(Δημοσιεύθηκε στο ένθετο της εφημερίδας "Η Εποχή" "Παράθυρο ευκαιρίας στη μνήμη του Ηλία Νικολακόπουλου", 30-31/7/2022) Ο Ηλίας Νικολακόπουλος άφησε τα ΑΣΚΙ ακμαία, δημιουργικά και εξωστρεφή, με ποικίλες δραστηριότητες και γόνιμες παρεμβάσεις, με μια ολιγομελή ομάδα που τα εμψυχώνει αταλάντευτα, με έναν επιστημονικό διευθυντή που τα συντονίζει εποικοδομητικά, με μέλη και φίλους που τα στηρίζουν ολόψυχα και, όλως παραδόξως, με ισορροπημένα οικονομικά. Τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν δεδομένο όταν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας έκαναν την εμφάνισή τους πριν από ακριβώς τριάντα χρόνια. Για να αποτιμηθεί η διαδρομή που διανύθηκε αρκεί κανείς να σκεφτεί πώς λειτουργούσαν επί δεκαετίες τα κομματικά αρχεία και οι αντίστοιχες επιτροπές ιστορίας. Απέναντι σε αυτή την παράδοση περίκλειστων, απόρρητων «ντοκουμέντων» αφενός και αφετέρου ιστοριογραφικού σεκταρισμού που υπηρετούσε την εκάστοτε κομματική γραμμή, η δημιουργία των ΑΣΚΙ το 1992 υπήρξε μια αναμφισβήτητη τομή. Ας μην ξεχνούμε ότι κεντρικός πυρήνας των ΑΣΚΙ στάθηκε το τμήμα του αρχείου του ΚΚΕ που είχε περιέλθει μετά από πολλές περιπέτειες στο ΚΚΕ εσωτερικού και ότι το αρχείο αυτό, αντί να εξακολουθήσει να το διαχειρίζεται ο διάδοχος κομματικός φορέας, δωρήθηκε από την Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ) σε μια αστική μη κερδοσκοπική επιστημονική εταιρεία. Μια τέτοια «πολυσύνθετη ρήξη» στις νοοτροπίες είχε φυσικά μακρά κυοφορία : η ρίζα της βρίσκεται στη διάσπαση του κομμουνιστικού κόμματος το 1968 και μεθοδεύτηκε στο πλαίσιο της επιτροπής ιστορίας του ΚΚΕ εσωτερικού η οποία, με πρόεδρο τον Νίκο Σβορώνο και μέλη τον Σπύρο Ασδραχά, τον Γρηγόρη Γιάνναρο, τον Φίλιππο Ηλιού, τον Νίκο Κέντρο, τον Αλέκο Παπαπαναγιώτου και τον Κώστα Φιλίνη, πριμοδότησε την ελεύθερη πρόσβαση στην έρευνα. Η πρώτη απτή απόδειξη της αλλαγής «παραδείγματος» χρονολογείται δέκα χρόνια πριν τις ανατροπές που σήμανε το 1989, όταν ο Φίλιππος Ηλιού δημοσίευσε σε συνέχειες στην Αυγή το 1979 τη σειρά τεκμηρίων για τον Εμφύλιο που άλλαξαν την εικόνα για αυτή τη διακεκαυμένη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας . Έτσι, μέσα από αλλεπάλληλες δημιουργικές υπερβάσεις, τα «ανοιχτά αρχεία» έγιναν πραγματικότητα. Στον αρχικό αρχειακό κορμό που κληρονόμησαν τα ΑΣΚΙ ήρθαν έκτοτε να προστεθούν ποικίλες αρχειακές σειρές, προσωπικά αρχεία, συλλογές βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών, καθώς και τεκμήρια κάθε λογής –φωτογραφίες, αφίσες, τεχνουργήματα, οπτικοακουστικό υλικό και αρχεία προφορικών μαρτυριών– που σχετίζονται με την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος και των κοινωνικών αγώνων αλλά και με πολύ ευρύτερη θεματολογία, με αποτέλεσμα ο αρχειακός και βιβλιακός πλούτος που έχει συγκεντρωθεί να δικαιώνει απολύτως τον τίτλο «Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας» ο οποίος δόθηκε σε ένα κομματικό αρχείο πρωθύστερα, από ιστορικούς που έβλεπαν και στόχευαν μακρύτερα. Αλλά για την επιτυχία και την καταξίωση των ΑΣΚΙ δεν ήταν αυτό το κρίσιμο, ή μάλλον η δυναμική που αναπτύχθηκε στην προσέλκυση υλικού σχετίζεται με μια άλλη αποφασιστική παράμετρο. Πράγματι, από την αρχή της λειτουργίας τους τα ΑΣΚΙ πλαισιώθηκαν με νέους ανθρώπους που είχαν την περιέργεια και την αγωνία να μυηθούν στη γνωστική περιπέτεια την οποία υπόσχονταν τα «ανοιχτά αρχεία». Η ιδρυτική ομάδα άνοιξε τον δρόμο, αλλά όσα επακολούθησαν οφείλονται στο ότι ο δρόμος αυτός είχε ελκτική δύναμη και ανταποκρίθηκε σε υπαρκτές δεκτικότητες και ζητήσεις. Όσοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο προσελκύστηκαν, έμειναν σταθεροί σκυταλοδρόμοι, και έτσι η εξέλιξη υπερέβη τις προσδοκίες που διατυπώνονταν στο ξεκίνημα είτε τις εν μέρει πραγματωμένες ελπίδες όταν γιορτάστηκαν τα 10χρονα το 2002: εκδόσεις έντυπες και ψηφιακές, περιοδικό με αναγνωρισμένη παρουσία, ερευνητικά προγράμματα που απέδωσαν μεταξύ των άλλων ένα πλουσιότατο ψηφιακό αποθετήριο με εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες προσβάσιμες στο διαδίκτυο και μεγάλη επισκεψιμότητα καθώς και ψηφιακά θεματικά έργα και εικονικές εκθέσεις, ημερίδες, συνέδρια, σεμινάρια, διαλέξεις εργαστήρια, παρουσιάσεις βιβλίων και ερευνητικών έργων, εκθέσεις, περίπατοι, ιστορική ραδιοφωνική εκπομπή, ποικίλες συνέργειες με επιστημονικούς ελληνικούς και ξένους φορείς. Αν οι λέξεις δεν είχαν χάσει τη σημασία τους, τη συλλογικότητα που διαμορφώθηκε στα ΑΣΚΙ θα μπορούσε επάξια να την ονομάσει κανείς «Ερευνητικό Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Κοινωνικής Ιστορίας». Η σταδιακή αυτή μετάλλαξη από μια επιστημονική εταιρεία που διαχειρίζεται τον πλούτο των συλλογών της σε ένα πολυδύναμο και πολυφωνικό ερευνητικό κέντρο φέρει σαφώς και τη σφραγίδα του Ηλία Νικολακόπουλου, ο οποίος διακριτικά στήριξε κάθε σχετική πρωτοβουλία και συνέβαλε με το κύρος του να θωρακιστούν πολύπλευρα τα ΑΣΚΙ και να εμπεδωθούν στην επιστημονική και κοινωνική ζωή. Όλα αυτά σημαίνουν πως ανάμεσα στις ήττες που έχουμε εθιστεί να βιώνουμε, η περίπτωση των ΑΣΚΙ συνιστά μια αδιαμφισβήτητη νίκη. Είναι ένα στοίχημα κερδισμένο και ένα κεκτημένο για την ιστορική κοινότητα και την Αριστερά. Αλλά επειδή ζούμε στη χώρα της ασυνέχειας, όπου ατομικές και συλλογικές προσπάθειες μεγάλης εμβέλειας, οι οποίες μοιάζει να έχουν καταξιωθεί στην κοινή συνείδηση, αφήνονται να καταρρεύσουν εν μία νυκτί, η παρακαταθήκη που άφησαν ο Φίλιππος Ηλιού, ο Σπύρος Ασδραχάς, ο Ηλίας Νικολακόπουλος –για να μνημονεύσω τους προέδρους–, αλλά και ο Αλέκος Παπαπαναγιώτου, ο Γρηγόρης Γιάνναρος, ο Νίκος Κέντρος, ο Άγγελος Ελεφάντης, η Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Κώστας Φιλίνης, ο Δημήτρης Σπάθης, ο Γιώργος Κουκουλές που διετέλεσαν μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας, απαιτεί διαρκή εγρήγορση και συστράτευση. Συστράτευση απαραίτητη για να περιφρουρηθεί αυτή η μνημονική κιβωτός της Αριστεράς, αλλά κυρίως για να εξακολουθήσει να ζωογονεί την έρευνα και τον στοχασμό. Διότι ένας τέτοιος μνημονικός πλούτος, με την ιδιαίτερη τονικότητα και το συναισθηματικό βάρος που χαρακτηρίζει όσα έχουν αποθησαυριστεί στα ΑΣΚΙ, δεν αξιοποιείται εγκιβωτιζόμενος, αλλά μέσα από πολύπλευρες προσεγγίσεις και διασταυρούμενες αναγνώσεις. Γονιμοποιείται με ρηξικέλευθες πρωτοβουλίες, αλλά και εμμονικά συντροφικό πνεύμα συνεργασίας, που δεν κάνει υποχωρήσεις προς τη διαδεδομένη σε ανάλογους θεσμούς γραφειοκρατικοποίηση, η οποία απομυζά τους χυμούς τους και τους καθιστά ευάλωτους σε παντός είδους ακυρώσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου