Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, Εξωτικά Είδη, εκδ. Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη 2022.
Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου μετά από τρεις ποιητικές συλλογές επανέρχεται με τα Εξωτικά Είδη μια πρωτότυπη συλλογή αντάξια του τίτλου της. Η καλαίσθητη συλλογή εκδόθηκε από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν τον Μάιο του 2022 και περιλαμβάνει 39 ποιήματα σε γλώσσα εύρωστη, διεισδυτική η οποία λειτουργεί αρμονικά με τον ελεύθερο, νεωτερικό στίχο και τον ρυθμό. Η ποιήτρια φλερτάρει δημιουργικά με τον υπερρεαλισμό, όπως άλλωστε μας προϊδεάζει με τον τίτλο.
Ο αναγνώστης βυθίζεται στον εξωτισμό λέξεων και εικόνων με αρωγό τη χρήση της γλώσσας του υποσυνείδητου και των μυθικών εικόνων που συναντά σχεδόν σ’ όλα της τα ποιήματα. Με την πρώτη ανάγνωση, όμως, διαπιστώνει πως πίσω από το περίβλημα του εξωτισμού βρίσκεται μία βαθιά προσεγμένη ποίηση με διακειμενικές αναφορές, αμφισημίες και αλληγορική προσέγγιση. Κάθε ποίημα είναι και ένα πέταγμα ψυχής, μια ξεχωριστή παράδοξη ιστορία που μπορεί να αρθρωθεί ως ένα μικρό διήγημα με ήρωες (πρόσωπα ή ζώα) και δράση, η οποία διαδραματίζεται σε τόπους πραγματικούς ή φανταστικούς.
Η σημειολογία της ποιητικής συλλογής πυκνώνεται στον τίτλο της, αλλά διαχέεται μέσω αυτού στις τέσσερις ενότητες: τροπικά, ξωτικά, παραδείσια και οικόσιτα. Τα ποιήματα των τεσσάρων πολύσημων ενοτήτων της συλλογής, με τους μονολεκτικούς τίτλους, φανερώνουν τη μεταπλαστική και τη διεισδυτική ικανότητα της ποιήτριας, η οποία αναζητά και ανακαλύπτει το μυστήριο και τη σαγήνη των εξωτικών ειδών. Αυτά μπορεί να είναι τροπικά και ασυνήθιστα μα μερικές φορές τροπικά γίνονται τα πιο κοντινά μας πράγματα, τα οικόσιτα και καθημερινά αν τα κοιτάξουμε με το βλέμμα της ποίησης.
Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου με τον αφαιρετικό χαρακτήρα αλλά και τη δυναμική τής εικονοποιίας, συνομιλεί δημιουργικά με θεμελιώδη διακείμενα από τη μυθολογία άλλοτε καταγράφοντας την επικαιρότητα και άλλοτε με κάποιες αυτοαναφορικές εκμυστηρεύσεις. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τον αναγνώστη είναι ο εντοπισμός των διακειμενικών δανείων που διαρρέουν τα ποιήματα και ενέχουν το στοιχείο της προσωπικής σύνθεσης.
Το νερό και ιδιαίτερα η θάλασσα είναι η έκφραση της απεραντοσύνης, του μυστηρίου, της ισορροπίας, της μεταμορφωτικής ιδιότητας της φύσης και της ελληνικής ταυτότητας. Το ποιητικό υποκείμενο ταυτίζεται με τη θάλασσα και γενικότερα το υδάτινο στοιχείο και είναι φανερή μια συνεχής εσωτερική επικοινωνία που κυοφορεί μέσα της στίχους και εικόνες. Το υδάτινο λοιπόν, σε όλες τις μορφές του (θάλασσα, νερό, ποτάμια, δάκρυα, βροχή, λίμνες, ρυάκι, πηγάδι, αγκίστρι, αμμοθίνες, νησάκια, γλαρόπουλα, μέδουσα, υδρόβια φυτά, αρμυρίκια, βότσαλα, κοράλλια κ.ά.) ρέει θαρρείς ανάμεσα στους στίχους με την ονειρική, ανάρια, διάφανη υφή του από το εναρκτήριο ποίημα της πρώτης ενότητας με τίτλο «Χαρμάνια τροπικά» Στο ποίημα με το μοτίβο των έντεχνων παρομοιώσεων που εξελίσσονται σε εικόνες, την έξαρση και τη συμμετοχή των πέντε αισθήσεων εντείνονται τα συναισθήματα και έλκουν τον αναγνώστη ο οποίος αφουγκράζεται τον καταληκτικό στίχο με τα δύο μοναδικά ρήματα του ποιήματος «μπροστά σου είναι όλα. Έλα να παίξουμε» (σ. 9). Στίχος που άμεσα καλεί τον αναγνώστη σ’ ένα νοητικό παιχνίδι- παιχνίδι με τις λέξεις και ένα πνευματικό ταξίδι
Στο ποίημα «Κατώφλια» το ασύνδετο, τα πεζολογικά στοιχεία, η απουσία στίξης επιτείνουν τον ασθματικό, παραληρηματικό λόγο, ενώ στα σημαίνοντα των εικόνων διαφορετικά στοιχεία ενώνονται και συνθέτουν τοπία αστικά αλλά και τοπία ψυχής ερωτικά. Τα γεφύρια όπως και τα κατώφλια, οι δίοδοι, οι λεωφόροι και οι εθνικές οδοί όμως τελούν αναγκαία ένα διπλό έργο: ενώνουν και συνάμα διαχωρίζουν, συνδέουν, αλλά και απομακρύνουν δύο πλευρές μιας επιφάνειας εδάφους, μιας συνέχειας ή μιας σχέσης. Η παράθεση πολλαπλών και ανόμοιων εικόνων καθώς και συμβόλων εντείνει και διαχέει το μυστήριο. Η ποιήτρια, αξιοποιώντας στο έπακρο την αρχή της αντίφασης, ως σύζευξη αντιθέτων και λογικά ασύμβατων συναισθημάτων γράφει: Ό,τι είναι γύρω μου και μέσα μου/είναι τίγρης και σπουργίτι/στο κατώφλι μου (σ.10).
Σε κάθε κείμενο ρέει υπόγεια η μελαγχολία, προσδίδοντας εξομολογητικό τόνο και έντονα νοσταλγική διάθεση στην ποίησή της. Στο ποίημα «A’ Ghaidhealthacd» (σ. 18) αναφέρεται στα ταξίδια που είχε σχεδιάσει στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Οι εικόνες είναι καθαρές και αυτόνοµες σε κάθε στροφή. Καθαρές, γιατί πηγάζουν ολόκληρες και δομούνται από τις αισθήσεις. Και αυτόνοµες γιατί δεν “φιλοσοφούν” αλλά παραπέμπουν στη νοητή τους ενδοχώρα, την ιδέα και γίνονται φορείς μηνυμάτων. Στο υστερόγραφο του ποιήματος δηλώνεται η αγάπη, η ερωτική διάθεση αλλά και η ανάγκη της ποιήτριας για τη γραφή, και έτσι η ποίηση γίνεται η διέξοδος στο τραύμα της ύπαρξης.
A’ GHAIDHEALTACHD
[…]
Είχα κάνει σχέδια πολλά
να ταξιδέψω
Σε μέρη μακρινά, εξωτικά
Εκεί κάτω στο νότο
Με το ψωμί το ζυμωτό και την ελιά
Το σαξόφωνο και τον χορό στους δρόμους
Τους πάγκους με τα πολύχρωμα μπαχαρικά
να βρω τις γυναίκες με το μαύρο μολύβι στα βλέφαρα
Την Ανατολή και Δύση τις άφηνα για μετά
ήθελα πρώτα την καρδιά
Το μυαλό και τα προγονικά ήταν κοντά
Αναζητούσα εσένα πια να βρω
Ταξίδια νέα να κάνουμε μαζί
Σε μέρη μακρινά και εξωτικά
Μα όπως πάντα ο θεός γελά
Κλειστοί πλέον οι δρόμοι κι οι αγκαλιές
Και αναρωτιέμαι τελικά
Αν το ταξίδι είσαι εσύ που δεν υπάρχεις
Υ.Γ.
Παρόλα αυτά/
Άρχισα να μαθαίνω γαελικά/
Για να σου γράφω
Το λογοτεχνικό ταξίδι συνεχίζεται με τη δεύτερη ενότητα ξωτικά, όπου μας παρουσιάζει κι ένα άλλο μονοπάτι της ποίησής της που αγγίζει κοινωνικά ζητήματα. Στηλιτεύει τη συνενοχή του κοινωνικού περιγύρου με τη συστηματική αποσιώπηση και ανοχή που επιδεικνύει στα φαινόμενα βίας κατά των γυναικών που δυστυχώς φαίνεται πως είναι διαχρονικό. Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου σημαδεύει με την ποίησή της και παράλληλα αποτυπώνει την κραυγή κάθε γυναίκας είτε με τη μορφή της μυθικής Πολυξένης, είτε με το κορίτσι των υάκινθων, ποιήματα συνυφασμένα με την πραγματικότητα, τους μύθους, τις μνήμες, τις επιθυμίες και τις υπαρξιακές αγωνίες. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «Γυναίκα» (σ. 25):
Με δίχως γλώσσα πόσες φωνές
με δίχως πρόσωπα πόσες κραυγές
Ευπροσήγοροι, ευανάγνωστοι οι νέοι άγιοι
κι οι θεοί βαριεστημένοι χασμουριούνται
στα σινεμά
Πίσω από τα βλέφαρα
ροδαλές παιδίσκες θωπεύονται στα κρυφά.
Στο αντικριστό νησί μια γυναίκα διέταζε
τους κεραυνούς
να σχίσουν το βουνό στα δυο.
Ένας ζωγράφος ανακάλυψε
την εικόνα της στις ρίζες μιας μυρτιάς
την ανέσυρε και την ονομάτισε
Η γυναίκα από τότε περπάτησε
αν κι ο δρόμος για το λιμάνι δεν τέλειωσε
ποτέ
Το νησί στην υποτροπική ζώνη
παραμένει ακόμα σε αποκλεισμό
λόγω καταιγίδας καρχαριών
Η ποιήτρια ως θήλεια ύπαρξη με τη συναρμογή λέξεων και τη μεταφορική λειτουργία τους εκφράζει την επιθυμία να αγγίξει τον ουρανό με το ποίημα «Θα ήθελα να ήμουν χορεύτρια» (σ. 40) έτσι ώστε να έρθει η κάθαρση από τα επί της γης παθήματα της γυναίκας. Ο επουράνιος χώρος αποτελεί μια ποιητική σταθερά από τον οποίο πηγάζει η προσδοκία για το ονειρικό. Τα στοιχεία της φύσης αποκτούν ιδιότητες που αντιστρέφουν την πρωτογενή τους λειτουργία-κατάσταση, διαμορφώνοντας την εικονοπλασία ενός παράδοξου κόσµου µεταµορφώσεων και αντιφάσεων.
ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΗΜΟΥΝ ΧΟΡΕΥΤΡΙΑ
με τα χέρια απλωμένα
να αγγίζω τον ουρανό,
με τη βαρύτητα της λεκάνης
να δονώ το χώμα,
με τα πόδια ανοιχτά
να επιστρέφω στο νερό,
για το παράπονο
να γράφω στο δάπεδο,
για τον πόνο
να σχίζω τον αιθέρα,
για τη χαρά
να ενώνω τα δάχτυλα,
η πλάτη μου το πρόσωπό σου
η μέση μου τα αυτιά σου
το γόνατο μου το στήθος σου
τα μαλλιά μου να γνέφουν κοράλλια στον
ύπνο σου
κι οι βλεφαρίδες μου να ξετινάζουν τους
κάβους σου
Θα ήθελα να ήμουν χορεύτρια
κολιμπρί μες στη γύρη να συνηχώ
τα νέκταρ όλου του κόσμου
Η δημιουργός στην τρίτη ενότητα παραδείσια µε την ελευθερία της μοντέρνας γραφής και άντληση παραστάσεων από το χώρο του ασυνειδήτου, µε λιτότητα στα εκφραστικά μέσα μεταγράφει ποιητικά τη δύσκολη πραγματικότητα, εκφράζοντας την κρίση που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο πολιτισμό και την αγωνία που συνεπάγεται αυτό. Ανακατασκευάζει την καθημερινή εμπειρία µε τον τρόπο αυτό, τη μεταμφιέζει με την ενεργή και ευεργετική συμμετοχή των στοιχείων της φύσης για να εκφράσει την ανησυχία της ως καλλιτέχνης και ως άνθρωπος. Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου συμπλέκει τη δική της αγωνία µε το διάχυτο άγχος της εποχής, παρουσιάζοντας μέσα από εφιαλτικούς μύθους και αινιγματικά σύμβολα εικόνες και παράδοξες καταστάσεις, όπως στο ποίημα «Τραίνο Μέδουσα» (σ. 46).
Ο έρωτας, ο χρόνος, η φθορά, το σώμα και η αγάπη για τη γραφή είναι κύρια συστατικά της ποιητικής της παρουσίας. Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου μιλά γι’ αυτά με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο, αναπαριστά τον έρωτα σ’ ένα φυσικό και αστικό τοπίο, προσφέρει μια νέα πρόταση, ένα καινούργιο βλέμμα τόσο στο συνειδητό όσο και στο ασυνείδητο. Το τοπίο αλληλεπιδρά με το ποιητικό υποκείμενο και μεταβάλλεται μέσα από το βλέμμα του. Έτσι, η δημιουργός ατενίζει το παρελθόν και το φέρνει σ’ ένα δυστοπικό παρόν, όπου η φύση εκδικείται και το ποιητικό υποκείμενο μας εκμυστηρεύεται: Η άμμος παίρνει πάντα πίσω αυτό που της/ανήκει./(κι εγώ ακόμα γράφω ποιήματα για σένα) από την τέταρτη ενότητα οικόσιτα (σ.62).
Χαρακτηριστική στα ποιήματα είναι η παρουσία των ζώων και των πουλιών, παραδείσια ή οικόσιτα, δυνατά ή αδύναμα τα οποία συχνά έχουν έναν κομβικό ρόλο, καθώς γίνονται οι καταλύτες του ανθρώπινου ψυχισμού. Η ποιήτρια προσελκύεται από τον κόσμο των πουλιών και εμβαθύνει με αγάπη σ’ αυτόν προκειμένου να τον ερμηνεύσει. Κάθε εικόνα είναι ένα αντικαθρέφτισμα του κόσμου τους που δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα στον αναγνώστη. Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου με την ανεξάντλητη πένα της περιγράφει τα παραδείσια χρώματά τους, ακολουθώντας τα στις εντυπωσιακές πτήσεις τους αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, ζώντας στα πιο εχθρικά περιβάλλοντα του πλανήτη. Στο ποίημα «Ποίηση ή Η σύλληψη των λέξεων-φλαμίνγκο» (σ. 64) και αποφαίνεται για την ομορφιά του πετάγματος των φλαμίνγκο και ταυτίζει το πέταγμά τους με την ποίηση τα ποιήματα, τους ποιητές και τις ποιήτριες.
ΠΟΙΗΣΗ ή Η ΣΥΛΛΗΨΗ
ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ-ΦΛΑΜΙΝΓΚΟ
Φλαμίνγκο σημαίνει το χρώμα της φωτιάς
φοινικόπτερα στο πορφυρό του αίματος
Ισορροπούν στο ένα πόδι
Στο ένα πόδι τρώνε
με το κεφάλι τους ανάποδα
σκαλίζουν βούρκους
χώνουν το ράμφος τους στις λάσπες
Τρέφονται με γαρίδες, άλγες,
υδρόβια φυτά σε αποσύνθεση
καταναλώνουν δηλητηριώδη κυανοβακτήρια
στα οποία χρωστούν το φλογερό τους χρώμα
[…]
Ζουν στα πιο εχθρικά περιβάλλοντα του πλανήτη
Είτε ως κομμάτι τροπικής φύσης
ή σύμβολο εύθραυστης κομψότητας
ή παρασιτικής διακοσμητικής τέχνης κιτς
ή μαύρης κωμωδίας
ή σε επιδείξεις Μόδας Οίκων Υψηλής Ραπτικής
Τέλος, και αρχή, φανερώνουν την ομορφιά του
πετάγματος
φλαμίνγκο όπως ποίηση, ποιήματα, ποιητές,
ποιήτριες
[…]
Το ποίημα «Εξωτ(ο)ικό» βρίσκεται στην καταλληλότερη θέση –τελευταίο της συλλογής– για να αποκωδικοποιήσει τις προθέσεις της ποιήτριας. Το ποιητικό μήνυμα της συλλογής, μέσα από τον πλουραλισμό της, μπορούμε να το πυκνώσουμε, στο τελευταίο, αναφέροντας τη ρήση του Γερμανού ποιητή, συγγραφέα κα φιλόσοφου Νοβάλις «Πού πάμε στ’ αλήθεια; Πάντα στο σπίτι».
ΕΞΩΤ(Ο)ΙΚΟ
Και κάποτε, αντιλαμβάνεσαι ξαφνικά
πως δεν χρειάζεται να πας μακριά
το εξωτικό βρίσκεται ακριβώς κάτω
απ’ τα ακροδάχτυλα των ποδιών σου
μόνο δέκα λεπτά δρόμος απ’ το σπίτι σου
αρκεί να στρέψεις το βλέμμα
[…]
Συμπερασματικά εκτιμούμε ότι τα 39 ποιήματα του νέου ποιητικού βιβλίου της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου περιέχουν σημαίνοντα και σημαινόμενα, τα οποία ευαισθητοποιούν, γοητεύουν και προβληματίζουν συγχρόνως τον αναγνώστη. Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι το ποιητικό έργο της είναι ένας ζωντανός οργανισμός με εξαιρετική δυναμική και για αυτή τη θέση δεν συνηγορεί μόνο το περιεχόμενο του έργου αλλά και η τεχνική, με την οποία ισχυροποιεί τη δομή και τις εσωτερικές μεταβάσεις της ποιητικής της δημιουργίας.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©Tahmid Mobasshir. Δείτε τα περιεχόμενα του έκτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
https://frear.gr/?p=33827&fbclid=IwAR0KnuA42FJzZd_rJrgPDTT7vVgSal5FslWDMEWvvHMp7sxsTRZy4jJaF30
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου