Αλέξανδρος Στεργιόπουλος
Ο άνθρωπος μια φορά πεθαίνει και δυο γεννιέται! Η δεύτερη γέννηση πραγματοποιείται την περίοδο της εφηβείας. Η παιδική ηλικία είναι η προετοιμασία, οι ωδίνες, για το μεγάλο φως που μας περιμένει. Το υπό διαμόρφωση άτομο δεν κλαίει και δεν ζητά το οξυγόνο, δεν παίρνει ανάσα, μα εικόνες! Κουβαλά αυτές που του έδωσαν και αυτές που θα του δώσουν. Όλα έχουν σημασία και όλα μπορούν να χαθούν με το φύσημα του ανέμου. Η ενηλικίωση είναι η αρχή του τέλους και η πορεία μέχρι εκεί
δοκιμασία. Το στιγμιότυπο του άδειου δρόμου, η δροσιά του ξημερώματος, ο ήχος των πουλιών και οι φωνές των ανθρώπων τα πρώτα εφόδια. Ο χρόνος, όμως, και η ανελέητη πραγματικότητα κάνουν την αρματωσιά του εφήβου ευάλωτη, διάτρητη και στις διάφανες οπές της χωρούν μόνο τα άστρα. Για να διορθωθεί το πληγωμένο μέταλλο απαιτείται μια επιστροφή: η επιστροφή στον πατέρα! Η στιγμή της σύλληψης και της πρώτης γέννησης είναι το ταξίδι, μα την ώρα που η ψυχή δοκιμάζεται -στην εφηβεία- ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψει στην πηγή της ζωής του. Κι αν ο γεννήτορας δεν είναι εκεί, δεν είναι σταθερό σημείο στον εφηβικό ορίζοντα, τότε στο χάος της εξομολόγησης και της περιπλάνησης θα δοκιμαστεί, όπως «Ο έφηβος» (εκδ. Άγρα) του Φιοντόρ Ντοστογέφσκι. Το προτελευταίο μυθιστόρημα του Ντοστογέφσκι είναι η εξομολόγηση ενός μοναχικού εφήβου. Δεν είναι προσχηματική, δεν είναι περιχαρακωμένη στις λογοτεχνικές συμβάσεις και δεν είναι ανακόλουθη με το συγγραφικό παρελθόν του μεγάλου Ρώσου. «Ο έφηβος» επικοινωνεί με τα μεγάλα έργα του δημιουργού του. Εγκλημα και τιμωρία, Σημειώσεις από το υπόγειο, ο παίχτης, Οι δαιμονισμένοι, Αδελφοί Καραμάζοφ. Το τελευταίο -αν και ακολουθεί- έχει σπόρους από τη οργισμένη, συγχυσμένη, ψυχή του Αρκάντι Ντολγκορούκι, του Εφήβου. Διαβάζουμε το ημερολόγιο του που δεν υπολογίζει την εξουσία του χρόνου, αλλά μόνο την κίνηση του. Και όσο ορμητικά κινείται προς τα εμπρός, το ίδιο κάνει και όταν επιστρέφει. Η επιστροφή έχει τη δυσκολία της αναγνώρισης, της ανασύνθεσης και η πρόοδος την αγωνία του αγνώστου. Για τον έφηβο Ντολγκορούκι ο πατέρας του είναι αυτός που ενώνει το ατελείωτο παρελθόν και το (πάντα) άπιαστο μέλλον. Τα λόγια που διαβάζουμε είναι η καταγραφή των όσων έγιναν στη ζωή του Αρκάντι την προηγούμενη χρονιά. Σε αυτό το ημερολόγιο τίποτα δεν είναι συνοπτικό και τίποτα ολοκληρωμένο. Εδώ έχουμε να κάνουμε με απροετοίμαστη εξομολόγηση. Οι σκέψεις μπαίνουν στον χαρτί όπως ακριβώς δημιουργήθηκαν, ξαφνικά! Αν υπάρχει ροή και συνοχή οφείλεται στην αναζήτηση του πατέρα και στη μεγάλη χειρονομία του επουράνιου Πατέρα. Ο Ντοστογέφσκι θέλει να βγάλει τον άνθρωπο από το υπόγειο, θέλει να δει το έγκλημα και την τιμωρία, θέλει να ρισκάρει σαν παίκτης στη ρουλέτα, θέλει να ακούσει τον μεγάλο ιεροεξεταστή. Όλα γίνονται στην πύρινη σφαίρα του αυθόρμητου, όλα μένουν στην περιοχή του ατελούς. Ο Αρκάντι Ντολγκορούκι ταξιδεύει στην Αγία Πετρούπολη για να συναντήσει την οικογένεια του. Κυρίως να βρει τον πατέρα του. Όμως, κι αν όλα είναι εκεί, γι’ αυτόν τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ως γνήσιο τέκνο της ταραγμένης εποχής του και ως γνήσιος έφηβος θέλει τα πάντα! Τον οδηγεί η «ιδέα» του, που δεν είναι άλλη από το να γίνει Ρότσιλντ! Δεν θέλει το χρήμα όμως. Στη σελίδα 166 μας ομολογεί: Δεν μου χρειάζονται τα λεφτά ή καλύτερα, δεν είναι τα λεφτά που μου χρειάζονται. Ούτε καν η δύναμη. Μου χρειάζεται μόνον αυτό που αποκτιέται με τη δύναμη και το οποίο δεν μπορείς να αποκτήσεις χωρίς τη δύναμη: Η μοναχική και ήρεμη επίγνωση της δύναμης! Να τι θέλει, την επίγνωση της δύναμης. Είναι έφηβος όμως και όλα μέσα του βράζουν, δεν υπάρχει σταθερή πορεία και το πλησίασμα του πατέρα και του Πατέρα αποδεικνύεται σισύφειο έργο. Στη φόδρα του παλτού έχει ραμμένο γράμμα και πιστεύει ότι με αυτό μπορεί να αποκτήσει δύναμη, μπορεί να αντιπαρατεθεί με τους πάντες και τα πάντα. Ο έφηβος ωστόσο τίποτα δεν πετυχαίνει και σε τίποτα δεν αποτυγχάνει! Και αυτό το διαρκές πήγαινε-έλα ορίζει την αφήγηση, αποκαλύπτει τα μεγέθη των ανθρώπων και των πόλεων, της Αγίας Πετρούπολης. Σε αυτή τη διελκυστίνδα με τον εαυτό και τους άλλους, ο Αρκάντι μας προσφέρει το τραγικό και το κωμικό στην πιο καθαρή του μορφή. Ο ενθουσιασμός και η οργή του, η ζωντανή ακόμη αθωότητα του γίνονται το μέσο για τους εντυπωσιακούς υπαρξιακούς στοχασμούς, για την αποκάλυψη όλων των πλευρών της ζωής. Ο Ντοστογέφσκι συνομιλεί με το έργο των Ρουσσώ, Φουριέ, Γκέρτσεν, Μπακούνιν, Προυντόν, Πούσκιν, Γκόγκολ, Τουργκένιεφ, Τολστόι, Μπαλζάκ, κρατά και φέρνει θραύσματα από την περίοδο της Γαλλικής Κομμούνας… Αναφορές λεπτές, διακριτικές, μα και ξεκάθαρες, ουσιαστικές. Στον «Εφηβο» είναι η αγωνία της δικαίωσης των δίπολων «πατέρας-γιος», «Θεός πατέρας-πιστός» που δίνει πνοή στην «ντοστογεφσκική» σκέψη και ενέργεια. Ο αφηγηματικός ρυθμός ακολουθεί την ορμή του εφήβου και η πλοκή τον δαιδαλώδη κόσμο του. Το ύφος εναλλάσσεται αστραπιαία, αλλά μένει πιστό στην εφηβική αναζήτηση, συμπεριφορά. Θα πρέπει φυσικά να επισημάνουμε τη μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου. Διαβάζοντας το σημείωμα του γάλλου μεταφραστή στεκόμαστε εδώ: Αν υπάρχει ένα μυθιστόρημα στο οποίο η πλήρης σύγχυση είναι παρούσα στο έργο του Ντοστογέφσκι, τότε αυτό είναι σίγουρα ο Εφηβος. Η Ελένη Μπακοπούλου αυτήν ακριβώς τη σύγχυση αντιμετώπισε και αυτήν μας έδωσε με τον καλύτερο τρόπο. Η έκδοση συνοδεύεται από την κατατοπιστική εισαγωγή του Georges Nivat.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου