Είμαστε άραγε οι βαλίτσες μας;
Έλενα Μαρούτσου, Εξιλαστήριο θαύμα, εκδ. Κίχλη, Αθήνα 2022.
Η βαλίτσα, όπως άλλωστε επισημαίνεται και στον υπότιτλο του μυθιστορήματος, δεσπόζει και κυριαρχεί στην αφήγηση ως αντικείμενο. Εξάλλου και το εξώφυλλο του βιβλίου απεικονίζει μια βαλίτσα, μικρογραφία σπιτικής θαλπωρής που έχει λεηλατηθεί. Η βαλίτσα αποτελεί διαχρονικό
σύμβολο που κληροδοτείται από τη μια γενιά στην άλλη. Με αυτό το εύρημα η Έλενα Μαρούτσου χτίζει την αφήγηση σε αρκετά σημεία, παρουσιάζοντας τα περιεχόμενα μιας βαλίτσας. Έτσι συναντάμε μια βαλίτσα που περιέχει τα οστά της μητέρας ενός πρόσφυγα που δεν άντεχε να τα αφήσει πίσω κι άλλοτε μέσω της βαλίτσας όπου φυλάσσονται ευλαβικά τα ερωτικά γράμματα ενός εξόριστου στη Λέρο, ο αναγνώστης συνδέεται με την ιδιαίτερη ιστορία του νησιού.Ο αναγνώστης θα ταξιδέψει σε τόπους εξορίας και σε εμπόλεμες ζώνες, σε τόπους μαρτυρικούς, εκεί όπου παύει η κυριαρχία του τοπίου και την πρωτοκαθεδρία παίρνει η βαριά κληρονομιά της ιστορίας. Έτσι βρισκόμαστε στη σπαρασσόμενη από εμφύλιο πόλεμο Σομαλία, στη Λέρο του προηγούμενου αιώνα και το κολαστήριο του ψυχιατρείου, και τις σχολές μαθητείας για τα παιδιά του εμφυλίου. Βρισκόμαστε ακόμη στη σύγχρονη Αθήνα με τους διαφορετικούς εγκλεισμούς, και τις θνησιγενείς τάσεις φυγής, όπου οι βαλίτσες μένουν στο πατάρι, πιστοί υπηρέτες της λήθης και της ακινησίας.
Η βαλίτσα στο μυθιστόρημα αυτό λειτουργεί ως πολυπρισματικός καθρέφτης. Εκεί αντικατοπτρίζονται στοιχεία του χαρακτήρα των ηρώων και ο αναγνώστης διακρίνει καθαρά τα είδωλα της παιδικότητάς τους, τις συνθήκες που τους διαμόρφωσαν, καθώς και τα όνειρα και τους φόβους τους. Συναντάμε βαλίτσες έργα τέχνης και μια ανοιχτή βαλίτσα που προαναγγέλλει την άτακτη φυγή από μια σχέση. Κάποτε όμως, η βαλίτσα μετατρέπεται σε έναν ταλαιπωρημένο μπόγο που περικλείει όλα τα υπάρχοντα του Μουσά, του ανήλικου πρόσφυγα που είναι ο ήρωας-κλειδί για την πλοκή και τις ανατροπές του μυθιστορήματος. Ένα ξεκάθαρο σύμβολο εκτοπισμού είναι ο μπόγος που κρατά ο Μουσά καθώς εισέρχεται στο σπίτι της ανάδοχης οικογένειάς του.
Όσον αφορά τη δομή του μυθιστορήματος, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο επιμερισμός των κεφαλαίων. Η αφήγηση κομματιάζεται σε κεφάλαια που στηρίζονται στα βιώματα των ηρώων και την ιστορία των γονιών τους, παρεμβάλλονται γράμματα, δελτάρια, e-mail, ημερολογιακές καταγραφές και όλα αυτά η Έλενα Μαρούστου τα ενώνει σ’ ένα ενιαίο συναρπαστικό μυθιστόρημα. Αυτή η διεργασία απαιτεί προσήλωση, υπομονή και ταλέντο που φαίνεται πως διαθέτει σε μεγάλο βαθμό κι έτσι όχι μόνο ξεμπλέκει, μα στερεώνει γερά τα νήματα που υφαίνουν τα κεφάλαια. Με ύφος λιτό και γλώσσα γοητευτική η συγγραφέας μάς συστήνει τους ήρωες, αναμοχλεύοντας τα παιδικά τους βιώματα, αφουγκράζεται τις σιωπηλές κραυγές, τα τραύματα και τις ενοχές τους. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του μυθιστορήματος αποτελούν τα εγκιβωτισμένα διηγήματα, οι ιστορίες, τα παραμύθια και οι περιγραφές ονείρων που χαρίζουν στο κείμενο ποιητική υφή και φυσικά λειτουργούν και ως βοηθητικοί μοχλοί της αφήγησης.
Το εξιλαστήριο θαύμα είναι ένα καλειδοσκοπικό μυθιστόρημα. Οι αφηγητές γυρίζουν άλλοτε αργά και βασανιστικά τους φακούς προς τον μέσα κόσμο τους κι άλλοτε γρήγορα και δυναμικά προς την πυρακτωμένη λάμψη του έρωτα, την ομίχλη των ψευδαισθήσεων και τους κυματισμούς της θλίψης. Ο αναγνώστης μπαίνει στο σύμπαν αυτής της τυπικής μα όχι στερεοτυπικής σύγχρονης ελληνικής οικογένειας που φιλοξενεί τον Μουσά καθώς η συγγραφέας καταφέρνει να ταυτίσει τον αναγνώστη με τους ήρωες χωρίς το παραμικρό ίχνος διδακτισμού ή μελοδραματισμού, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον μέχρι το τέλος τη ιστορίας. Η Μαρούτσου μιλά για τον εκτοπισμό που αποτελεί το κέντρο του μυθιστορήματος, μέσω της κατάλυσης της κανονικότητας της οικογένειας όταν ο άλλος, το θύμα- θαύμα, εισβάλει στην καθημερινή τους ζωή. Οι σχέσεις, οι ισορροπίες και οι εύθραυστες βεβαιότητες ανατέμνονται. Η αβεβαιότητα καραδοκεί και η αδυναμία ελέγχου των εξελίξεων εκφράζεται από την αλλαγή στη διάθεση και τις αντιδράσεις της οικογένειας. Η ρευστότητα κάθε στιγμής γίνεται πολυσήμαντη και οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα να αναστοχαστούν μέσα απ’ το βλέμμα των ηρώων. Χαρακτηριστικό μυθοπλαστικό εύρημα είναι και ο γάτος Μιαούλης που χωρίζει και ενώνει τους ήρωες κατά την εξέλιξη της ιστορίας. Η παρουσία του διασπά τους ήρωες που αναγκάζονται να τον απομακρύνουν από το σπίτι και στη σωστή στιγμή, που η συγγραφέας αποφασίζει, τον καθιστά πρωταγωνιστή και καταλύτη στις σχέσεις των ηρώων.
Άλλο γοητευτικό χαρακτηριστικό του μυθιστορήματος είναι οι αναφορές στην τέχνη: του κινηματογράφου, της λογοτεχνίας, της μουσικής, και της ζωγραφικής. Έτσι συναντάμε σκηνές από ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ξαναδιαβάζουμε τα εξαιρετικά ποιήματα της Άνν Σέξτον και της Ντόροθυ Πάρκερ και παρατηρούμε την επίδραση που έχει η τέχνη στους ήρωες. Το πιο θαυμαστό είναι πως ο Μουσά δεν μιλάει τη γλώσσα, μα εκφράζεται μέσω της τέχνης του, της ζωγραφικής και του σχεδίου. Είναι πραγματικά μαγικές οι περιγραφές των έργων που δημιουργούν τα παιδιά με θέμα τη βαλίτσα όπως και τα διηγήματα και τα παραμύθια της Ραχήλ.
Η λέξη θαύμα απέχει μόνο ένα άλφα από τη λέξη θύμα κι είναι φυσικό ο αναγνώστης να αναρωτηθεί γι’ αυτό και να το αναζητήσει. Το θύμα δεν είναι σε καμιά περίπτωση μόνον ο Μουσά, ο οποίος μένει απροσπέλαστος και ανεξερεύνητος μέχρι το τέλος. Όλοι σχεδόν οι ήρωες εναλλάσσονται από θύματα σε θύτες ενώ παράλληλα βιώνουν έναν εκτοπισμό από τον χώρο, τις συνήθειες, τη νεότητα ακόμη και την ζωή τους. Τον πιο δύσκολο, τον πιο περίπλοκο εκτοπισμό τον βιώνει η πανέξυπνη και λάτρης της λογοτεχνίας ηρωίδα, η Στέβη, η οποία εκτοπίζεται από την τόσο εύθρυπτη ύλη της αθωότητας.
Το εξιλαστήριο θαύμα είναι ένα σύγχρονο μυθιστόρημα για τις σχέσεις των ανθρώπων, της οικογένειας, τον έρωτα, τον ξένο. Αγγίζει το θέμα της σεξουαλικότητας και της έμφυλης βίας –που πολλές φορές είναι υπόγεια και σιωπηλή– με ειλικρίνεια και ενσυναίσθηση, χωρίς προσχηματικές σεμνοτυφικές προσεγγίσεις.
Είναι ένα μυθιστόρημα που θα αγαπηθεί πολύ από τους αναγνώστες.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©Georgie Pauwels. Δείτε τα περιεχόμενα του έκτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
https://frear.gr/?p=33914&fbclid=IwAR2Aks2FIiRKAfH24zdRSQz770k-4GfbONDF6JmCU10R4MsDk-ijN50pAlw
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου