Γράφει η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη
Περσεφόνη Τζίμα, «Από ανέγγιχτα μονοπάτια», Ποίηση Εκδόσεις Το Κεντρί, 2022, σελ. 52
«Νάτος πάλι ο έρωτας που λιώνει το κορμί, / νάτος, ξανά με τραντάζει, / γλυκόπικρο ερπετό, ακατανίκητο.»[1]
Σαπφώ, (LP, απ. 130), Αν Κάρσον, Έρως ο γλυκόπικρος
Η Περσεφόνη Τζίμα στην τελευταία ποιητική συλλογή της με τίτλο «Από ανέγγιχτα μονοπάτια», εκδόσεις Το Κεντρί, 2022, καταβυθίζει το βλέμμα σε εσωτερικά τοπία αναπολήσεων κι ερωτημάτων, συγκινήσεων, εσωτερικών συγκρούσεων και γενικά ενδοσκόπησης, αλλά και θεάσεων και στοχασμών για τα ανθρώπινα, για τις διαπροσωπικές ερωτικές αναζητήσεις και ματαιώσεις, για το δύσκολο παιχνίδι της αγάπης δηλαδή, για τον κόσμο και για το φυσικό και κοινωνικό τοπίο που μας περιβάλλει.
Το εξώφυλλο του καλαίσθητου βιβλίου με τα 48 ποιήματα κοσμεί ο εμβληματικός πίνακας «The Lost Jockey» του Rene Magritte, του σουρεαλιστή εικαστικού με την άκρως ποιητική ματιά. Στον πίνακα εντυπωσιάζει η έντονη αντίθεση μεταξύ της ακινησίας του τοπίου και της ορμής με την οποία τρέχει ο ιππέας καβάλα στο άλογο, ανατέμνοντας οριζοντίως το γυμνό από φύλλωμα δάσος, όπου δεν διαφαίνεται κάποιο μονοπάτι ή κάποιο πέρασμα. Σαν να έχει χαθεί, αναζητώντας κάποια διέξοδο, κάποιο νέο πέρασμα. Θα μπορούσαμε επίσης να υποθέσουμε, πως έτσι χαμένος αναζητά διαφυγή προσεγγίζοντας ανέγγιχτα μονοπάτια ή ότι έρχεται από ανέγγιχτα μονοπάτια ή και τα δυο. Σε κάθε περίπτωση βρίσκεται σε συνομιλία με τον τίτλο του βιβλίου προϊδεάζοντας τις υπαρξιακές αναζητήσεις της ποιήτριας.
Απάντηση στο ερώτημα δίνει το κομβικό ποίημα ποιητικής «Έκπτωση στοργής», απ’ όπου και ο τίτλος της συλλογής, όπου το ποιητικό υποκείμενο αρχίζει με τον στίχο «Γίναμε άλλοι» για να δηλώσει, ότι μεταφερθήκαμε στο ισόγειο της ματαίωσης, ότι εκπίπτουμε για την αγορά ευτυχίας κι όπου αγγίζει ευαίσθητα θέματα αναζητώντας την αγάπη. «Πού εδρεύει η γλύκα της αγάπης;» ρωτά το ποιητικό υποκείμενο, για να διαπιστώσει στη συνέχεια, πως αντ’ αυτής, «Μόνο το ποίημα / έρχεται μονάχο του / σαν απρόσκλητη έμπνευση / που φανερώνεται / από ανέγγιχτα μονοπάτια. / Αυτή δεν αγοράζεται, / όπως τα κειμήλια.» (σ. 12).
Θα μπορούσαμε δηλαδή να υποθέσουμε πως ο ορμητικός αναβάτης συμβολίζει το ποίημα του έρωτα που έρχεται σαν την έμπνευση από ανέγγιχτα μονοπάτια, στο στατικό μέχρι τότε και δίχως φύλλωμα δάσος της ψυχές του ατόμου. Ενώ ο αντιθετικός σύνδεσμος “μόνο” δηλώνει την μη έλευση της προσδοκώμενης αγάπης που έπεται του έρωτα, αυτής της πανανθρώπινης ανάγκης για εγγύτητα και είσπραξη νοήματος μέσω του άλλου και βίωση συναισθημάτων πλήρωσης και γαλήνης.
Η ποιήτρια γράφει τις περισσότερες φορές στο δεύτερο ενικό πρόσωπο, και είναι σαν να συνομιλεί με τον άλλον ή με τον ίδιο τον εαυτό της σαν να ήταν άλλος. Μερικές φορές ωστόσο χρησιμοποιεί και τον πρώτο ενικό ή πληθυντικό.
Το ύφος της χαρακτηρίζεται από αυτοαναφορικότητα, από ενδοσκόπηση, από κοινωνική ευαισθησία, από ειρωνεία και υποδόριο σαρκασμό, από στοχασμό και οικείωση με τη μητέρα φύση. Ο λόγος διαυγής με λέξεις διαλεγμένες και συνταιριασμένες που δομούν στίχους μεστούς σε ουσιαστικά ερωτήματα και στοχαστικές αναζητήσεις, ενώ κάποιες φορές γίνεται καυστικός για να στηλιτεύσει σκοτεινά σημεία του κοινωνικού γίγνεσθαι ή διαπροσωπικών σχέσεων. Όπως πχ το ποίημα «Φόντο σκοτεινό», όπου παρομοιάζοντας τα φιλικά αγκάθια με γκιλοτίνα πάνω από τα κεφάλια μας στηλιτεύει τις βολές και τα βέλη που δεχόμαστε από φίλους. «Όχι άλλα αγκάθια φιλικά. / καλύτερα με λύκους να μιλάμε.», δηλώνει το πληγωμένο από φίλους ποιητικό υποκείμενο. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό στη γραφή της Τζίμα είναι η πλούσια εικονοπλασία, που μαζί με τις παρομοιώσεις και τις μεταφορές, διεγείρουν την φαντασία του αναγνώστη προσφέροντας αναγνωστική ευχαρίστηση και αναστοχαστικά ερεθίσματα.
Κεντρικός άξονας της ποιητικής συλλογής είναι ο έρωτας με τον οποίον αρχίζει και τελειώνει. Ο έρωτας ο γλυκόπικρος, κατά την Σαπφώ που πρώτη τον αποκάλεσε έτσι, όπως διατείνεται Αν Κάρσον: Νάτος πάλι ο έρωτας που λιώνει το κορμί, / νάτος, ξανά με τραντάζει, / γλυκόπικρο ερπετό, ακατανίκητο.
Σαπφώ, (LP, απ. 130), Αν Κάρσον, Έρως ο γλυκόπικρος
Ο έρωτας λοιπόν, η λίμπιντο, το ερωτικό ένστικτο κατά την ψυχαναλυτή θεώρηση, που συμβολίζει τη ζωή, με αντίποδα το ένστικτο επιθετικότητας, που συμβολίζει τον θάνατο. Στο ποίημα «Πωλητής λουλουδιών» σκιαγραφείται η αγωνία του νέου για το αν το ερωτικό αντικείμενο ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του: «μάδησα πια / Εξομολογήθηκε με συντριβή / μέσα στο ψύχος» (σ. 25).
Θα μπορούσαμε να πούμε πως στην ποίηση της Τζίμα αναμοχλεύεται κυρίως το δεύτερο συνθετικό, αυτό της πίκρας, των ματαιώσεων, της απάρνησης, όπως στο «Κατεδαφίσεις και αναστηλώσεις», (σ. 9), όπου στο ερωτικό τρίγωνο, η σύζυγος σε ήδιστη σκλαβιά διασώζεται, καθώς κρίνεται διατηρητέο μνημείο, ενώ η φίλη της καρδιάς σε ήδιστη αιχμαλωσία έχει κριθεί κατεδαφιστέα. Το «Ανθυγιεινό» (σ. 13), μιλά για τον έρωτα της απώλειας, αυτόν της αγιάτρευτης νοσταλγίας, ενώ το «Συντάξιμα ερωτικά» (σ. 14), αναφέρεται στην περατότητα του έρωτα, όπου παρομοιάζεται με συντάξιμο χρόνο που αδυνατεί να φτάσει στην τριακονταετία. Στο ποίημα «Αδύναμες Ερινύες» (σ. 15), έχουμε την αποτίμηση του βιωμένου ατελέσφορου έρωτα, όπου το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει με παρρησία: «…όσα έπραξα / δικαίως τα έπραξα / με κώδικες / ζουμερής αξίας.»
Η έμπνευση της ποιήτριας δονείται επίσης από το “γλυκύ” του έρωτα, όπως εκφράζεται στο ποίημα «Ευφορία» με την έλευση νέων φτερωτών σκιρτημάτων που «ανθοβολούν θαλερά παυσίλυπα / στην άφατη ανάταση // σαν ανάδυση Αφροδίτης / από νήνεμη θάλασσα / με λευκούς αφρούς / λευκός καπνός ερωτικός / αναθρώσκων / από ευωχία αρμονίας.» (σ. 16).
Ενώ στο τελευταίο ποίημα υποκλίνεται στον μέγα πορθητή και νοηματοδότη της ζωής μας και τον απενοχοποιεί για τις πίκρες που μας φέρνει παρομοιάζοντάς τον με την θάλασσα:
«Η πιο πλατιά αγκαλιά
Το γλυκότερο χάδι μάνας
εξ ουρανού
Το απαλότερο κρεβάτι
στα λικνίσματά μου
Το πιο σταθερό έδαφος
είσαι Εσύ θάλασσά μου.
Κι αν με πνίξεις στους βυθούς σου
δεν θα ‘ναι δική σου προδοσία
μα λαχτάρα δική μου
να σε κατακτήσω ολόκληρη.»
«Από έρωτα» (σ. 52)
Περσεφόνη Τζίμα
Η ποιήτρια μιλά για την αγάπη και σε άλλα ποιήματα πέρα από το προαναφερώμενο, «Έκπτωση στοργής». Από την αρχή ακόμη της συλλογής, στο ποίημα «Η ασπίδα της αγάπης» (σ. 10), αφιερωμένο στην ποιήτρια και φίλη Κούλα Αδαλόγλου, η αγάπη θωρακίζει απέναντι σε δαίμονες και άπληστα πυρά, ενώ λίγο πριν το τέλος της συλλογής στο «Κάλεσμα σε διάσωση» (σ. 45), μας παροτρύνει να αναζητήσουμε το αηδόνι και το αγιόκλημα για να γίνουμε δότες αγάπης, έτσι ώστε να μη βραδύνουμε τη διάσωση.
Άλλες θεματικές αφορούν στην έκφραση των συγκινήσεων και θεάσεων στην επαφή της ποιήτριας με τη φύση ή σε θέματα κοινωνικής ευαισθησίας και κοινωνικού προβληματισμού όπως το «Ολικό ψύχος» πχ, όπου συνομιλεί με τον Ναζίμ Χικμέτ, για να εκφράσει τη βαθιά έγνοια της για τους ξεριζωμένους πρόσφυγες, παραφράζοντας στίχους του από το εμβληματικό ποίημα του «Στηθάγχη»[2]. Γράφει:
«Μες στο ψύχος και οι άλλοι
που ήρθαν από μακριά, όπου
τη μισή καρδιά τους την άφησαν εκεί.
Με την άλλη μισή
αγόγγυστα δουλεύουν
σαν δουλοπάροικοι.
Γύρω από μια φωτιά άπλωσαν ομαδικά
τα ξυλιασμένα χέρια
να τα ζεστάνουν
μαζί και τη μισή καρδιά τους
κι αν είναι μπορετό
και τις μισοσβησμένες
ελπίδες τους.»
«Ολικό ψύχος» (σ. 26),
Η φύση είναι παρούσα σχεδόν σε όλη την ποιητική συλλογή. Η ποιήτρια την αφουγκράζεται, τη νιώθει και αντλεί από αυτή δύναμη και έμπνευση, καθώς την αξιοποιεί σε παρομοιώσεις και μεταφορές για να εκφράσει τοπία εσωτερικού χώρου και ενδοψυχικού προβληματισμού, η απλά να εκφράσει την συγκίνηση που τις προσφέρει η επαφή μαζί της. Στο ποίημα «Πατρίδα», η ζέστη ανεβαίνει από την ευλογημένη γη στα πόδια «μια ζεστή ενέργεια που διατρέχει / ανοδικά το κορμί μου», όπως γράφει, ενώ δηλώνει ερωτευμένη με τον τόπο της και ορίζει ως πατρίδα της το χώμα που πατάει: «Αυτό κυρίως το έδαφος / η φιλόξενη γη / που με μύριους περιπάτους / την έχω ερωτευτεί στον αγαπημένο μου τόπο / είναι η στέρεη πατρίδα μου» (σ. 23). Άλλοτε πάλι περιγράφει ονειρικά τοπία από ταξιδιωτικές εντυπώσεις της στην Αγία Πετρούπολη ή τη Μόσχα. Ζωγραφίζει με απαράμιλλο τρόπο λεκτικές εικόνες με φυσικά τοπία της πανίδας και της χλωρίδας του περιβάλλοντος όπως το ακόλουθο ποίημα με τίτλο «Ήχοι Θερινοί»:
«Τα τζιτζίκια σε συναυλία βομβητών
που αναπηδά απ’ τα απέναντι πεύκα
κρυμμένα φλύαρα πιο κει στα βράχια,
στις λεύκες, στις ελιές, στα πεύκα
τρελά πανηγυρίζουν.
Ανοιχτά παράθυρα στο κάμα
χαρούμενη αναγγελία καλοκαιριού.
Ονειρεύεσαι ξύπνιος εκείνες
τις παύσεις του μεσημεριού
τ’ ακούς μόνο ηδονικά να τραγουδούν
και λησμονάς στην αποχαύνωση
κάθε ψύχος σκοτεινό
που τριβελίζει σαν ήχος τζιτζικιών
και σκιάζει τις λαμπρές μέρες.»
«Ήχοι Θερινοί» (σ. 18)
Σε αντίστιξη του σκοτεινού αναζητά την ελπίδα και τη χαρά στο πρόσωπο του μικρού Μανωλάκη, μεταμφιεσμένο σε βατραχάκι που συμβολίζει την ελπιδοφόρα Άνοιξη στο ποίημα «Απόκρια», όπου «ο Μανωλάκης πολύχρωμη αθώα ψυχή / όλος λουσμένος χαρά, ένα μικρό μπουμπούκι / ελπιδοφόρας Άνοιξης» (σ. 27)
Εν κατακλείδι η Περσεφόνη Τζίμα, στο ποιητικό βιβλίο της «Από ανέγγιχτα μονοπάτια», αφουγκράζεται το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον με κοινωνική ευαισθησία κι ανησυχία, ενώ παράλληλα σκάπτει ένδον αναζητώντας και αποτιμώντας την αλήθεια της, με έναν αυτοαναφορικό λόγο και με φωνή που μας αγγίζει βαθιά, καθώς μιλά για θέματα που μας αφορούν όλους.
Η καλή ποιήτρια Περσεφόνη Τζίμα, σ’ αυτή τη συλλογή της, αναζητά κυρίως την ουσία και το νόημα του πράγματος στην ανθρώπινη μοίρα μας, δηλώνει αμετανόητη και αθώα και υποκλίνεται στο έρωτα, το Α και το Ω της ανθρώπινης ύπαρξης και υπόστασής μας.
_____________
[1] Σαπφώ, (LP, απ. 130), Αν Κάρσον, Έρως ο γλυκόπικρος,
|μετάφραση Αν Κάρσον, Δώμα, 2019, σ. 15.
[2] «Στηθάγχη» , Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα, Μετάφραση: Γιάννης Ρίτσος, Εκδόσεις Κέδρος, Αθηνα 2016.
* Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη είναι Κλινική Ψυχολόγος (Msc), μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και εγκεκριμένη μεταφράστρια στο μητρώο του Εθνικού Συμβουλίου Πολιτισμού της Σουηδίας (Kulturrådet).Έχει εκδώσει 5 ποιητικές συλλογές και μία συλλογή διηγημάτων και έχει μεταφράσει δύο σουηδικά ποιητικά βιβλία. Ποιήματα και διηγήματά της έχουν συμπεριληφθεί σε έντυπες και ηλεκτρονικές ανθολογίες και έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, σουηδικά, ιταλικά, βουλγαρικά και γερμανικά, ενώ δημοσιεύει ποιήματα, μεταφράσεις, διηγήματα και κριτικές λογοτεχνικές αναγνώσεις σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου