Κλίμακα της μοναξιάς

Χρήστος Βασματζίδης

  Ο ήρωας της Φακίνου είναι καμωμένος από κοινοτοπίες. Μένει στον πόνο. Ζει στον μύθο του. Τόση ερημιά τρομάζει, αλλά η Φακίνου με την επιδέξια γραφή της ήταν αποφασισμένη να μας τη δείξει όλη, χωρίς οάσεις. Η Κλίμακα Μπόγκαρτ της Μαρίας Φακίνου είναι μια ευρηματική ονομασία μέτρησης των ιδιοτήτων της μνήμης. «Να ‘χες ένα όνομα να το ‘δινες στην κλίμακα της μνήμης (…) να

μετρούσαν το βάρος, το βρασμό, το θυμό της μνήμης στην κλίμακα που θα ‘χε το όνομά σου…». Ενας άντρας σ’ ένα παραθαλάσσιο χωριό, κάποιο μεσημέρι Ιανουαρίου του ‘18, φαντασιώνεται ότι επινόησε την κλίμακα της μνήμης με το επώνυμο του γνωστού ηθοποιού. Αν και ο αφηγητής σταθερά απευθύνεται σ’ αυτόν σε δεύτερο πρόσωπο, η νουβέλα μοιάζει με εσωτερικό μονόλογο, έναν απολογισμό του εαυτού του, μια κατάθεση της δυνατότητας της μνήμης να ανασυνθέτει τη ζωή του. Η τεχνική άλλωστε των μισοτελειωμένων προτάσεων με παρεμβολές πλάγιων φράσεων δυναμώνει τούτη την αίσθηση. Μετά την Ανατομία Κόρης (ομοίως από τις Εκδόσεις Αντίποδες), η Φακίνου παρουσιάζει πάλι μια πυκνότατη νουβέλα. Και αν στην πρώτη υπήρχε μεταξύ άλλων ένας εστιασμός στη σχέση μητέρας-κόρης, αυτή η νουβέλα της μιας ανάσας, των ελάχιστων σημείων στίξης και των ατελών παραγράφων, αφορά τη σχέση του πατέρα με την κόρη του, που καθορίζεται από την άρνηση της τελευταίας να του μιλήσει για δώδεκα χρόνια. Πώς μπορεί ένας πατέρας να ζήσει με αυτή τη συνθήκη; Πώς μπορεί να δικαιολογήσει στον εαυτό του μια συγγένεια που τείνει στην απόρριψη; Με τον μόνο τρόπο που γνωρίζει η μοναξιά, τη μνήμη. Ο άντρας της Φακίνου είναι μόνος και η συγγραφέας χαρτογραφεί τον εσωτερικό ρυθμό της μοναξιάς του. Πρώτα η γνωριμία με τη γυναίκα του και ο γάμος, «παντρευτήκατε λίγους μήνες μετά, στενός κύκλος, έφαγαν οι δυο οικογένειες μαζί σαν να κήδευαν κάποιον δικό τους». Μετά η γέννηση της κόρης του, «από το χωριό ήρθε μόνο η μάνα της γυναίκας σου (…), τα όνειρα που κόβονταν μαχαίρι μόλις έμπαινες εσύ». Αργότερα η αποκάλυψη του παρελθόντος, η φυγή της κόρης του, τα ψέματα για τον πατέρα της («ναυτικός, έλειπε συχνά από το σπίτι») και ο θάνατος της γυναίκας του. Σε αυτή τη διαβαθμισμένη στην κλίμακα μνήμης Μπόγκαρτ αλληλουχία γεγονότων, η αφηγηματική φωνή παρεμβαίνει για να κάμψει την προσπάθεια του άνδρα να αποξενώσει αυτά που δεν θα ήθελε ο ίδιος: «Και σε τι ωφελούν οι αναμνήσεις, η νοσταλγία; Νοσταλγία ίσον τέλμα, προσκόλληση στα παλιά, το μυαλό, η καρδιά πρέπει να καθαρίζουν, κάθε τόσο ν’ ανοίγουμε τα παράθυρα, αέρας να μπαίνει για το καινούργιο, ειδικά αν το παλιό βρωμάει...». Η πλάγια γραφή της Φακίνου σε εκφράσεις-κλειδιά, όπως «χέρια καθαρά, καθαρές δουλειές», «ποτέ δεν άγγιξα γυναίκα», «ο οφθαλμός της επαναστάσεως», αποτελούν σήματα της αφήγησης που υπονοεί ένα βρόμικο παρελθόν και απεικονίζεται από μια φωτογραφία με τη στολή ειδικών καθηκόντων στη στρατιωτική του θητεία κατά τη διάρκεια της επταετίας. Αυτό το παρελθόν των μισόλογων και των λοξών βλεμμάτων, δικαιολογημένο από τη γυναίκα του που ποτέ δεν τον αμφισβήτησε («τον άνθρωπό σου τον δέχεσαι με τα καλά του και τα κακά του»), στο πλαίσιο βέβαια της πατριαρχικής οικογένειας, ξυπνά ασυγχώρητο πλέον από την κόρη του. Η σύγκρουση είναι η αναπόφευκτη τελετή της μνήμης των άλλων που δεν χρειάζονται αστείες ονομασίες ούτε παιχνίδια με λέξεις για να τη συντηρήσουν. Ο ήρωας της Φακίνου είναι καμωμένος από κοινοτοπίες. Ακόμη και αυτή η σύγκρουση δεν παίρνει διαστάσεις τραγωδίας. Μένει στον πόνο που προκαλεί το αντίδωρο, «τίποτα δεν σου στέρησα, σε μεγάλωσα, σε σπούδασα και μετά σ’ έχασα». Ζει στον μύθο του με τις προσωπικές του διαστρεβλώσεις για ό,τι τον βόλευε όπως τον βόλευε. Ακόμη και τις εκδοχές των επισημάνσεων του θανάτου του τις αναλογίζεται χωρίς καμιά ιδιαίτερη έξαρση, διαζευκτικά, σαν να είναι όλες πιθανές. Τόση ερημιά τρομάζει, αλλά η Φακίνου με την επιδέξια γραφή της ήταν αποφασισμένη να μας τη δείξει όλη, χωρίς οάσεις. 

https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/anoihto-biblio/355300_klimaka-tis-monaxias