ANNA SWIR. Μιλώντας στο σώμα μου. Μετάφραση: Αριστείδης Τσαλδάρης. Εισαγωγή: Τσέσλαβ Μίλοζ. Επίμετρο: Τσέσλαβ Μίλοζ & Λέοναρντ Νάθαν. Σελ. 160. Εκδόσεις Περισπωμένη, 2021
Αννα Γρίβα
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις
Αφουγκράζεται το ελάχιστο για να ατενίσει το πανανθρώπινο. Στρέφεται πρωτίστως στο γυναικείο
σώμα, στο οποίο βλέπει να εκφράζονται λεπτές αποχρώσεις των φυσικών καταστάσεων. Η Πολωνία έχει μια μεγάλη ποιητική παράδοση. Κατά τον 20ό αιώνα μάς έχει δώσει δείγματα μιας ποίησης που διαθέτει συγκινησιακή δύναμη, φιλοσοφική ενατένιση, καθολικότητα και μια ιδιάζουσα εσωτερικότητα που δεν μοιάζει με καμία άλλη ευρωπαϊκή κουλτούρα. Ενδεικτικά ας αναφέρουμε τον Ζμπίγκνιεφ Χέρμπερτ, την Αννα Καμιένσκα και τους δύο νομπελίστες, τη Βισουάβα Σιμπόρσκα και τον Τσέσλαβ Μίλοζ. Η Αννα Σβιρ (1909-1984) δεν είναι τόσο γνωστή στο ελληνικό κοινό, αλλά η πρόσφατη έκδοση Μιλώντας στο σώμα μου, σε μετάφραση Αριστείδη Τσαλδάρη, μας δίνει την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με το έργο της. Η ίδια η ποιήτρια, μιλώντας για την τέχνη της, αναφέρει: «Κάθε νανούρισμα των μαύρων ή των Εσκιμώων είναι μια ζεστή φωλιά για ένα ανθρώπινο νεογνό, που περιβάλλει την αδυναμία του. Ας είναι τα λόγια μας τόσο απαραίτητα και χρήσιμα όσο ήταν κάποτε τα λόγια της μαγείας». Μέσα σε αυτές τις ελάχιστες φράσεις της Σβιρ κατανοούμε τον πυρήνα της ποίησής της και τις προθέσεις της: αναζητά τις μαγικές δυνάμεις που κρύβουν τα λόγια, τα σώματα, τα ζώα, τα δέντρα και τα λουλούδια. Αφουγκράζεται το ελάχιστο για να ατενίσει το πανανθρώπινο. Στρέφεται πρωτίστως στο γυναικείο σώμα, στο οποίο βλέπει να εκφράζονται λεπτές αποχρώσεις των φυσικών καταστάσεων. Αγγίζει με τρυφερότητα το δέρμα μιας ηλικιωμένης γυναίκας, την κοιλιά μιας ετοιμόγεννης, την ερωτική έκσταση ενός κοριτσιού, τον αστράγαλο μιας γυναίκας που καλλιεργεί τη γη, το δικό της σώμα που δονείται από τις εμπνεύσεις της γραφής. Και όλα αυτά τα κατορθώνει καλλιεργώντας έναν στίχο χωρίς περιττά στολίδια. Οπως σημειώνει ο Μίλοζ στο επίμετρο της έκδοσης, «υπάρχει μια συνειδητή προσπάθεια να ασκηθεί η τέχνη της μινιατούρας, να δημιουργηθεί μια κατάσταση με λίγες κινήσεις της πένας». Η Σβιρ βίωσε τη βιαιότητα δύο πολέμων σε μια χώρα που βασανίστηκε από τα δεινά της Ιστορίας, φυλακίστηκε περιμένοντας την εκτέλεσή της από τους ναζί και «επέστρεψε» στη ζωή πιο ώριμη. Η ίδια δίνει μια ποιητική «βιογραφία» της στο ποίημα «Χτύπησα το κεφάλι μου στον τοίχο»: «Παιδί / έβαλα το δάχτυλό μου στη φωτιά, / για να γίνω / αγία. // Εφηβη / κάθε μέρα χτυπούσα το κεφάλι μου στον τοίχο. // Νεαρή κοπέλα / βγήκα απ’ το παράθυρο της σοφίτας / για να πηδήξω απ’ τη στέγη. // Γυναίκα /είχα ψείρες σε όλο μου το σώμα. / Εσκασαν όταν σιδέρωνα την μπλούζα μου. // Περίμενα εξήντα λεπτά / για να με εκτελέσουν. / Πεινούσα για έξι χρόνια. // Υστερα γέννησα ένα μωρό / με έκοβαν / χωρίς αναισθησία. // Μετά ένας κεραυνός με σκότωσε / τρεις φορές και τρεις φορές έπρεπε να αναστηθώ / από τους νεκρούς αβοήθητη. // Τώρα ξαποσταίνω / μετά από τρεις αναστάσεις». Ενώ η νεανική της ποίηση είναι σχετικά αναλυτική, στην ωριμότητά της καλλιεργεί ένα δικό της ύφος, απογυμνώνει τα πράγματα για να δείξει την ουσία τους, όπως όταν αφαιρεί κανείς το όστρακο για να βρει το μαργαριτάρι. Οι επιλογές της, τόσο από άποψη έκφρασης όσο και από άποψη περιεχομένου, είναι τολμηρές: ελάχιστες λέξεις για να μιλήσει με ενάργεια για τα πάθη και τις αδυναμίες των σωμάτων, χωρίς να αποκρύπτει ή να ωραιοποιεί. Να πώς περιγράφεται μια ένωση σωμάτων στο ποίημα «Μια σκύλα»: «Ερχεσαι σε μένα νύχτα, / είσαι αγρίμι. / Μια γυναίκα και ένα αγρίμι μπορούν να ενωθούν / μόνο από τη νύχτα. / Ισως είσαι τράγος ανήμερος, / ίσως πάλι σκύλος λυσσαλέος. / Δύσκολο να πει κανείς μες στο σκοτάδι». Η καλλιέπεια πρέπει να υποταχθεί στη λιτότητα, γιατί η Σβιρ έζησε σε έναν κόσμο τεμαχισμένο από την ανθρώπινη παράνοια και χρειαζόταν να ξεκινήσει από τους σκόρπιους κόκκους της ομορφιάς για να δομήσει ξανά ένα συγκροτημένο σύμπαν. Και ξέρει ότι πάντοτε υπάρχει ένα τίμημα για να ζήσει κανείς έστω και για λίγο ευτυχισμένος. Οπως γράφει και η ίδια στο ποίημά της «Ανησυχία»: «Φτιάχνεις ανάμεσα στα δέντρα / φωλιά για τον έρωτά μας. / Αλλά για δες τα λουλούδια / που έλιωσες».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου