Γράφει η Κυριακή Μαυροφυλλίδου // *
Θεοδώρα Λειψιστινού: «Πέλεκα, Όψεις πολιτισμού, δρώμενα και ακούσματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», εκδόσεις Ζήτη, 2018
Το βιβλίο της Θεοδώρας Λειψιστινού, Πέλεκα. Όψεις πολιτισμού, δρώμενα και ακούσματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, που είναι το δεύτερο σε σειρά βιβλίο της για το γενέθλιο τόπο της, τον Πελεκάνο Βοΐου[1], έχει ως αντικείμενο τις όψεις πολιτισμού, δρώμενα και ακούσματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα στην Πέλεκα/Πέλκα (σημερινό Πελεκάνο, ένα χωριό από τα πιο πλούσια πολιτισμικά χωριά της Δυτικής Μακεδονίας). Η συγγραφέας προχώρησε στη συγγραφή του εν λόγω βιβλίου, θεωρώντας καθήκον της, αφού συγκέντρωσε και ερμήνευσε ο,τιδήποτε πλαισίωνε την καθημερινότητα των κατοίκων της ιδιαίτερης πατρίδας της, να χαράξει έντυπα, αλλά και στη μνήμη μας τον πολιτισμικό θησαυρό της περιοχής της, παρουσιάζοντας εκτενώς τα ήθη και τα έθιμά του.
Το έργο αποτελείται από προλογικό σημείωμα, εισαγωγή και έξι ενότητες. Σε όλη τη διήγηση το ύφος του βιβλίου είναι παραστατικό και σε κάποια σημεία έντονα λυρικό. Δημιουργεί στον αναγνώστη διαρκώς οπτικές και μουσικές εικόνες. Η διήγηση διακόπτεται συχνά, προκειμένου να παρατεθούν ολόκληρα τραγούδια ή παραθέματα, όλα στο τοπικό ιδίωμα. Είναι τόσο παραστατικά γραμμένα που μας δημιουργούν την αίσθηση ότι ακούμε τη φωνή, ακόμη και τη χροιά της, των ανθρώπων που τα τραγουδούσαν, ότι αισθανόμαστε την ανάσα τους.
Στην εισαγωγή παραθέτει εύληπτα τον ορισμό, την ιστορία αλλά και την ουσία των λέξεων: έθιμο, χορός, δημοτικό τραγούδι. Οι τρεις αυτοί τομείς πλαισιώνουν πολιτισμικά την Πέλκα και η συγγραφέας αναφέρεται με ευλάβεια και ευγνωμοσύνη στους ανθρώπους που κατόρθωσαν να διαφυλάξουν τον πολιτισμικό αυτό πλούτο, όπως στον Άρη Μπακαΐμη, ο οποίος με ενδελέχεια και απόλυτη ακρίβεια κατέγραψε τα τραγούδια την περίοδο 1967-1968, τα οποία τα τραγουδούσαν οι Πελκιώτες και οι Πελκιώτισσες στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα του Βοΐου.
Στις επόμενες έξι ενότητες αποτυπώνεται με επιμέλεια η πολιτισμική αλλά και η κοινωνική ιστορία του χωριού. Ανάλογα με τα καθημερινά συμβάντα που βιώνουν οι άνθρωποι ανάλογη είναι και η όψη τους. Άλλοτε είναι γιορτινή, άλλοτε επίσημη, μεστή από εικόνες και μυρωδιές, οι οποίες αποτυπώνουν με γλαφυρότητα και ζωντάνια όλη την πορεία των εορτών αλλά και όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς τους.
Η Θεοδώρα Λειψιστινού, με την περιγραφική της δεινότητα, μάς αλλάζει ρόλους και από απλούς θεατές των δρώμενων, μας καθιστά ενεργούς συμμετέχοντες, αναβιώνοντας την εκάστοτε εορταστική ατμόσφαιρα. Γευόμαστε τη βασιλόπιτα, χορεύουμε στα καρναβάλια (μπουμπουσάρια), ακολουθούμε τα βήματα της πομπής των Θεοφανίων, αισθανόμαστε δέος με τον τρανό χορό την Τρίτη του Πάσχα, ντυνόμαστε με τα καλά μας στα πανηγύρια και αναμένουμε με καρτερικότητα τη ζύμωση του κρασιού στα βαρέλια.
Διαπιστώνει ότι πραγματικά είναι τόσα πολλά, όσα θέλει να πει, ώστε αναγκάζεται να περιοριστεί στα θέματα που συνδέουν τις παραδόσεις της Πέλκας με την αρχαιότητα και συνδέει όλα τα έθιμα, τραγούδια και άλλα συναφή με τα αντίστοιχά τους στην ιστορία του ελληνικού πολιτισμού, προσπαθώντας να τεκμηριώσει επιστημονικά όλα αυτά τα λαϊκά δρώμενα του χωριού, εντάσσοντάς τα στον ελληνικό πολιτισμό γενικότερα. Για παράδειγμα, τα «Θεοφάνια» τα συνδέει με τα «Θεοφάνια» στους Δελφούς, τα καρναβάλια με τις Διονυσιακές γιορτές των Ελλήνων, τις «Λαζαρίνες» με τα «Ανθεστήρια» στην αρχαία Αθήνα ή τα «Αδώνια», την Πρωτομαγιά με τα «Ανθεσφόρια», «Ηροσάνθεια», «Χλόεια», «Θαλήσια» και άλλα συναφή. Ακόμη, πραγματοποιεί αναλυτική μνεία στο έθιμο του δράκου, έναν λατρευτικό χορό του θέρους.
Μεγάλη συγκίνηση διακρίνεται στις τελευταίες σελίδες της πέμπτης ενότητας, όταν η Θεοδώρα Λειψιστινού θυμάται τα παιδικά της χρόνια και ειδικότερα τα παιχνίδια τους, όπως το σκλαβάκι, την κλέντζα, τα σκαμνάκια, τις παραστάσεις του Καραγκιόζη. Βίωναν με χαρά την παιδική τους ηλικία, παρά τις πολλές υποχρεώσεις που τους ανέθεταν, προκειμένου να συνεισφέρουν στον καθημερινό αγώνα των γονιών τους.
Θεοδώρα Λειψιστινού
Το βιβλίο κλείνει με την καταγραφή και συλλογή τραγουδιών από τον Άρη Μπακαΐμη. Αρχικά, δίνονται τα βιογραφικά των συμμετεχόντων στην καταγραφή και ακολουθούν τα τραγούδια, τα οποία είναι συνυφασμένα με την παράδοση του τόπου και πολλά απ’ αυτά τραγουδιούνται σε γιορτές μέχρι σήμερα. Τα τραγούδια διαιρούνται σε ιστορικά, ακριτικά, κλέφτικα, παραλογές, τραγούδια αγάπης, αρραβώνα-γάμου, νυφιάτικα, νανουρίσματα-ταχταρίσματα, ξενιτιάς, μοιρολόγια, επιτραπέζια ή σουμπετιάτικα, αποκριάτικα ή περιπαικτικά, της Πασχαλιάς, του χορού και του γλεντιού.
Το ιδίωμα των τραγουδιών ανήκει στα βόρεια ιδιώματα και αποτελούν πρόσφορο έδαφος για μελέτη. Γενικά, αυτά τα ιδιώματα καλύπτουν την περιοχή από την Ήπειρο ως τη Μ. Ασία και από τη Στερεά Ελλάδα ως τη Μακεδονία, στα οποία τα άτονα /i/ και /u/ αποβάλλονται, ιδίως όταν αυτά βρίσκονται στο τέλος της λέξης, όπως στο αποκριάτικο «Γλώσσα μου παραπονιάρω» η αποβολή είναι έντονη στο ρήμα «έχει», όπου επαναλαμβάνεται επτά φορές ως «έχ’», ενώ τα άτονα /e/ και /o/ τρέπονται σε [i] και [u] αντίστοιχα, όπως στο ιστορικό τραγούδι «Δεν είνι κρίμα κι άδικου» παρατηρούμε στένωση στις λέξεις «είνι» αντί «είναι», «άδικου» αντί «άδικο». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η λέξη Πέλεκα η οποία έγινε Πέλικα με τη στένωση, την τροπή του άτονου ε σε ι, και με την αποβολή του ι προήλθε η Πέλκα.
Είμαι βέβαιη ότι όλοι όσοι κατάγονται από το χωριό ή την ευρύτερη περιοχή, διαβάζοντας το βιβλίο, θα θυμηθούν τα παιδικά τους χρόνια ή θα ανακαλέσουν στη μνήμη τους τις ιστορίες που άκουσαν από τους προγόνους τους. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι σαν ένα μπαούλο, το οποίο, όταν ανοίγει, προβάλλει στην επιφάνεια κρυμμένους και αγαπημένους θησαυρούς της πολιτισμικής μας ταυτότητας και της μνήμης, καθώς αντιστέκεται στη λήθη. Όλα πλαισιώνονται από τη νομοτέλεια της φύσης και των απλών ανθρώπων, δίνοντάς μας την αίσθηση της αρμονικής συνύπαρξης στο αέναο ταξίδι της ζωής, που όλοι γινόμαστε μέτοχοι του μεγαλείου της.
* Η Κυριακή Μαυροφυλλίδου είναι Υπ. Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με γνωστικό αντικείμενο στην «Ποντιακή Μορφολογία», Φιλόλογος, Μέλος του Συνδέσμου Φιλολόγων Κοζάνης
___________
[1] Το πρώτο βιβλίο της για το γενέθλιο τόπο της είναι το βιβλίο με τίτλο: Πέλκα. Κάστρα και Μονολιθικά Μνημεία της Άνω Μακεδονίας (εκδ. Ζήτη, 2014).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου