Γράφει η Αγγελική Σπηλιοπούλου
Michel Tournier «Ο βασιλιάς των ξωτικών», Μετάφραση: Λίζυ Τσιριμώκου, Εκδόσεις Στερέωμα.
Goethe
«Ο βασιλιάς των ξωτικών» («Der Erlkönig»)*
Ποιος τα μεσάνυχτα καβαλικεύει;
Είν’ ο πατέρας με το παιδί·
το ’χει στα στήθια του και το χαϊδεύει
και κάπου σκύβει και το φιλεί.
– Παιδί μου, τι έκρυψες το πρόσωπό σου;
– Δε βλέπεις τ’ άγριο το ξωτικό,
πατέρα; Πέρασε απ’ το πλευρό σου.
– Τα νέφια απλώνονται εις το νερό.
– Παιδί μου, έλα στη συντροφιά μου,
μ’ αρέσ’ η όψις σου η δροσερή,
περίσσια λούλουδα έχ’ η οχθιά μου,
κι έχ’ η μητέρα μου στολή χρυσή.
– Ακούς, πατέρα μου, ακούς τι λέει;
Με θέλει σύντροφο το ξωτικό.
– Παιδί μου, ησύχασε, τ’ αέρι κλαίει
σ’ άγριο χαμόδεντρο, θάμνο ξερό.
– Παιδί μου, έλα, τι σε τρομάζει;
Θα ’χεις τις κόρες μου για συντροφιά,
που όταν τη λίμνη μας νύχτα σκεπάζει,
χορεύουν εύθυμες στην αμμουδιά.
– Πατέρα, κοίταξε· δε βλέπεις πέρα
σαν να χορεύουνε οι κορασιές;
– Παιδί μου, βλέπω απ’ τον αέρα,
κουνιούνται πένθιμα γριές ιτιές.
– Μ’ αρέσει η όψη σου, χρυσό μου αστέρι,
μα συ δεν έρχεσαι· σε παίρνω εγώ…
– Πατέρα, άπλωσε το άγριο χέρι,
πατέρα, μ’ έπνιξε το ξωτικό.
Τρέμει ο πατέρας του και τ’ άλογό του
κεντά και χάνεται σαν αστραπή·
φθάνει στη θύρα του… ωιμέ, τον γιο του
κρύο στον κόρφο του, νεκρό κρατεί
Το μυθιστόρημα “Ο βασιλιάς των ξωτικών” του Michel Tournier, όπως μαρτυρά κι ο τίτλος του, συνδέεται με το ομότιτλο ποίημα του Goethe, αφού και τα δύο αναφέρονται στον θρύλο του βασιλιά των ξωτικών (Erlkönig), μέρος της γερμανικής λαϊκής παράδοσης.
Χωρισμένο σε έξι κεφάλαια, το μυθιστόρημα του Tournier εξελίσσεται κλιμακωτά ακολουθώντας γραμμική πορεία.
Ας δούμε ξεχωριστά τα κεντρικά σημεία κάθε κεφαλαίου:
I. Αριστερόχειρα γραπτά του Άβελ Τιφόζ
Πρωταγωνιστής στο μυθιστόρημα του Tournier είναι ο Άβελ Τιφόζ.
Το πρώτο κεφάλαιο αποτελείται από τις ημερολογιακές καταγραφές του Τιφόζ ξεκινώντας τις 3 Ιανουαρίου 1938 για να σταματήσει στις 4 Σεπτεμβρίου 1939. Ιδιοκτήτης συνεργείου αυτοκινήτων, έπειτα από ένα ατύχημα όπου χτύπησε το δεξί του χέρι, ανακαλύπτει ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει με την ίδια ευκολία και το αριστερό. Καθώς δεν μπορεί να εργαστεί, αποφασίζει να γράψει τις σκέψεις του σε ένα ημερολόγιο. Το έναυσμα ήταν μια φράση που ξεστόμισε η Ραχήλ, η ερωτική του σύντροφος, κατά το χωρισμό τους. “Δεν είσαι εραστής, είσαι δράκος.”
Αυτές οι λίγες λέξεις ήταν αρκετές για να ανασύρουν από την μνήμη του όσα έζησε ως μαθητής στο κολλέγιο αρρένων του Αγίου Χριστόφορου και να επαναφέρουν στη ζωή του την ανάμνηση του Νέστορα. Θεωρεί ότι είναι δράκος, μια ιδιότητα που του κληροδότησε ο Νέστορας. Μαζί ανακάλυψαν το δυνατό συναίσθημα της “φορίας” ενός παιδιού όταν κάποια στιγμή ο Νέστορας χρειάστηκε να τον μεταφέρει στους ώμους του. Η “φορία” γίνεται εμμονή. Παρακολουθώντας και φωτογραφίζοντας μικρούς μαθητές και μαθήτριες νιώθει ότι συλλαμβάνει, εγκλωβίζει τα παιδιά. Είναι η επιθυμία του δράκου που τον καθοδηγεί. Τα δύο αυτά στοιχεία, η δρακοντίσια ψυχή του και η φορική έκσταση, τον κυβερνούν. Όταν θα κατηγορηθεί άδικα για την κακοποίηση της μικρής Μαρτίν και φυλακιστεί η Γαλλία θα κηρύξει επιστράτευση. Ο Τιφόζ δε θα δικαστεί μα θα σταλεί στο πεδίο της μάχης.
II. Τα περιστέρια του Ρήνου
Αρχικά εντάσσεται στο Σύνταγμα Τηλεγραφικού Μηχανικού στο Νανσί για να βρεθεί αμέσως μετά στο Ερνστάιν πλησίον του Ρήνου. Μια πυρκαγιά απανθρακώνει το τηλεφωνικό κέντρο και ελλείψει προσωπικού, υποδομών και υλικών, τις διαβιβάσεις αναλαμβάνουν τα ταχυδρομικά περιστέρια. Βοηθός του ανθυπολοχαγού Μπέρτολντ στον περιστερώνα θα οριστεί ο Τιφόζ.
Εκεί θα ανακαλύψει την έφεσή του στην αναγνώριση των κατάλληλων περιστεριών κατά της συλλογή και επίταξή τους από τους γύρω ιδιωτικούς περιστερώνες.
Οι Γερμανοί πλησιάζουν στο Νανσί και ο συνταγματάρχης Πουιζαλόν δίνει εντολή να ξεκινήσουν πορεία προς τον βορρά, κατά μήκος του ποταμού Μοζέλα. Ο Τιφόζ θα βρεθεί στο Στρασβούργο αιχμάλωτος, αναμένοντας την απελευθέρωσή του μετά την υπογραφή ανακωχής μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Αντ’ αυτού οι αιχμάλωτοι θα σταλούν σε γερμανικά εδάφη με την επίφαση παροχής βοήθειας στη συγκομιδή καλλιεργειών με την ολοκλήρωση της οποίας θα επέστρεφαν στα σπίτια τους.
III. Υπερβορεία
Μαζί με άλλους αιχμαλώτους ο Τιφόζ θα οδηγηθεί στο χωριό Μόρχοφ της ανατολικής Πρωσίας. Εκεί θα δουλεύει σε ένα έργο αποστράγγισης των παρόχθιων χωραφιών του Άνγκεραπ και τη διάνοιξη ενός δικτύου τάφρων. Στις κρυφές παράνομες περιηγήσεις του και κατά την κατάλυσή του σε ένα δασικό καταφύγιο θα γνωρίσει τον αρχιδασάρχη του Ρομίντεν Χάιντε, ενόσω θα φροντίζει μια τυφλή αρσενική άλκη. Τον Ιούνιο του 1941 ο Χίτλερ αναγγέλλει την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους την επιχείρηση Τυφώνας με στόχο την πτώση της Μόσχας και την εξουδετέρωση του Κόκκινου Στρατού. Λίγες μέρες αργότερα στο στρατόπεδο θα εμφανιστεί ο αρχιδασάρχης και θα ζητήσει τον Τιφόζ ως βοηθό του στο Ρομίντεν.
IV. Ο δράκος του Ρομίντεν
Εντός των είκοσι πέντε χιλιάδων εκταρίων του δρυμού βρισκόταν το Jägerhof (κυνηγετικό καταφύγιο) του Χέρμαν Γκέρινγκ, αρχηγού του Γ’ Ράιχ.
Σε απόσταση ενενήντα χιλιομέτρων, στο Ράστενμπουργκ, είχε εγκατασταθεί ο Χίτλερ με το επιτελείο του.Στο Jägerhof οργάνωναν κυνηγετικές εξορμήσεις με καλεσμένους τους επικεφαλής του Ράιχ και συνεργάτες τους. Ο Γκέρινγκ ως πρόεδρος της Πρωσικής κυβέρνησης και αρχικυνηγός του Ράιχ διαφέντευε στο Ρομίντεν.
Θήραμά του στο κυνήγι ήταν πάντα τα πιο μεγαλεπήβολα ελάφια, τα κέρατα των οποίων συνέλεγε.
Κατά την επιστροφή του από το κυνήγι λαγών στη Μαζουρία, ο Τιφόζ θα δει το επιβλητικό κάστρο του Κάλτενμπορν.
Εντός των τειχών του είχε εγκατασταθεί μια εκ των Napolα (παραστρατιωτικές σχολές, ινστιτούτα εθνικοπολιτικής εκπαίδευσης) φυτώρια των μετέπειτα SS. Υπό την εξουσία του ταγματάρχη των SS Στέφαν Ραουφάιζεν είχαν τεθεί τριάντα στρατιωτικοί διδάσκοντες, πενήντα άντρες και υπαξιωματικοί και τετρακόσια παιδιά. Όταν ο Τιφόζ επισκεφτεί το δασαρχείο του Γκόλνταπ θα ανακαλύψει ότι κάθε χρόνο στα γενέθλια του Χίτλερ στις 20 Απριλίου το γερμανικό έθνος του προσφέρει ως δώρο μια ολόκληρη γενιά παιδιών. Δεκάχρονα παιδιά, που έπειτα από έλεγχο εντάσσονταν στη Χιτλερική Νεολαία, έτοιμα να θυσιαστούν για το όραμα του. Ο δράκος του Ράστενμπουργκ κατατροπώνει τον δράκο του Ρομίντεν.
V. Ο δράκος του Κάλτενμπορν
Στη Napola του Κάλτενμπορν λειτουργούσε και το Κέντρο Φυλετολογίας, όπου κάνοντας μετρήσεις και στατιστικές έρευνες συνέτασσαν ανθρωπολογικούς πίνακες με στόχο τη συγκέντρωση των δεδομένων που θα καταστούσαν εφικτή την παρασκευή του Homo aureus “τον απαράμιλλο άνθρωπο που πρόκειται να κυριαρχήσει στον κόσμο”.
Ο Τιφόζ αφηγείται όσα παρατηρεί στους χώρους του κάστρου, την επαφή του με τα παιδιά καθώς και τις σκέψεις του για τον χιτλερισμό.
VI. Ο Αστροφόρος
Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου η επέλαση του Κόκκινου Στρατού παρασύρει ορδές αιχμαλώτων που ελευθερώθηκαν με την κατάρρευση του Ράιχ. Περιγράφει τις τύχες των παιδιών του Κάλτενμπορν και τη συνάντηση του με το Αστροφόρο Παιδί για να κλείσει με τη φυγή τους προς την ελευθερία.
Michel Tournier
Στο πρόσωπο του Άβελ Τιφόζ γίνεται ένας συγκερασμός του μυθικού στοιχείου με το ιστορικό. Παρακολουθούμε τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του και μέσω της εμπλοκής του, της παρουσίας του σε στρατιωτικές βάσεις του Ράιχ και της επαφής του με εκπροσώπους του, παρουσιάζεται το όραμα του ναζισμού. Ταυτόχρονα γίνεται και η σύνδεσή του με τη γερμανική παράδοση.
Αρχικά ο Άβελ θεωρεί πως έχει ιδιότητες δράκου: ακόρεστη ανάγκη για κάλυψη των αναγκών του αδιαφορώντας για τις ανάγκες των άλλων και τη δύναμη να προκαλεί με τη σκέψη του εμπρησμούς. Ένα στοιχείο πρωτόγονης φύσης και τη φωτιά ως σύμμαχο.
Μαθητής στο κολλέγιο του Αγίου Χριστόφορου θα έρθει σε επαφή με το βίο του Αγίου. Η επιρροή από τη σχέση του με τον Νέστορα θα λειτουργήσει επικουρικά στη γέννηση της έννοιας της “φορίας”. Αναφέρεται ως η τέρψη που νιώθει ένας άντρας μεταφέροντας ένα παιδί.
Στο επίμετρο του Philippe de Monès ο Τιφόζ αντιπροσωπεύει τη μητρική έφεση του άντρα, τον αποκαλούμενο παιδοφόρο άντρα.
Στο πρώτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος, σύμφωνα με τον Τιφόζ, ο πρωτόπλαστος Αδάμ έφερε τρία στοιχεία: άντρας, γυναικοφόρος και παιδοφόρος. Ένα ερμαφρόδιτο ον που αναπαραγόταν αυτοτελώς.
Όταν ο θεός δημιούργησε τη γυναίκα δεν απέσπασε μόνο ένα πλευρό μα την πλευρά του Αδάμ, τα θηλυκά γεννητικά του όργανα. Έτσι επήλθε ο διαχωρισμός σε άντρα – γυναίκα – παιδί , καθιστώντας τη γυναίκα ένας σκεύος αναπαραγωγής και υποβιβάζοντας τον άντρα σε εργάτη, αντικαθιστώντας τη μητρική του διάσταση με την αρρενωπότητα.
Η σκέψη αυτή η αντανακλά και τις βασικές θέσεις του καπιταλιστικού συστήματος μετά τον Α’ΠΠ και την ανάπτυξη της βιομηχανίας όπου ο θεσμός της οικογένειας επιτάσσει τον άντρα εργάτη, που συντηρεί τα εξαρτώμενα μέλη, τη γυναίκα που δεν είναι αυθύπαρκτη οντότητα μα υπάρχει υπό την προστασία του συζύγου και την παραγωγή παιδιών – γρανάζια του συστήματος.
Η “φορία” , πέραν του Νέστορα και του Αγίου Χριστόφορου, αποδίδεται και σε άλλα πρόσωπα όπως οι μυθικοί Άτλαντας και Ηρακλής, ο αμφιλεγόμενος Ρασπούτιν, ο πορτογάλος κονκισταδόρ Αλφόνς Ντ’ Αλμπουκέρκ.
Εμφανίζονται ως προστάτες/φροντιστές κάποιου παιδιού ενισχύοντας τη θέση του συγγραφέα για τη μητρική διάσταση του άντρα. Αντανακλάται, επίσης, και στο μυστήριο της βάπτισης μεταξύ αναδόχου και αναδεχτού.
Εδώ εντάσσεται και ο μύθος του βασιλιά των ξωτικών, ο πατέρας φορέας του παιδιού πάνω στο άλογο (διπλή φορία) και η παρέμβαση του ξωτικού που αρπάζει την ψυχή του παιδιού.
-Μ’ αρέσει η όψη σου, χρυσό μου αστέρι,
μα εσύ δεν έρχεσαι’ σε παίρνω εγώ…
-Πατέρα, άπλωσε το άγριο χέρι,
πατέρα, μ’ έπνιξε το ξωτικό.
Η στροφή αυτή από το ποίημα του Goethe χρησιμοποιείται από τον Tournier στο τελευταίο κεφάλαιο του μυθιστορήματος “Ο Αστροφόρος” υμνώντας τη θυσία του άντρα φορέα για τη σωτηρία του αγοριού.
Το θήλυ στο μυθιστόρημα του Tournier τίθεται εκτός αφηγήματος. Όπως χαρακτηριστικά γράφει: “Πιστεύω ότι όντως η έννοια κοριτσάκι δεν υπάρχει. Είναι μια οφθαλμαπάτη συμμετρίας… το κοριτσάκι είναι ένα εικονικό παράθυρο…”
Είμαστε σε έναν κόσμο ανδροκρατούμενο, όπου ο πόλεμος συνδέεται με τα παιδιά, το κακό τα αιχμαλωτίζει και τα θέτει στην υπηρεσία του, ενώ ο φορέας προστάτης τους θυσιάζεται για να τα σώσει.
Μια ακόμα βιβλικής προέλευσης αναφορά γίνεται στα αδέρφια Κάιν και Άβελ.
“Ο Άβελ ήταν βοσκός, ο Κάιν γεωργός. Βοσκός, δηλαδή νομάδας’ γεωργός δηλαδή εδραίος. Η διαμάχη του Άβελ και του Κάιν συνεχίζεται από γενιά σε γενιά, εξ υπαρχής των χρόνων έως σήμερα, ως αταβιστική αντίθεση την νομάδων και εδραίων ή, ακριβέστερα, ως λυσσαλέος διωγμός στο πλαίσιο του οποίου οι νομάδες είναι τα θύματα των εδραίων.”
Στη συνέχεια συνδέεται ο χιτλερισμός με τον διαχωρισμό σε νομάδες και εδραίους και συγκρίνεται με τον μπολσεβικισμό:
“Οι κομμουνιστές αποποιούνται την κληρονομική περιουσία του έμβιου όντος. Τα πάντα, κατά τη γνώμη τους, πρέπει να πιστώνονται στην εκπαίδευση. Αν το γουρούνι δεν είναι λαγωνικό, αυτό οφείλεται σε κοινωνική αδικία, πρόκειται για σφάλμα του εκτροφέα. Χα χα χα! Και επικαλούνται τους λόγους του Αγίου Παβλόφ! Ο Εβραίος Φρόιντ, σύμφωνα με τον οποίο τα πάντα στη ζωή μας καθορίζονται τις καλοτυχίες και τις κακοτυχίες των πολύ πρώιμων χρόνων μας, πορεύεται προς την ίδια κατεύθυνση, με πιο εκλεπτυσμένο όμως τρόπο. Πρόκειται για μια φιλοσοφία μπάσταρδων, νομάδων, χωρίς παράδοση μήτε φυλή’ φιλοσοφία προσήκουσα σε κοσμοπολίτες αστούς δίχως ρίζες. Ο χιτλερισμός, σθεναρά ριζωμένος στη γηραιά γερμανική γη, ως νοοτροπία αγροτών και εδραίων ατόμων, αναποδογυρίζει τους όρους αυτής της θεωρίας. Για εμάς, τα πάντα βρίσκονται στις κληρονομικές αποσκευές, που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά σύμφωνα με νόμους γνωστούς και άκαμπτους. Το μιαρό αίμα δεν είναι βελτιώσιμο μήτε εκπαιδεύσιμο, η μόνη μεταχείριση την οποία δικαιούται είναι απλούστατα η καταστροφή.”
Ο χαρακτηρισμός του εδραίου αποδίδεται στο γερμανικό έθνος ενώ ως νομάδες χαρακτηρίζονται οι εβραίοι και οι ρομά, οι οποίοι και θα υποστούν την εξόντωση που τους αξίζει.
Είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα για το πώς η ναζιστική προπαγάνδα στρέβλωνε και χρησιμοποιούσε μύθους, ακόμα και επανεφευρίσκοντας την ιστορία της αρχαιότητας, προκειμένου να στηρίζει το αφήγημα της περί φυλετικού διαχωρισμού, καθαρότητας και ανωτερότητας του γερμανικού έθνους.
Καθ’ όλη την κλιμάκωση της ιστορίας ο Άβελ Τιφόζ βρίσκεται σε μια εναγώνια αναζήτηση ταυτότητας. Επιθυμεί να συναντήσει το πεπρωμένο του ώστε να εκπληρώσει τον σκοπό του στη ζωή. Παλινδρομεί ανάμεσα στον δράκο και στον φορέα/προστάτη/φροντιστή (έχει υπό την φροντίδα του τα περιστέρια, την τυφλή άλκη, τα παιδιά).
Μέσα σ’ έναν κόσμο φωτιάς και θανάτου ο Τιφόζ θα ανακαλύψει το Φως.
Το μυθιστόρημα του Michel Tournier «Ο βασιλιάς των ξωτικών» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Στερέωμα. σε μετάφραση της Λίζυς Τσιριμώκου.
* Μετάφραση στα ελληνικά από τον Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλο προτού σταδιοδρομήσει στη Γαλλία ως Jean Moréas. Δημοσιεύτηκε στο περ. Παρθενών (1873). Ο νεαρός Παπαδιαμαντόπουλος είχε επιχειρήσει να μεταφράσει και άλλα έργα του Γκαίτε (Φάουστ, Ιφιγένεια εν Ταύροις) καθώς και του Χάινε. Το 1878 αναχώρησε στη Γερμανία για νομικές σπουδές, τις οποίες δεν ολοκλήρωσε, και, λίγο αργότερα, βρέθηκε στο Παρίσι, όπου και διέπρεψε στα γαλλικά γράμματα.
https://www.fractalart.gr/o-vasilias-ton-xotikon/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου