Το μυθιστόρημα του Ζαχαρία Στουφή Η θεούσα (εκδ. ΑΩ, 2022), δύσκολα κατατάσσεται λογοτεχνικά ή ακόμα και εγκληματολογικά. Δεν χωράει σε «καλούπια». Κινείται σε πολλά επίπεδα [σχέσεων και αντιθέσεων] και σε πολλούς χώρους [ηθικούς και ιδεολογικούς], ενώ συχνά παίρνει τη μορφή Παλίμψηστου ή Μπάμπουσκας.
Απαριθμώ ενδεικτικά ορισμένες πτυχές:
– φιλοσοφικές [περί Θεού, Αλήθειας, Ύπαρξης]
– πολιτικές [περί των πολιτικών και της πολιτικής]
– εγκληματολογικές [περί του οργανωμένου εγκλήματος]
– κοινωνικές [περί των συνεπειών της διαλυμένης οικογένειας]
– ψυχολογικές [περί της ταύτισης του Εγώ με τον Άλλον]
Θα μπορούσε να ενταχθεί σε οιονεί-αστυνομικό [δεδομένου ότι βρίθουν τα εγκλήματα αλλά απουσιάζει ο εξιχνιαστής-επίσημος ή μη], όμως τα κρίσιμα στοιχεία είναι η Αυτοδικία-Θεοδικία[;] -Τιμωρία του Κακού
Ο συγγραφέας αρέσκεται στο να δημιουργεί δίπολα:
-σώμα /ψυχή [σ. 49]
-Καλό /Κακό [σ. 31]
-πραγματικότητα/ψευταλήθεια [σ. 33],
μη-αποστασιοποιούμενος όμως από το βασικό μοτίβο της τραγικής μοίρας των ανθρώπων [και των επιλογών τους;]
Θα περιορίσω την ανάλυση μου σε τέσσερα δίπολα.
1. Ο Φόβος της Ζωής και του Θανάτου
Ο θάνατος στη μυθοπλασία είναι καθαρτήριος της κακίας των ανθρώπων και του Κακού, ακόμα κι όταν οι «κακές πράξεις» συμβολίζουν την αγωνία ανεύρεσης των ορίων της ελευθερίας του αυτεξούσιου [;] ανθρώπου. Από την άλλη ο φόβος του θανάτου σε μεγάλο βαθμό καθορίζει την ποιότητα [και την ηθικότητα;] της ζωής.
2. Το Καλό και το Κακό
Η εμπειρία του Κακού, είτε ως επιβεβαίωση της Δύναμης του Υπερανθρώπου, είτε ως εκδίκηση στο κακό πεπρωμένο, θέτει στη μυθοπλασία κρίσιμα διλήμματα ηθικής τάξης, όπως το αν δικαιολογούνται όλες [και πάντοτε;] οι εγκληματικές πράξεις.
3. Η ύπαρξη ή μη του Θεού
Η σχέση των ανθρώπων με το Θεό είναι τόσο αινιγματικές, όσο και ο ίδιος ο Θεός. Μπορεί ο φόβος για το μη-έλεος του Θεού ή η ηθική ευθύνη απέναντι στις εντολές του Θεού να καθοδηγούν τις ανθρώπινες πράξεις, όμως δεν νοείται ελευθερία χωρίς τη δυνατότητα επιλογής του Κακού
4. Η συνείδηση και η αυτο-τιμωρία
Η «ηθική περιοχή του εγκλήματος» εμπεριέχει και το στοιχείο της ενοχής. Η ψυχική ανάγκη πολλών εγκληματιών να ομολογήσουν την πράξη τους [έστω κι αν την δικαιολογούν] αποδεικνύει ότι η εσωτερική φωνή μιας ιδιότυπης αυτοκάθαρσης παραμένει δυνατή.
Μολονότι ο Ζαχαρίας Στουφής αγγίζει, με το δικό του προσωπικό λογοτεχνικό τρόπο, τα παραπάνω ζητήματα, την ίδια ώρα και τα υπερβαίνει ή τα ακυρώνει.
Οι ήρωές του, ενώ προκαλούν θάνατο, δεν φοβούνται το θάνατό τους, ενώ διαπράττουν κατ’ εξακολούθηση εγκλήματα δεν έχουν ηθική ή κοινωνική αίσθηση του Κακού, δεν τους τρομάζει η τιμωρία του Θεού, ούτε εμφανίζουν τύψεις συνείδησης.
Ο Ζαχαρίας Στουφής στη Θεούσα [μάλλον Α-Θεούσα] δεν δημιουργεί κάποιους συνηθισμένους τύπους αντι-ηρώων αλλά σκιαγραφεί [συχνά με σκληρότητα] ανθρώπους μιας άλλης ηθικής, αιτιολογήσεις των εγκλημάτων τους κινούνται πέραν του Καλού και του Κακού, πέραν των ηθικών αξιών μιας κοινωνίας ενσυναίσθησης και φιλαλληλίας, καθώς η προσωπική άποψη για το «τι είναι δίκαιο και σωστό» κατισχύει της συλλογικής ή θεσμικής.
Οι ήρωές του έχουν χάσει τον έλεγχο της Μοίρας τους [σ. 72] αλλά παρόλο που «προδίδονται κάποιες στιγμές από τη συνείδησή τους» [σ. 147] στο τέλος η ηθική [;] τους συμπεριφορά εκδίκησης επιβραβεύεται αφού δεν συλλαμβάνονται.
Αυτό το μετέωρο βήμα νομίζω ότι θα προβληματίσει τον κάθε αναγνώστη, ο οποίος βάσιμα θ’ αναρωτηθεί αν ο συγγραφέας υπερασπίζεται τελικά τους θύτες ή τα θύματα, ή αν νοείται δίκαιος φόνος ή συμψηφιστική βία.
Όσα βιβλία του Ζαχαρία Στουφή έχω διαβάσει μ’ έχουν εντυπωσιάσει με τον εξ-αιρετικό τους χαρακτήρα και την περιγραφική δύναμη της λογοτεχνικής αναζήτησης των ορίων του Καλού/Κακού.
Άλλωστε αυτή δεν είναι και η πραγματική και τραυματική αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου;
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Έργο: Francisco Goya. Δείτε τα περιεχόμενα του έκτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου