«Η αλήθεια είναι ευεργετική»

Δημήτρης Φιλιππίδης

 Επιμέλεια: Μισέλ Φάις

  ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Για τους Εβραίους της Σαλονίκης 

Επιμέλεια-Εισαγωγή: Αχιλλέας Φωτάκης Σελ. 123 Εκδόσεις Καπόν, 2022 

Aν μείνουμε στο ύφος της καταγγελίας και θαυμάσουμε την τόλμη του Πετρόπουλου, θα έχουμε κι εμείς συμβάλει στην έντεχνη αποσιώπηση του θέματος: θα μιλάμε για το «πώς», ενώ το ζήτημα είναι το «τι». Και ένα «τι» απαλλαγμένο από θεωρητικές περιπλοκάδες και γενικόλογες αναγωγές Ο Ηλίας Πετρόπουλος δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Το ποιος ήταν, τι κατόρθωσε να κάνει όσο ζούσε, οι σχέσεις του με ανθρώπους και με αιχμηρά «λογοκριμένα» πράγματα, όλα ανήκουν πλέον σε έναν

θρύλο, που ποτέ δεν καταγράφτηκε επίσημα ούτε μάλλον πρόκειται ποτέ να γραφτεί. Κομμάτια της Ιστορίας, αποσπασματικές ματιές, πολεμικές κραυγές – ναι, αυτά ακούγονται περιστασιακά και θα ανασύρονται συνεχώς από τη συλλογική μνήμη για να εξυπηρετήσουν διάφορους στόχους. Ο Πετρόπουλος ήταν τόσο ρηξικέλευθα διαφορετικός από τους σύγχρονούς του «διανοούμενους», αλλά και τόσο (εξίσου) διαφορετικός σε σύγκριση με νεότερους εξελιγμένους ερευνητές, που δύσκολα θα μπορέσει ποτέ να αποκολληθεί από μια ανεκδοτολογική αναφορά. Πάνω από όλα, ο Πετρόπουλος μας δίδαξε, τουλάχιστον όσους δεν τον είδαν σαν μια ακόμα «γραφικότητα», ότι η αποσιώπηση με την αδελφή της πρακτική, την παραμόρφωση, όσο και να δοκιμάσουμε, όσο και αν ξεγελαστούμε πως καταπολεμούνται, είναι πάντα εκεί, θαλερές και ακαταμάχητα γοητευτικές. Ακαμπτοι μάρτυρες μιας νοοτροπίας που κανείς δεν θέλει να παραδεχτεί, κι όλο την κουκουλώνουν – όπως μια γάτα τα περιττώματά της. Ο Πετρόπουλος στη ζωή του άνοιξε πολλά μέτωπα και δεν χαρίστηκε κανενός. Η εδώ ανθολογία επτά κειμένων του από τον μεταδιδακτορικό ερευνητή στο ΕΚΠΑ και στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Α. Φωτάκη συμπτωματικά, αυτή τη φορά, καταπιάνεται με ένα μείζον θέμα-αγκάθι: τον ελληνικό αντισημιτισμό, όχι γενικά και αόριστα, εξωραΐζοντας και θεωρητικολογώντας, όπως οποιοδήποτε άλλο «σκανδαλώδες» θέμα, στο οποίο κάποιος αναφέρεται πλαγίως, υπαινικτικά, και ο νοών νοείτω. Τέτοιες μελέτες ή έρευνες πάντα θα υπάρχουν και πάντα θα δημοσιοποιούνται. Ομως εδώ πρόκειται για κάτι άλλο: για μια απευθείας, κατά πρόσωπο, καταγγελία για υποκρισία προς κάθε κατεύθυνση (επίσημο κράτος, φορείς, πνευματικοί ταγοί) από κάποιον που έζησε τα όσα αφηγείται στο πετσί του. Αν μείνουμε στο ύφος της καταγγελίας, και θαυμάσουμε την τόλμη του Πετρόπουλου, θα έχουμε κι εμείς συμβάλει στην έντεχνη αποσιώπηση του θέματος: θα μιλάμε για το «πώς», ενώ το ζήτημα είναι το «τι». Και ένα «τι» απαλλαγμένο από θεωρητικές περιπλοκάδες και γενικόλογες αναγωγές. Ο Φωτάκης, όπως μας λέει, ακολουθεί τη μεστή συμβουλή του ερευνητή ΕΚΠΑ Χρήστου Καραμπάτσου και τονίζει τις συνθήκες παραγωγής για να φωτίσει τις κοινωνικές σχέσεις στα δύο εισαγωγικά του κείμενα. Οπότε εκείνο που προβάλλεται είναι η πρωτογενής γνώση του αντικειμένου: μαζί με τον Πετρόπουλο, βουτάμε στη μνήμη του, για να μάθουμε για «εβρέικα μπαούλα», για μακάβριους κυνηγούς κρανίων, για τον «εβρέικο φτωχοσυνοικισμό της Σαλονίκης», για τα λεηλατημένα μνήματα του «εβρέικου νεκροταφείου» και τέλος, για την οπτασία της Αλλέγκρας – που μένει μια νοσταλγική αναφορά γυναικείου προσώπου μέσα στο χάος του πολέμου και της Κατοχής. Οταν ο Πετρόπουλος λέει ότι «οι νεοέλληνες φρονούν πως δεν είναι διόλου ρατσιστές. Οι νεοέλληνες είναι θαυμάσια πληροφορημένοι για το ζήτημα των κούρδων, αλλά κάνουν πως δεν βλέπουν το γύφτικο γκέτο της Αγίας Βαρβάρας» (σ.43), συνοψίζει την ουσία του θέματός του σε δύο φράσεις – δεν έχει ανάγκη για μεγαλύτερη ανάπτυξη. Οταν λέει πως «δεν προτίθεμαι να συγχωρήσω το λαουτζίκο, ή τη Μητρόπολη, ή το Δήμο, ή το Πανεπιστήμιο, για το πλιάτσικο που έκανε» (σ.65), καταρρίπτει πάλι συνοπτικά τους μύθους που έντεχνα προβάλλονται για μονομερή κατανομή ευθυνών στην κοινωνία. Και θα το εξηγήσει αμέσως μετά, με μια προφητική φράση: «Σιχαίνομαι το σπεκουλάρισμα του ρατσισμού» (σ.71). Ναι, είναι ενοχλητικός ο Πετρόπουλος. Επιθυμία του είναι να εξαναγκάσει τους «σαλονικιούς […] να ξαναθυμηθούν», (σ.77) γράφει το 1985. Τους οπουδήποτε «σαλονικιούς», για να εξηγούμαστε. Από τότε που ξεθύμανε γράφοντας και πολεμώντας για τους Εβραίους της Σαλονίκης ώς σήμερα έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Σαράντα χρόνια αργότερα, και κρίνοντας μόνο από όσα δημοσιεύονται, τέτοια καυτά θέματα έχουν βρει πια τη θέση τους στην Ελλάδα, άμεσα προσιτά στο διαδίκτυο και σε ξένες μεταφράσεις ή ντόπια κείμενα. Οποιος ενδιαφέρεται, μπορεί σήμερα να βρει πληροφορίες για τα πάντα – πολλά ταμπού έχουν πέσει. Αυτό, όμως, μόνο θεωρητικά. Σε μια ιστορική περίοδο σαν τη δική μας, εξακολουθητικά ταραγμένη από πολιτικές ακρότητες και μισαλλοδοξίες, τα πάντα μπορούν να αμφισβητηθούν σε καθημερινή βάση. Αρα, τι κερδίσαμε; Δηλαδή, ήταν τελικά η αλήθεια ευεργετική, όπως έγραψε ο Πετρόπουλος σε άρθρο του στην «Ελευθεροτυπία» το 1994; Αρκούσε η θαρραλέα της υποστήριξη; Ο καθένας ας κρίνει από τον εαυτό του. 

https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/anoihto-biblio/345844_i-alitheia-einai-eyergetiki