφού βρίσκεται κλειδωμένος στο μπάνιο. Ο Κουτσί μέσα από τις σκληρές περιγραφές αναφέρεται στις δυο συγκρουόμενες κοινωνίες και σε έναν πολιτισμό που αλλάζει ρόλο. Μιλάει για την κακοποίηση της λευκής Νότιας Αφρικής από την μαύρη που αυτή τη στιγμή είναι πιο θυμωμένη από ποτέ. Ο λευκός και ο μαύρος υψώνουν τις φωνές τους σε μια διαμάχη χρόνων και η ατίμωση σε αυτή τη βίαιη σκηνή είναι ίσως η ανατομία της αλήθειας.

Χτυπάει το πρόσωπο του σαν τρελός, τα μαλλιά του παίρνουν φωτιά τριζοβολώντας, χτυπιέται, βγάζει άναρθρες κραυγές που δεν κρύβουν λόγια πίσω τους μόνο φόβο. Προσπαθεί να σηκωθεί και τον ξαναρίχνουν κάτω. Για μια στιγμή η όρασή του καθαρίζει και βλέπει σε απόσταση λίγων εκατοστών από το πρόσωπό του μια μπλε φόρμα και ένα παπούτσι. [..] «Λούσι» της φωνάζει ξανά, και τώρα για πρώτη φορά εκείνη γυρίζει και τον κοιτάζει. Συνοφρυώνεται. «Τι στα κομμάτια σού έκαναν;» του λέει. (σελ. 127-128)

Με λυρισμό ο βραβευμένος συγγραφέας γοητεύει με τον συγγραφικό του τόνο και λέει αλήθειες που προκαλούν πόνο. Στο αριστούργημά του μιλάει για τις προκαταλήψεις και τις σύγχρονες υποδουλώσεις. Με την «Ατίμωση»  έγινε ο πρώτος συγγραφέας που απέσπασε δύο φορές το βραβείο Booker.

Ο Τζον Μάξγουελ Κουτσί γεννήθηκε στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής. Έχει γράψει είκοσι βιβλία, μεταξύ των οποίων τα Περιμένοντας τους βαρβάρους (Waiting for the Barbarians), για το οποίο τιμήθηκε με το Central News Agency Award, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της Νότιας Αφρικής, Βίος και πολιτεία του Μάικλ Κ. (The Life and Times of Michael K.), με το οποίο απέσπασε το βραβείο Booker, το αυτοβιογραφικό Σκηνές απ’ τη ζωή ενός παιδιού (Boyhood: Scenes from a Provincial Life) και το πιο πρόσφατο Ο Πολωνός, που επίσης κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα. Με την Ατίμωση, που πρωτοεκδόθηκε το 1999, ο Κουτσί απέσπασε και πάλι το Booker και έγινε ο πρώτος συγγραφέας στην ιστορία που έχει πάρει το βραβείο αυτό δύο φορές. Το 2003 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

*Η Γεωργία Χάρδα είναι βιβλιόφιλη δημοσιογράφος

https://www.fractalart.gr/atimwsi/