Είναι πραγματικά δύσκολο, όσο και σπάνιο, ένας λόγος εξαρτημένος, που στηρίζεται για να υπάρχει στον λόγο ενός άλλου, όχι μόνο να αποκτά ισχυρή αυτονομία και ταυτότητα, αλλά να γίνεται ο ζωτικός χώρος στον οποίο ο καλλιτέχνης να τοποθετεί τα σκιρτήματα και τις αναλαμπές της σκέψης του.
Ο Παντελής Μπουκάλας, στο βιβλίο του Ο Χριστός στα χιόνια-Εφτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι (Άγρα, 2022), στηρίζεται στην πραγματικότητα των ταινιών του Ταρκόφσκι (Αντρέι Ταρκόφσκι, 1932-1986), όμως δημιουργεί ένα έργο πρωτότυπο, αποτελούμενο από αφηγητικά κείμενα, καθένα από τα οποία συνομιλεί με μία από τις εφτά ταινίες του σπουδαίου Ρώσου σκηνοθέτη και σεναριογράφου.
Ο αριθμός και οι τίτλοι των κεφαλαίων σχετίζονται με τον αριθμό και τους τίτλους των ταινιών.
Εισόδια
Νύχτα Πρώτη, Δωδεκαετής, [Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν, 1962]
Νύχτα Δεύτερη, Θεογραφία [Αντρέι Ρουμπλιόφ, 1966]
ΝΥΧΤΑ ΤΡΙΤΗ, Σολάρις, [ΣΟΛΑΡΙΣ, 1972]
ΝΥΧΤΑ ΤΕΤΑΡΤΗ, Καθρέφτης [Ο ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ, 1975]
ΝΥΧΤΑ ΠΕΜΠΤΗ, Η γυναίκα του Στάλκερ, [ΣΤΑΛΚΕΡ, 1979]
ΝΥΧΤΑ ΕΚΤΗ, Προμηθέας αυτοπυρπολούμενος, [ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ, 1983]
ΝΥΧΤΑ ΕΒΔΟΜΗ, Ένα παιδί [ΘΥΣΙΑ, 1986]
Εξοδος/ ΠΕΤΡΙΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Το έργο Ο Χριστός στα χιόνια-Εφτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι ισορροπεί ανάμεσα στη αφήγηση, την ποίηση και το θέατρο. Παρότι εξαρτώμενος ο λόγος, θεμελιώνει λογοτέχνημα υψηλής ποιότητας, εφόσον δεν αποτελεί απλή λεκτική μετάπλαση, βιογραφία ή ερμηνεία της φιλμογραφίας του σκηνοθέτη, αλλά καθαρό ποιητικό μετασχηματισμό. Ο συγγραφέας πλάθει τις δικές του αναφορές για τα ανθρώπινα, διατυπώνοντας το προσωπικό λογοτεχνικό σχόλιο για καθεμία ταινία του Ταρκόφσκι. Η συνομιλία του με τον Ρώσο καλλιτέχνη διαθέτει αυθυπαρξία. Αποτελεί έργο αυτόνομο, διαλεκτικό, με σημασιολογικό φορτίο που βαθαίνει και προβληματίζει την ανθρώπινη σκέψη.
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι, χάρη στη σπάνια ποιότητα του σκηνοθετικού του οράματος, βάδισε απάτητα αφηγηματικά μονοπάτια. Δημιούργησε δική του mise en scène, επηρεασμένος από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική, με μακράς διαρκείας πλάνα, εικόνες υψηλής αισθητικής. Ανθρωποκεντρικές οι ταινίες του, εστίασαν στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Η διαχρονική προσφορά του Ταρκόφσκι ωστόσο στην τέχνη δεν επικεντρώνεται μόνο στον τρόπο με τον οποίο κατέγραψε καλλιτεχνικά τη ζωή, αλλά στους προβληματισμούς που με τη θεματική του εκκόλαψε. Η φιλμογραφία του έθεσε ερωτήματα σχετικά με τον έρωτα, τον πόλεμο, τον Θεό, την πίστη, τη θνητότητα, τη νοσταλγία, την καλλιτεχνική δημιουργία, το νόημα της ύπαρξης, την απελπισία.
Ο Παντελής Μπουκάλας με ύφος που διαφοροποιείται από κείμενο σε κείμενο και λόγο που επικεντρώνεται κάθε φορά σε άλλο πρόσωπο, ανάλογα με την ταινία, συνέθεσε ένα έργο παράλληλο, που διαλέγεται επάξια με την πηγή της έμπνευσης. Δεν πρόκειται για θέωση του συμβολισμού του Ταρκόφσκι, αλλά για πρωτογενή διασταύρωση. Τα ερωτήματα που διατυπώνει μέσω των ηρώων των ταινιών, «δεν διστάζουν, με όλο το σέβας, να δουν με λοξή ματιά τον ίδιο τους τον ρόλο ή την αποστολή που τους ανατέθηκε από τον σκηνοθέτη».[i]
Δεν συντονίζεται επομένως με τον αλληλεξαρτώμενο καλλιτέχνη ο Μπουκάλας, αλλά δημιουργεί ένα έργο ελεύθερο σε πνοή, που καλλιεργεί, ευαισθητοποιεί στο ωραίο και στην ανθρωπιά. Φωτίζοντας με τη δική του ματιά την ουσία των έργων του Ταρκόφσκι, ενισχύει αφενός τη γνώση μας για την προσωπικότητα και την ποιητική του καλλιτέχνη. Κυρίως όμως εκπέμπει τον δικό του ανθρωπιστικό λόγο, τον οποίο διαχωρίζει από τη βία, το μίσος, τους εξοπλισμούς, τον εμφύλιο, την παράνοια γενικότερα του σύγχρονου πολιτισμού.
Την πολιτική και κοινωνική δυστοπία, την αγωνία του για το σήμερα, απεικονίζει με πολλαπλά επίθετα, ασύνδετα, αντιθέσεις, αναφορές στην ποίηση και τη φιλοσοφία. Σκάβοντας στα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής, μετά από βασανιστική πορεία αυτογνωσίας, συντάσσεται με τον Ταρκόφσκι στον ίδιο χορό αγάπης, καλοσύνης, αυτοθυσίας, ποιότητας και προσφοράς (αντίδοτα στην απελπισία και στον ζόφο).
«Αν έχεις ανάγκη να σκάψεις γιατί θες να ξανασυναντηθείς με τον εαυτό σου, δηλαδή με τον κόσμο, θα το κάνεις. Μπορεί να χρειαστείς καινούργιου τύπου εργαλεία, που δεν υπέθετες ότι τα ξέρεις και τα διαθέτεις, μπορεί ακόμα-ακόμα να φας και τα μούτρα σου, αλλά θα το επιχειρήσεις. Η ανάγκη, ίσως, είναι η δέκατη μούσα. Εννοώ την ανάγκη της γραφής και του λόγου» δηλώνει σε συνέντευξή του.
Το έργο έχει βιβλικό τόνο, απότοκο της θεολογικής και ανθρωπολογικής αγωνίας του Ταρκόφσκι. Ενσωματώνει βιβλικά χωρία, όπως και διακειμενικές αναφορές. Η γλώσσα των αφηγήσεων είναι σαφής, πληθωρική, συνειρμική, υποβλητική· αξιοθαύμαστος συγκερασμός λόγιας και λαϊκής, δημοτικού τραγουδιού και Ευαγγελίου.
Ο Παντελής Μπουκάλας, στο βιβλίο του Ο Χριστός στα χιόνια-Εφτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι, συνομιλεί με τον κινηματογραφιστή και διανοούμενο Αντρέι Ταρκόφσκι, τον οποίο, χάριν κοινής ηθικής και αισθητικής αξίας, συνδέει με τον άγιο των ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Έχοντας -για τις ανάγκες του έργου- διαβάσει τις ταινίες και τα βιβλία του, τα ποιήματα του πατέρα του, του Αρσένι Ταρκόφσκι, πλάθει μια απολύτως εμπνευσμένη και διαλεκτική σύνθεση, ποιητική, αφηγηματική, θεατρική, στην οποία «το μερίδιο της φαντασίας είναι ισοδύναμο με το μερίδιο των εξακριβωμένων στοιχείων».
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι στο βιβλίο του Σμιλεύοντας τον χρόνο θεωρεί ως σκοπό της τέχνης την ανίχνευση -ή τουλάχιστον την τοποθέτηση- του ερωτήματος «γιατί ζει ο άνθρωπος, ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης, για ποιον λόγο εμφανίστηκε σ΄ αυτόν τον πλανήτη». Ο Παντελής Μπουκάλας στο έργο του Ο Χριστός στα χιόνια -Εφτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι εκπέμπει τη δική του αγωνία για τη ζωή και τα ανθρώπινα.
Λίλια Τσούβα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου