Γράφει η Ανθούλα Δανιήλ
Κυριάκος Χαραλαμπίδης: «Η νύχτα των Κήπων», Εκδ. Ίκαρος 2022
πάντ’ ανοιχτά πάντ’ άγρυπα τα μάτια της ψυχής μου
(Διονύσιος Σολωμός)
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης, από την ώρα που άνοιξε τα μάτια του στο φως έλαβε την ευλογία και το χρίσμα του ξεχωριστού ποιητή. Η ιστορία της πατρίδας του αλλά και ο μύθος πριν από αυτή, της μοίρας τα γραμμένα, της πολιτικής τα τριάκοντα αργύρια, τα «αναγκαία» καλά και συμφέροντα, η πίστη η θρησκευτική, η αγάπη για τον άνθρωπο, το χώμα και το νερό της βροχής, οι ιδέες και οι αξίες, όλα, έγιναν υλικό που, σαν Θεός δημιουργός, ο ποιητής μετέπλασε σε νέκταρ, αμβροσία και μουσική. Κι όσο ο χρόνος τρέχει τόσο εκείνος προσθέτει στο ποιητικό του πεντάγραμμο, νότες όλο και πιο γλυκόπικρες, συναγμένες από τις νύχτες αγρύπνιας στους κήπους του.
Ο Γιώργος Σεφέρης συμβουλεύει στο «Θερινό Ηλιοστάσι Ζ΄»:
Το ποίημα …
θρέψε το με το χώμα και το βράχο που έχεις.
Τα περισσότερα –
σκάψε στον ίδιο τόπο να τα βρεις.
Εκεί στον ίδιο πολύπαθο τόπο, Νύχτα στον Κήπο, όπως και ο Σολωμός και Καβάφης και ο Ελύτης και ο Ρίτσος και όλοι οι μεγάλοι ποιητές άκουσαν το ψιθύρισμα της φύσης, είδαν τον στίχο να αναδύεται ρίζα πικρή του λουλουδιού, μέσα από τα χώματα και τα νερά, το θρόισμα των φύλλων, και τον εσήκωσαν ψηλά στο φως να τον δούμε κι εμείς. Εκεί και ο Χαραλαμπίδης, είδε την Κύπρο αναδυομένη από τα νερά σαν Αφροδίτη, λουσμένη στα άστρα τη νύχτα, στον ήλιο τη μέρα, σημαδεμένη από την ιστορία, να γίνει το σώμα της το πεδίο των μεγάλων μαχών.
Κοιτάζοντας τις σαράντα και μία σημειώσεις στις δέκα σελίδες που ολοκληρώνουν το βιβλίο, ο Χαραλαμπίδης φαντάζει σαν τον Ηρόδοτο εφόσον εμπλουτίζει το έργο του με μύθο και ιστορία, προϊστορία, μεθιστορία, αφηγήσεις προσωπικές και άλλες επίσημες και ανεπίσημες. Μια ιστορία πεποικιλμένη∙ πατρίδα, θρησκεία, ζωή, πληγές. Γιατί, ανεξαρτήτως του τι πιστεύει ή όχι ο καθένας, όλα παίζουν, όλα και ας μην έχουμε επαρκείς λογικές αποδείξεις…
Αθέατο πινέλο κι αόρατο μελάνι
ζωγραφίζουν το χιόνι που δανείζει στη γη
το λευκό του σκοτάδι.
Ελάσματα ήχων από κίτρινο φως
στην εικόνα του ποιήματος.
Αχνίζουν τα βόδια σιμά στα ελάφια.
Αθέατος ο ζωγράφος. Τα μέσα της τέχνης αυτονομήθηκαν, τα χρώματα μπερδεύτηκαν, οι αισθήσεις σε σύγχυση, ο Θεός αόρατος και παρών. Ο ποιητής μπαίνει στα άδυτα∙ ένα μήλο στην κορυφή την άφταστη του δέντρου της Σαπφώς αλλάζει ουσία και νόημα στον στίχο του Χαραλαμπίδη, μεταμυθιούται σε όργανο του Κρόνου. Δεν εγεννήθηκε η Αφροδίτη μόνο από το αίμα του, παραλίγο και η Σαπφώ που έμεινε μόνη και ανέγγιχτη ποιο μόνη από τους μόνους.
Και από την αρχαία αοιδό στη νέα. Είναι η Κάλλας στην άλλη άκρη του σήματος, κι εκείνη μόνη, «ντύθηκε μια θλίψη/ μ’ άρρητου λόγου άρραφο χιτώνα»/.. γιατί στου λόγου τη στροφή / επί σκηνής της έπεσε μια νότα». Δύο ντίβες, στο είδος τους, μίλησαν και τραγούδησαν την ερωτική μοναξιά∙ Σε άλλο ποίημα η Μυρώ θρηνεί και αποθέτει σε κοινό τάφο «τον τζίτζικα και την ακρίδα, που είχαν / τον ισοδύναμο γευτεί θάνατο στα φτερά τους». Και από τα μεγάλα και από τα μικρά γίνεται αισθητή η θλίψη για τη ζωή που χάνεται, τα νιάτα που περνούν, την ομορφιά που φεύγει και κυρίως τον έρωτα «το αμάχανον όρπετον»ν η μία, Visi d’arte visi d’ ampore» η άλλη.
«Ισοδύναμος», αυτή είναι η λέξη η οποία ισοπεδώνει τον πλούσιο και τον πένητα, τον βασιλέα και τον στρατιώτη, τη Σαπφώ και την Κάλλας, τον τζίτζικα και την ακρίδα. Θάνατος ίσος και ίδιος για όλους∙ «Θάρρος: ο θάνατος αυτός είναι / Στην παπαρούνα την πλατιά /και το λιανό -λιανό χαμομηλάκι», επιτονίζει χρωματικά το νόημα ο Ελύτης.
Παρακολουθώντας τις εξελίξεις από σελίδα σε σελίδα και από ποίημα σε ποίημα, βλέποντας τις παρουσίες των μυθικών και ιστορικών προσώπων, πώς εναλλάσσονται ή συνδιαλέγονται με τα σύγχρονα, ξαναανακαλύπτουμε εκείνο το εν και το αυτόν που δεν έχει όρια χρονικά ή άλλα, κι ποιητής μην έχοντας βόλια να εκτοξεύσει ρίχνει «πέτρες έτοιμες από αρχαίους βωμούς».
Με χιούμορ, αλλά και έντονο προβληματισμό μας βάζει μπροστά στη μεταμόρφωση του Δία σε Αμφιτρύωνα ή το ανάποδο; Τι ναι θεός μη θεός; Πώς μπλέχτηκαν τα πράγματα;
Το θέμα του Άρη με την Αφροδίτη επανέρχεται, ως φαίνεται, έχει ζουμί κι είναι και της μόδας. Η Αφροδίτη «με τον Άρη ένα στριφτό /σκοινί μέχρι το κόκαλο»… «Καταλαβαίνεις κύριε αναγνώστη», κάνει παράβαση ο ποιητής ή ο ήρωας και στρέφεται σε μένα, σαν να ’ναι στο αρχαίο θέατρο και βγαίνει να αμφισβητήσει τον μύθο, τον Όμηρο, να πει τα δικά του αλλιώς, να επιβάλει τη δική του «λογική και του Εσόπτρου το Είναι».
Ο Χαραλαμπίδης με την αστραφτερή του πολύμορφη γλώσσα του, μπαινοβγαίνει στον μύθο και στην ιστορία, φωτίζει τα μισοσκοτισμένα τους σημεία, φέρνει στην επιφάνεια πληροφορίες που ξεφεύγουν στα ψιλά της τραγωδίας, όπως στο ποίημα «Σπάρτη», όπου τονίζεται η λιτότητα της χώρας και μας φέρνει στη μνήμη τα λόγια της Εκάβης προς την Ελένη: ο γιος μου ήταν όμορφος κι εσύ όταν τον είδες ξετρελάθηκες… την Σπάρτη την είδες φτωχική… Και η Τροία άστραψε στα μάτια σου, φάνταξε, γιατί μέσα στα χρυσάφια της θα μπορούσες να ντύνεσαι πολυτελώς και να ξοδεύεις αφειδώς… / ην ουμός υιός κάλλος εκπρεπέστατος / ο σος νους ιδών εποιήθη Κύπρις…/ ον εισιδούσα … εξεμαργώθης φρένας/ εν μεν γαρ Άργει μικρά έχουσ’ ανεστρέφου/ Σπάρτης … χρυσώ ρέουσαν ήλπισας κατακλύσειν/ …/ Σπάρτης απαλλαχθείσα (Ευριπίδου, Τρωάδες, στίχοι 986-996).
Η Σπάρτη, στο ποίημα του Χαραλαμπίδη, έχει να επιδείξει μόνο τα νιάτα των παιδιών της, τη δόξα από τους κίτρινους ανθούς των σπάρτων της και τη θλίψη για το Ίλιον.
Και επειδή, ως γνωστόν ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας, όπως είπε ο Ανδρέας Κάλβος, αυτή την αλήθεια φέρνει στο φως ο ποιητής. Και ο νους του ταξιδεύει στην Κρήτη, στον Μινώταυρο και σε όλα τα παραμύθια που επινόησαν οι δυνατοί για να εκμεταλλεύονται τους αδύνατους.
Συχνά και «έκφραση» έχουμε στα ποιήματα, όταν δηλαδή μας περιγράφει έργο τέχνης μέσα στο έργο τέχνης που είναι το ποίημα. Ο θαλάσσιος κόσμος ας πούμε στις τοιχογραφίες της Κνωσού είναι μια έκφραση, αλλά και οι περιγραφές της Αφροδίτης με τον Άρη, σαν πίνακες ζωγραφικής από την παγκόσμια πινακοθήκη, μοιάζουν. Κι ακόμα κάτι αναφορές που «κλείνουν το μάτι στον αναγνώστη», για παράδειγμα π.χ. «πάντα στους δυνατούς τα δώρα φέροντες» και πολλαπλό το σημαινόμενο. Καυστικότατες οι δύο επιστολές∙ του Κικέρωνα προς τον αδελφό του Κόιντο και του Κόιντου προς τον Κικέρωνα. Σοφά λόγια, ένθεν και ένθεν, δεν έσωσαν κανέναν τους από την εκτέλεση. Καβαφικό κλίμα και κάπως από Γιουρσενάρ (Αδριανού Απομνημονεύματα») μια θλίψη στωική, που και καλά να τα πεις, που και λάθος, πάλι το κεφάλι σου θα χάσεις.
Αρπάζοντας την ευκαιρία που του προσφέρει μια σύγχρονη παράσταση των Περσών του Αισχύλου στην Επίδαυρο με «φεγγάρι μισό, ημίκυρτο», με «φάντασμα …Δαρείου», «οι βέβηλοι… πατούν το μνήμα», στηλιτεύει την σύγχρονη ύβρι. Σημαινόμενα πολλά και διαχρονικά, περνούν άλλοτε για πρόσωπα και κρίσεις – ο Ρήγας που «αλήτευε η ματιά του μες σε κόρφους / πλήρεις πατρίδος έρωτος» (σαν να ’ναι ο στίχος του Ανδρέα Κάλβου), άλλοτε με τον κόκορα που εσχοινιάσθη (σαν να ’ναι η αίγα του Παπαδιαμάντη), άλλοτε πάλι, με την κόρη στην «Ανασκαφή» ή «Τ’ αγνοουμένου η κόρη» («Τα στέφανα της κόρης του», αλλιώς), άλλοτε το «Επιτύμβιο για ένα σπίτι στην Αμμόχωστο» και το συναφές «Στον Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας» («Άρδανα ΙΙ»). Ο Χαραλαμπίδης αποτοιχίζει τοιχογραφίες, ακούει τα ασημένια κουταλάκια να κουδουνίζουν (όπως ο Ρίτσος τα γυαλικά στα ράφια). Μια αντωνυμία «ποιοι… ποιοι…ποιοι» αρκεί για να μας πάει στο Καβάφη και ένα 15σύλλαβος στο δημοτικό τραγούδι.
Αστείρευτη πηγή, έχει πολλά να πει, να διεκτραγωδήσει, την Κύπρο και τον Αγώνα της σαν σκεφτεί, τις εκτελέσεις, τα παιδιά, τα βάσανά της, που τελειωμό δεν έχουν. Ένιωσε ή όχι ο αναγνώστης, κάτω απ’ τον ήλιο της Ελλάδας και το φως, τον θρήνο που από τα Μακρά τείχη της Αθήνας, κάποτε, αλλάζοντας ρυάκια, εξακολουθεί να ρέει, ανάλογα με τους καιρούς, να μας τρυπάει ξανά την καρδιά με το τραγούδι της ασυμβίβαστης Λυγερής στον Άδη : Για πάρτε με, λεβέντες μου, για τον Απάνω Κόσμο.
Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης είναι η φωνή της Ιστορίας, του Μύθου, της γλώσσας της ελληνικής ο έσχατος ΜΕΓΑΛΟΣ.
Το εξώφυλλο κοσμεί άτιτλη φωτογραφία του Ρήσου Χαρίση. Υποθέτω χελιδόνια παγιδευμένα στο πεντάγραμμο ή στα συρματοπλέγματα της Ιστορίας…
https://www.fractalart.gr/i-nychta-ton-kipon/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου