Ούλαφ Χ. Χάουγκ, Επιλογή ημερολογίων (1924-1994), μετάφραση-πρόλογος: Τούλα Παπαπάντου, εκδ. Ένεκεν, Θεσσαλονίκη 2021.
Τον Ούλαφ Χάουγκ τον γνώρισα από τα ποιήματα που μετέφρασε η Τούλα Παπαπάντου, το 2019 [1]. Θεωρείται από τους σπουδαιότερους Νορβηγούς ποιητές του 20ού αιώνα. Υπήρξε ποιητής, καλλιεργητής και μεταφραστής.
«Από την πρώτη κιόλας ανάγνωση τα ποιήματα του Ούλαφ Χ. Χάουγκ κατακτούν τον αναγνώστη τους. Τον αναγνώστη που αγαπά τη ρυθμική απλότητα στο ύφος, τον μινιμαλιστικό χαρακτήρα της μορφής και τη φιλοσοφική διάθεση του ποιητή. Σαν σημύδες –στη μορφή– λεπτές και τρυφερές και ντελικάτες, μα και σαν βελανιδιά με βαθιές τις ρίζες της στη γη, […] τέτοια είναι τα ποιήματά του», σημειώνει η μεταφράστρια Τούλα Παπαπάντου στον κατατοπιστικό πρόλογο της έκδοσης των ποιημάτων του.
Η έκδοση του τόμου του με αποσπάσματα από τη ημερολόγιά του, έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα, για τον ποιητή, τον στοχαστή, τον άνθρωπο.
Τα ημερολόγια μπορεί να έχουν διπλή λειτουργία: μπορεί να γράφονται για απόλυτα προσωπική χρήση από τον συντάκτη, αλλά μπορεί και να αφορούν ένα ευρύτερο σύνολο ανθρώπων. Εξαρτάται από το τι γράφεται σε ένα ημερολόγιο. Αλλά, κυρίως, από το πώς γράφεται. Γιατί ακόμη και ένα πολύ απλό γεγονός μπορεί να δοθεί με έναν τρόπο που να το κάνει να απευθύνεται σε πολλούς αποδέκτες. Από τις ημερολογιακές καταγραφές μπορεί ο αναγνώστης να γνωρίσει μια εποχή, μέσα από τα βιώματα του συντάκτη. Σε ορισμένες περιπτώσεις το ημερολόγιο μπορεί να θεωρηθεί λογοτεχνικό είδος, όταν έχει την ανάλογη γραφή και το ανάλογο ύφος, τον «ρυθμό», κατά τον Ρόλαν Μπαρτ: «Ναι, ακριβώς αυτό είναι το ιδεώδες ημερολόγιο: ρυθμός (πτώση και άνοδος, ελαστικότητα) και μαζί γοητεία. τελικά ένα γραπτό που θα λέει την αλήθεια για τη μαγεία των πραγμάτων και που θα εγγυάται αυτή την αλήθεια με τον πιο αξιόπιστο τρόπο, με το ρυθμό» [2].
Ο Ούλαφ Χ. Χάουγκ γεννήθηκε στο χωριό Ούλβικ της Δυτικής Νορβηγίας το 1908 και πέθανε στο ίδιο μέρος το 1994, σε ηλικία 86 ετών. Καλλιεργούσε έναν μηλεώνα που υπήρχε γύρω από το σπίτι του, και ζούσε από την πώληση των μήλων. Η βιβλιοθήκη του θεωρείται από τις μεγαλύτερες Ευρωπαίων συγγραφέων.
Στα 64 χρόνια του συνέδεσε τη ζωή του με την Μπούντιλ Κάπελεν, και έζησαν μαζί ως το τέλος της ζωής του Χάουγκ. Η Μπούντιλ ύφαινε, ζωγράφιζε, και εικονογράφησε βιβλία για παιδιά που έγραψαν μαζί.
Η Κάπελεν βρήκε τις χειρόγραφες ημερολογιακές σημειώσεις, σε 83 σημειωματάρια, στη σοφίτα του σπιτιού τους, μετά τον θάνατό του. Εκδόθηκαν σε πέντε τόμους, στα Νορβηγικά, το 2000. Καλύπτουν διάστημα 70 ετών, από το 1924 ως το 1994.
Την επιλογή των ημερολογιακών σημειώσεων που περιέχονται στον τόμο της ελληνικής μετάφρασης επέλεξε η Κάπελεν και μεταφράστηκαν στα αγγλικά από τον Ούλαφ Γρίντε. Η ίδια η Κάπελεν επέλεξε και τον τίτλο, από απόφθεγμα του Χάουγκ στα ημερολόγιά του: «Ο στοχασμός και τ’ όνειρο είναι ουράνια οχήματα».
Ο Χάουγκ αναφέρεται σε μια ευρεία γκάμα θεμάτων. Σε στοχασμούς του για τη ζωή και για τον θάνατο. Σε αναγνώσεις βιβλίων – διάβαζε πάρα πολύ – με παρατηρήσεις για το περιεχόμενό τους, αλλά περισσότερο με συσχετισμούς των αναγνώσεών του με τη δική του οπτική για τον κόσμο.
Τις προάλλες μού ήλθε μια σκέψη: Θα κρατώ ημερολόγιο. Θα είναι ωραία. Ναι, όχι ένα ημερολόγιο με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης, με πρόβλεψη καιρού, γεγονότα, αγορές και καθήκοντα. Όχι, θα είναι ένα ημερολόγιο σκέψεων και στοχασμών – ένα πνευματικό ημερολόγιο – για πράγματα που αξίζουν να θυμάμαι. (Μάρτιος 1924, σ. 13)
Κλειστός, μοναχικός, με ψυχολογικό πρόβλημα που το αντιμετώπισε φιλοσοφημένα και αποτελεσματικά. Όπως σημειώνει η μεταφράστρια στον Πρόλογό της, Και, έχοντας διασχίσει καταιγίδες ο ίδιος, βγαίνει στο ξέφωτο τραγουδώντας το τραγούδι του, δηλαδή τα ποιήματά του. […] Γήινος από ιδιοσυγκρασία, από θέση και από ανάγκη «να αρπάζεις τη γη σταθερά, έτσι που να μη σε παρασύρει η καταιγίδα», σημειώνει. (σ. 10)
Ζώντας σχεδόν αποκλειστικά μέσα στη φύση, από την οποία και βιοποριζόταν, είναι φυσικό να παρατηρεί και να σημειώνει εικόνες που τον εντυπωσιάζουν, εναλλαγές που δίνουν το στίγμα της ζωής του. Μέσα από τις εικόνες και τις περιγραφές αυτές ξεπηδά μια εποχή, ένας συγκεκριμένος τρόπος ζωής, ένας τόπος μακρινός με τις ιδιαιτερότητες της φύσης και της καθημερινότητας.
Το χωριό μοιάζει με παλιά χριστουγεννιάτικη κάρτα. Ήρεμο, κρύο, με πολύ χιόνι και δέντρα λευκά. Το μόνο που λείπει είναι το κουδούνισμα των χάμουρων από τα άλογα στον δρόμο.
Τα πουλιά έρχονται και αναζητούν τροφή στην ταΐστρα τους αλλά τα κακομαθαίνω. Μπαγιάτικο ψωμί, ελκυστικό όσο σχεδόν η βρόμη. Αυτή η εποχή! Έγραψα ένα γράμμα και ετοιμάζω ένα πακέτο για την Μπούντιλ. (19 Δεκεμβρίου 1974, σ. 257)
Φωνή πότε λυρική, πότε ρεαλιστική, πάντοτε στοχαστική.
Ο ποταμός του ρυθμού. Ο ρυθμός είναι ένας ποταμός. Μπορείς να σύρεις τη βάρκα έξω και να πλεύσει με το ρεύμα, θα σε συμπαρασύρει.
Κάθε νέος ρυθμός είναι διαφορετικό ποτάμι με τον δικό του ρυθμό. Χρειάζεσαι τη δική σου βάρκα. Για τούτο είσαι ασφαλής με ένα καθιερωμένο μέτρο. Είναι μια χαρά να γράφεις ποίηση σε ελεύθερο στίχο και ρυθμό, στον βαθμό που οι ρυθμοί είναι εκεί για να σε πάρουν.
Το να γράφεις ποίηση χωρίς ρυθμό είναι σαν να πλέεις σε ποτάμι με στεγνή όχθη. (20 Ιανουαρίου 1978, σ. 269-70)
Η ζωή του Ούλαφ Χάουγκ είναι μυθιστορηματική. Τα ημερολόγιά του καθιστούν διαυγέστερη την εικόνα, με λεπτομέρειες από τη φύση, εικόνες από την καθημερινότητά του, με τις σκέψεις και τους στοχασμούς του, με το σκοτάδι και το φως της ζωής του. Και τα ποιήματά του είναι λεπταίσθητες πινελιές, γεμάτες απλότητα, ευγένεια και ρυθμό, που συμπληρώνουν την εικόνα του ποιητή, στοχαστή, καλλιεργητή του λόγου και της γης. Η μετάφραση της Τούλας Παπαπάντου αποδίδει με ευαισθησία, προσοχή και με τη δική της διεισδυτική στοχαστικότητα τόσο το ύφος των ποιημάτων, όσο και το πολύπλευρο ύφος των ημερολογιακών καταγραφών του. Ο αναγνώστης αφήνεται σε ένα ταξίδι στον χρόνο, σε τόπο μακρινό, σε ανοίγματα σκέψεων, σε ποιότητα λόγου. Και βγαίνει κερδισμένος. Θέλω να κλείσω με ένα ποίημα του Χάουγκ, δείγμα της άλλης γραφής του αλλά και της λυρικής γήινης ιδιοσυγκρασίας του:
Μη με πλησιάζεις με όλη την αλήθεια
Μη μου φέρεις τον ωκεανό αν διψάσω
ούτε τον ουρανό αν γυρέψω φως.
Φέρε μου έναν ψίθυρο, λίγη δροσιά, έναν κόκκο,
όπως τα πουλιά ραμφίζουν σταγόνες από τη λίμνη
και ο άνεμος ένα σπυρί αλάτι.
Σημειώσεις
1. Ούλαφ Χ. Χάουγκ, 25 ποιήματα, επιλογή-μετάφραση Τούλα Παπαπάντου, εκδ. Ένεκεν, 2019
2. Roland Barthes, μετάφρ. Μάριος Λυκούδης, περ. Η Λέξη, (Αφιέρωμα: Το Ημερολόγιο), τχ. 59-60, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1986.
⸙⸙⸙
[Η φράση του τίτλου είναι του Ούλαφ Χ. Χάουγκ. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του έβδομου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
https://frear.gr/?p=34186&fbclid=IwAR2paOrCmCzqPzDXNTEfKTw14Tgnbm89uyha67SLFZMXeSLu6BsSmpxf68Q
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου