Ο Λαβύρινθος του ανεύρετου (του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου)

Οι ημέρες που ζούμε είναι εξαιρετικά δύσκολες και κρίσιμες για όλους μας, πολύ μακριά από έναν λογοτεχνικό κόσμο που λειτουργεί όπως ο κόσμος του Μπόρχες. Προσφέρει, όμως, την ίδια στιγμή ένας τέτοιος κόσμος μια δυνατότητα όχι, προφανώς, διαφυγής και λύτρωσης αλλά, οπωσδήποτε, μετάβασης και μεταγωγής (έστω και για όσο διάστημα κρατάει η ανάγνωση ενός κειμένου) σε μιαν εντελώς αναπάντεχη και απρόβλεπτη τάξη. Σε αυτή την περίεργα ανιχνεύσιμη τάξη μάς επιτρέπει να αναχθούμε το βιβλίο του Νάσου Βαγενά Η λογοτεχνία στο τετράγωνο. Σημειώσεις για τη γραφή του Χόρχε Λούις Μπόρχες, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. Κανένα είδος λογοτεχνίας δεν
μπορεί να προσφέρει φάρμακα για την αντιμετώπιση μιας πραγματικότητας όπως η σημερινή, ακόμα κι όταν αποφασίζει να μπει στον πυρήνα της (με ρεαλιστικό, με συμβολικό ή με αλληγορικό τρόπο). Η συναγωγή, μολοντούτο, των δοκιμίων του Βαγενά για τον Μπόρχες μάς υπενθυμίζει πως ανάμεσα σε εκείνα που είναι κάποτε σε θέση να κάνει η λογοτεχνία συγκαταλέγεται και η επιδίωξη του αδύνατου και του ανεύρετου – εν προκειμένω η αναπαραγωγή του εαυτού της, η διαρκής αντανάκλασή του σε έναν πολλαπλασιαστικό καθρέφτη, ο οποίος μας επιστρέφει κάθε φορά ένα διαφορετικό είδωλο. Μπορεί ο Μπόρχες να μην είναι μεταμοντέρνος (τι να σημαίνει αυτό ειδικά για την περίπτωσή του), αλλά όλες οι εσωτερικές και οι εξωτερικές συνάψεις του έργου του επαληθεύουν ένα και μοναδικό γεγονός – ότι η λογοτεχνική του καρδιά χτυπάει στον ρυθμό της νεωτερικότητας. Συνοψίζω, πηγαίνοντας πίσω-μπρος τις στοχαστικές διατυπώσεις του Βαγενά για το πώς κινείται ο Αργεντινός: δοκιμάζει μια μαγική αναίρεση της αλληλουχίας και της αιτιότητας, κλείνοντας το μάτι στους υπερρεαλιστές, μεθοκοπά λοξά με την Ιστορία, σαν άλλος Καβάφης, γράφει δοκίμιο και ποίηση με την πυκνότητα και τη δύναμη αφαίρεσης που διαθέτει μόνο η ποίηση, και βουτάει στα άπιαστα βάθη της φιλοσοφίας και της θεολογίας, επινοώντας άκρως μυστηριώδεις (και ως εκ τούτου γοητευτικά ανεξήγητους) μύθους. Μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι χωρίς να κουραστούμε κατά το παραμικρό. Ο Μπόρχες είναι λάτρης του ιδεαλισμού όχι γιατί τον έλκει ως σύστημα ιδεών, αλλά επειδή τον γοητεύει ως πρόκληση λογοτεχνικής αλχημείας, και από την άλλη μεριά συζητάει συνεχώς για τη μετάφραση διότι αποτελεί ευεργέτημα για όσους θέλουν να συνομιλήσουν διεξοδικά με δεύτερες και τρίτες πηγές (μοντέρνες και παραδοσιακές). Η μετάφραση εξάλλου θα τον οδηγήσει, μέσα από τους πλέον ετερογενείς δρόμους, στο να επαναλάβει ξανά και ξανά, αμέτρητες φορές, το ούτως ή άλλως ανεξάντλητο παιχνίδι της γλώσσας. Και η γλώσσα αποτελεί, εννοείται, τον ύστατο τόπο του αδύνατου και του ανεύρετου: η γλώσσα είναι όχι μίμηση του πραγματικού αλλά μίμησις μιμήσεως (το πλατωνικό τρίτον από της αληθείας) και κρυσταλλική σφαίρα που απεικονίζει ιδανικά το σχήμα της τέλειας γραμμής και της ύψιστης αρμονίας. Ένας λαβύρινθος δίχως νήμα και δίχως κέντρο, αλλά πλημμυρισμένος από φως – μια αλληγορία του ατελεύτητου και του απείρου. Ας δοκιμάσουμε μαζί με τον Βαγενά το ταξίδι στην επικράτεια του ανεύρετου και του απείρου κι ας τον εμπιστευτούμε όχι μόνο ως ποιητή, φιλόλογο, κριτικό και δοκιμιογράφο, αλλά και ως αναγνώστη, τον οποίο κατέλαβε εξ απήνης στα νιάτα του στην Ιταλία ο Μπόρχες, για να συναντηθεί αργότερα ζωντανά μαζί του στην Κρήτη και να μην τον εγκαταλείψει, όπως προκύπτει και από τον ανά χείρας τόμο, ποτέ στη ζωή του. Κι ας εμπιστευτούμε τον Βαγενά και ως άξιο μεταφραστή με τα πέντε μπορχεσιανά ποιήματα που συνοδεύουν την καλαίσθητη έκδοση, συμπληρώνοντας ως έδει το όλο εγχείρημα.
https://www.oanagnostis.gr/o-lavyrinthos-toy-aneyretoy-toy-vaggeli-chatzivasileioy/?fbclid=IwAR2w3I03mRmnjaSlA0XJL4ay7lzxuMzXlX4bIDkxSQa_sv1MhgItrSKUAZ4