Βαρβάρα Ρούσσου
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις
Μνήμη Δημήτρη Ελευθεράκη. «Ο θάνατος είναι γεμάτος μεταφορές». Επιμέλεια: Αλέξανδρος Μηλιάς, Χάρης Ψαρράς. Σελ. 158. ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ενύπνιο, 2022
Ο Ελευθεράκης ισορρόπησε εξαιρετικά στο στοχαστικό είδος ανάμεσα στην Ιστορία ως συλλογική συνθήκη και το βαθύτερο νόημά της και στο εναγώνιο ερώτημα της ύπαρξης με κορυφαίο θέμα τον θάνατο, χωρίς αυτό να εμπίπτει αποκλειστικά στον χώρο του ατομικού. Το τομίδιο για τον αδόκητα θανόντα Δημήτρη Ελευθεράκη απαρτίζουν δεκατέσσερα κείμενα από ομότεχνους/συνομιλητές, φίλους ή μελετητές/τριες, αποτίοντας φόρο τιμής στον ποιητή και ταυτόχρονα καταθέτοντας την ψύχραιμα αντικειμενική, απαλλαγμένη από κάθε υποψία υπερβολής, αποτίμησή τους για το έργο του. Ορισμένα κείμενα ασχολούνται με συγκεκριμένα έργα: της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου εξετάζει το ιδιόμορφο πεζό Δύσκολη τέχνη εντάσσοντάς το στη συνθήκη παραγωγής του, του Δημήτρη Κόκκορη τεκμηριώνει τον χαρακτηρισμό της Στέππας ως φιλοσοφικού έργου ενώ εντάσσει τα βιογραφικά και συνομιλητικά ποιήματα της συλλογής (όπως και ο Χάρης Ψαρράς) στη νεοελληνική αντίστοιχη παράδοση και του Στέφανου Ροζάνη αναλύει το ιδίωμα του υψηλού ως γνώρισμα της ποίησης του Ελευθεράκη. Τέσσερα κείμενα διακατέχονται περισσότερο από την ένταση της συγκίνησης φωτίζοντας πτυχές της προσωπικότητας και της ζωής του Ελευθεράκη. Το πρώτο του Δημήτρη Κοσμόπουλου ανακαλεί προσωπικές στιγμές της φιλίας των δύο ποιητών με αναφορές στον κοινό φίλο Ηλία Λάγιο. Το δεύτερο του Γιώργου Λίλλη συνδυάζει τη βιωματική κατάθεση της φιλίας τους με τη συναισθηματικής έντασης προσέγγιση στην ποιητική του Ελευθεράκη. Το επόμενο είναι το εξομολογητικό, φορτισμένο με θερμή συγκίνηση αλλά εξίσου στοχαστικό κείμενο του Σταμάτη Πολενάκη, συνομιλητή του Ελευθεράκη, μαζί με τον Δημήτρη Αγγελή, στο Περίστροφο του Μαγιακόφσκι. Το τελευταίο, του Νίκου Χρυσικόπουλου, περιστρέφεται γύρω από τον δάσκαλο Ελευθεράκη ως ήρεμη πατρική μορφή-καθοδηγητή των μαθητών στην προσέγγιση ποιημάτων στην τάξη. Τα βιωματικού χαρακτήρα κείμενα δεν αποκόπτονται από το έργο, αλλά αναφέρονται και σε αυτό. Αντίστοιχα τα κυρίως αναφερόμενα στο έργο δεν εξαιρούν παραπομπές στη βιογραφία. Προτείνεται έτσι ως αναγνωστική παράμετρος στο έργο του Ελευθεράκη η ταύτιση διανοητικής ζωής και ποιητικής δημιουργίας με τον βίο, οπτική που ενέτεινε ο πρόωρος θάνατός του. Λιγότερο ή περισσότερο τα κείμενα (των Αγγελή, Βαρθαλίτη, Ζουμπουλάκη, Λεοντζάκου, Μηλιά, Χατζόπουλου και Ψαρρά) επικεντρώνονται στη συνόψιση των χαρακτηριστικών της ποίησης του Ελευθεράκη εξάγοντας έτσι επαγωγικά και τη σημασία των έξι ποιητικών συλλογών και ενός πεζού. Ο,τι προκύπτει είναι η αναντίρρητη συμβολή αυτού του έργου στη στοχαστική-φιλοσοφική ποίηση, είδος που στην Ελλάδα τα τελευταία τριάντα χρόνια αποδίδει γόνιμους καρπούς εκτός των περιπτώσεων που αγκυρώνονται στο προσωπικό και γίνονται ποίηση ενός ναρκισσιστικού εγωτισμού. Ο Ελευθεράκης ισορρόπησε εξαιρετικά στο στοχαστικό είδος ανάμεσα στην Ιστορία ως συλλογική συνθήκη και το βαθύτερο νόημά της (που απασχολεί και συνομήλικους του Ελευθεράκη -Πολενάκη-) και στο εναγώνιο ερώτημα της ύπαρξης με κορυφαίο θέμα τον θάνατο, χωρίς αυτό να εμπίπτει αποκλειστικά στον χώρο του ατομικού. Αν και στα Ασπρα μήλα εκκινεί από την καθημερινή προσωπική λεπτομέρεια, αυτή μεταποιείται σε αντικείμενο στοχασμού με εκβολή στο καθολικό. Η αξία του έγκειται και σε αυτή την ικανότητα και στη δυνατότητα να συνομιλεί με τους ποιητικούς προγόνους ώστε τα ποιήματά του να διατηρούν ακέραια την αισθητική συγκίνηση και την ανάκληση άλλων ποιητών/τριών σε μια διαρκή αλλά ελκυστικά επιτυχημένη αναγνωστική μετατόπιση (Ψαρράς). Επισημαίνεται επίσης (Αγγελής, Κόκκορης, Ψαρράς) η συμβολή του Ελευθεράκη στο ρεύμα που επιδίωξε την ανανέωση των μοντερνιστικών στοιχείων και με την ενοφθάλμιση άλλων από την παλαιότερη «παραδοσιακή» ποίηση, με σημείο αιχμής την αξιοποίηση αυστηρά έμμετρων μορφών, κυρίως του σονέτου, που πραγματώθηκε στη βάση μιας ανανεωτικής πρακτικής τόσο για τον ελεύθερο στίχο όσο και για τα μέτρα. Εχοντας μελετήσει την ελληνική (ο Μηλιάς αναδεικνύει τον μετασχηματιστικό διάλογο με τον Ομηρο) και αγγλόφωνη ποίηση προχώρησε στην πρόσμιξη που είχε επιδιωχθεί στις μοντερνιστικές απαρχές και πρόσφατα μετά τη δεκαετία του ’80 με την πρόταξη του αιτήματος ανανέωσης του ελεύθερου στίχου ή και επιστροφής στις έμμετρες φόρμες (νεοφορμαλισμός). Εντοπίζονται επίσης ιδιαίτερα στοιχεία αποδεικνύοντας το εύρος, τη δυναμική και το ποιητικό σχέδιο του Ελευθεράκη: η θεολογίζουσα πλευρά του με το ερώτημα της παρουσίας του Θεού και της χριστιανικής καταφυγής (Αγγελής, Ζουμπουλάκης με εμβριθή ανάλυση του ποιήματος «Γιεσένιν από τη Στέππα») και ο διάλογος με υπόρρητα φιλοσοφικά προτάγματα. Αν και στο βιβλίο συνοψίζονται γνωρίσματα της ποίησης του Ελευθεράκη ήδη σχολιασμένα και σε σχετικά πρόσφατα αφιερώματα (Ποιητική, αναγνώστης), εντούτοις η συναγωγή είναι χρήσιμη επειδή, μεταξύ άλλων, διατηρείται η υψηλή συγκίνηση της απροσδόκητης απώλειας και φωτίζεται ξανά πολλαπλά το έργο ενός ιδιαίτερου ποιητή θέτοντας εκ νέου το «καρυωτακικό» ερώτημα για την εξέλιξή του εάν δεν…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου