2.5.20

«Τίποτε απ’ αυτά δεν χρειαζόταν να συμβεί»

Το ερέθισμα πρέπει να πιστωθεί εξαρχής στον Παναγιώτη Ιωαννίδη, που τη σύστησε στο «Βιβλιοδρόμιο». Οχι μόνο ως μεταφραστής της, αλλά και ως ευαίσθητος δέκτης της ποίησης που γράφεται σήμερα. Δεν του το είπα όταν μου έστειλε τους πρώτους στίχους της Τζέιν Χέρσφιλντ - «έχω μια στοίβα χαρτί/ μια θήκη μελάνι» -, αλλά η εσωτερική μηχανή αναζήτησης είχε ξεκινήσει ήδη τις εκτροπές από την κανονική τροχιά. Θυμήθηκα αυτομάτως τον στίχο του Σεφέρη «το χαρτί σκληρός καθρέφτης», για να ενώσει - τάχα - δύο στιγμές από την ίδια οικουμενική αγωνία της ποιητικής γραφής. Μπορεί ναι, μπορεί και όχι. Κι ύστερα πιάστηκα από ορισμένες λέξεις μέσα στα πέντε ποιήματα που μετέφρασε για να σχηματίσω στα τυφλά μια διαδρομή ως τη Χέρσφιλντ:
«αλυσοδένει» (σίγουρα αυτό το ρήμα), «ελαφίνα», «να μην πουν», «διαβάσαμε, ψάλλαμε και κάηκε», «ερωδιός», «Μπαχ», «Σβάλμπαρντ». Προφανώς δεν είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για να φτάσεις στην πηγή. Πώς μπορείς να «μάθεις» την ποιήτρια αν δεν βιώσεις τα ποιήματά της ως εμπειρίες; Φαίνεται, άλλωστε, πως μια αντίστοιχη ιδέα είναι κεντρική στην τέχνη, αλλά και τη δοκιμιογραφία της. Στο «Hiddenness, uncertainty, surprise» (Newcastle / Bloodaxe Poetry Lectures, 2008) ανατρέχει από τον Ομηρο ως τον Καβάφη, τον Ρόμπερτ Φροστ, τον Οντεν κ.ά., για να καθαρίσει με το πινελάκι το χώμα από τρεις ποιητικές «ενέργειες»: την κρυπτικότητα («δεν υπάρχει παράδεισος που δεν κρύβει μέσα του το άγνωστο»), την αβεβαιότητα («εάν σκοπός της ποίησης είναι να μεγεθύνει την ανθρωπιά μέσα μας, τότε πρέπει να είναι και η ίδια αβέβαιη»), την έκπληξη («τα ποιήματα που διαρκούν είναι εκείνα που δεν χάνουν τη δύναμη να εκπλήσσουν»).

Μέχρι να φτάσει στη συλλογή «Ledger» (Knopf Doubleday και Bloodaxe Books, 2020), απ' όπου ο Π. Ιωαννίδης μετέφρασε πέντε ποιήματα ειδικά για το «Βιβλιοδρόμιο», η 68χρονη Νεοϋορκέζα Τζέιν Χέρσφιλντ έχει κερδίσει μια θέση με αξιώσεις στη σύγχρονη αμερικανική ποίηση. Εχει εκδώσει άλλες οκτώ συλλογές, εκ των οποίων το «Given sugar, given salt» (2001) είχε φτάσει στην τελική πεντάδα για το Εθνικό Βραβείο Κριτικής (ΗΠΑ), το «After» (2006) ήταν υποψήφιο για το Βραβείο T.S. Eliot (Μ. Βρετανία) και το «Come, thief» (2011) για το Βραβείο PEN USA. Η ποιητική έμπνευση, εξάλλου, η αγωνία μπροστά στον αυτοσχεδιασμό, η γεωμετρία της γλώσσας, οι μεταφυσικές εικόνες την απασχολούν και στα δοκίμια που εξέδωσε, στο «Nine gates: entering the mind of poetry» και το «Ten windows: how great poems transform the world».

Η εφαρμογή που σκανάρει τα χημικά στα καθημερινά προϊόντα
Οσο περιορισμένη και αν είναι η πρόσληψη από τα πέντε ποιήματα που δημοσιεύονται σήμερα, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει στη μεγάλη εικόνα: τον ανθρώπινο κόσμο που μέσα στα ποιήματα της Χέρσφιλντ είναι αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού (δύσκολα λογοκρίνει κανείς εδώ μια σκέψη για την καταγωγική έμπνευση από τον Γουόλτ Γουίτμαν)· το ενδιαφέρον της για τη βιολογία και την «ενσυναίσθηση» για το φυσικό περιβάλλον που πληγώνουμε (στο «Ω, σαλίγκαρε» ειδικά ο έλληνας αναγνώστης θα αναγνωρίσει την αναφορά στο Μάτι και την περσινή πυρκαγιά)· το αίσθημα αβεβαιότητας απέναντι στις φάρσες της ύπαρξης· τον μινιμαλισμό ως δόκιμο ύφος για να αποδοθεί η αναμέτρηση με το άγνωστο.



Ακολουθεί ένα κείμενο της Τζέιν Χέρσφιλντ, βασισμένο στην ηλεκτρονική αλληλογραφία της με τον Παναγιώτη Ιωαννίδη, που συνοδεύει τις εδώ δημοσιευόμενες μεταφράσεις:

«Οι άνθρωποι, στις κρίσεις και τις μεταβάσεις, διψούν για ποιήματα. Ποτέ δεν ανέμενα να γίνω ποιήτρια της δημόσιας στιγμής - αλλά τα τελευταία χρόνια συμβαίνει όλο και περισσότερο. Η εφημερίδα του Σαν Φρανσίσκο μού ζήτησε κάτι περί αυτοπροστασίας κατ' οίκον, όπως το λέμε εδώ - ευτυχώς, είχα ήδη γράψει ένα ποίημα, μιας και δεν μπορώ καθόλου να γράφω κατά παραγγελίαν. Το δημοσίευσαν κατευθείαν, κι αμέσως ταξίδεψε πολύ και μακριά, με τον τρόπο που σήμερα γίνεται. Μου συνέβη και διάφορα άλλα ποιήματά μου να γίνουν viral (νομίζω χρειαζόμαστε έναν άλλο όρο γι' αυτό, τώρα δα), απ' όταν άρχισε η παρούσα πανδημία. Ποιήματα γραμμένα για έναν λόγο, ξαφνικά μιλούν μες σε μιαν ολωσδιόλου άλλη περίσταση. Το ποίημα που ανοίγει το καινούργιο βιβλίο, Κατάστιχο, το "Να μην πουν", δημοσιεύθηκε αρχικά ως ποίημα πολιτικού σχολιασμού την ημέρα της ορκωμοσίας του Προέδρου το 2017, και διαβάστηκε από σχεδόν ένα εκατομμύριο ανθρώπους μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα - μα το έγραψα πολύ νωρίτερα, το 2014, μόνο με την περιβαλλοντική καταστροφή κατά νου. Τώρα αυτό το ποίημα, αλλαγμένο πάλι, μιλά προς την πεισματική αδιαφορία για τον ερχομό της πανδημίας από τις "κυβερνήσεις", τη δική μου και άλλων.


Ζούμε, έτσι νιώθω, σε τρεις κόσμους τώρα - τον παλιό, τάχα-μου-κόσμο, που συνεχίζει όσο μπορεί και είναι ανάγκη. Σ' αυτόν τον κόσμο, ένα βιβλίο μου μόλις εκδόθηκε, ακριβώς μέσα στο μάτι του κυκλώνα των ειδήσεων και του κόσμου, και συνεχίζω να κάνω πράγματα γύρω απ' αυτό, αν και όχι τις δεκάδες δημόσιες εκδηλώσεις που υπήρχαν στο ημερολόγιό μου. Υστερα είναι ο τρέχων, τούτη τη στιγμή, ως-έχει-κόσμος, όπου μένω σε απόσταση από τους άλλους, στο μικρό σπιτάκι μου στην εξοχή, με τα πολλά παράθυρα, καταμεσής του ανθισμένου κήπου του, παίρνω τα ψώνια κάθε δυο βδομάδες, και παρακολουθώ τις ειδήσεις για αναρίθμητες τραγωδίες ανθρώπων για τους οποίους αυτό δεν είναι ειδήσεις που "ακούς" ή "παρακολουθείς"... Κι ύστερα είναι ο κι-αν-κόσμος, αυτός που έρχεται, μα που δεν μπορούμε ακόμα να διακρίνουμε, στον οποίο τα πάντα θα έχουν αλλάξει από αυτό - αλλά πώς;

Για μένα, αυτές οι εβδομάδες, μέχρι στιγμής, έχουν υπάρξει καιρός της μετάβασης. Για πολλούς ανθρώπους, το πιο δύσκολο πράγμα, λένε, είναι ότι νιώθουν ανήμποροι. Αν τα ποιήματά μου μπορούν να βοηθήσουν κάποιον άλλον άνθρωπο, να δράσουν ως σύντροφος ή παρηγοριά, αυτό βοηθά εμένα. Σε τούτον τον καιρό της απόστασης, οι λέξεις ταξιδεύουν ανάμεσά μας, ανάμεσα σε τόπους και χρόνους, όπως έκαναν πάντα, οικείες και άμεσες σαν το άγγιγμα από το χέρι του εραστή στο δέρμα. Τα ποιήματα υπερβαίνουν την απόσταση. Την διαψεύδουν. Φέρουν εντός τους την υπόσχεση και την πραγματικότητα της εμμένουσας σύνδεσης - του ενός με τον άλλον, και με όλους τους πέραν-του-ανθρώπου γείτονές μας σ' αυτόν τον εύθραυστο πλανήτη».
Πέντε ποιήματα

Από το «Κατάστιχο» (Bloodaxe Books, 2020)



MΙΑ ΣΤΟΙΒΑ ΧΑΡΤΙ

Εχω μια στοίβα χαρτί

μια θήκη μελάνι,



αμύγδαλα,

καφέ,

ένα μάλλινο κασκόλ να με ζεσταίνει.



Ο,τι αλυσοδένει την ψυχή,

έχω φέρει εδώ.



Ο,τι απομακρύνει την καρδιά,

έχω φέρει εδώ.



Μια ελαφίνα κάθεται στα πισινά της

κι ανασηκώνεται να φτάσει ένα μήλο,



κι ας είναι τόσα μήλα πεσμένα στο χώμα.

H

ΝΑ ΜΗΝ ΠΟΥΝ

Να μην πουν: δεν το είδαμε.

Είδαμε.



Να μην πουν: δεν το ακούσαμε.

Ακούσαμε.



Να μην πουν: δεν το γεύτηκαν.

Φάγαμε, τρέμοντας.



Να μην πουν: δεν ειπώθηκε, ούτε και γράφτηκε.

Μιλήσαμε,

ήμασταν μάρτυρες με φωνές και με χέρια.



Να μην πουν: δεν έκαναν τίποτε.

Κάναμε όχι αρκετά.



Ας πουν, μιας και κάτι πρέπει να πούνε:



Κηροζίνη - μια ομορφιά.

Κάηκε.



Ας πουν πως καθήσαμε να μας ζεστάνει,

στο φως της διαβάσαμε, ψάλλαμε,

και κάηκε.

H

ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΑΡΧΙΖΕΙ ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟ ΠΑΝΩ ΑΠ' ΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΑΟΡΑΤΑ ΨΑΡΙΑ ΤΟΥ

Ούτε ένα απ' αυτά δεν χρειαζόταν να συμβεί.

Ούτε η Φλόριντα. Ούτε το ράμφος του ερωδιού. Ούτε το νερό.

Ούτε το αδειανό σώμα του λίμουλου, ούτε κι ο αστερίας που ζει.

Η εξέλιξη μπορεί να είχε στρίψει στη γωνία αριστερά και να 'χε πάρει άλλον δρόμο εντελώς.

Ο αστεροειδής μπορεί να είχε αστοχήσει.

Οι φλέβες του ασβεστόλιθου δεν ήταν ανάγκη να είναι ευαίσθητες στην άμμο και στις αβικέννιες.

Το ραδιόφωνο μπορεί να είχε βρει άλλη μουσική.

Οι γοφοί ενός άντρα και οι γοφοί ενός άλλου μπορεί να είχαν σταθεί πλάι πλάι

σε ένα λεωφορείο στο Αλέππο και να είχαν αλληλοαναγνωρισθεί ως αδελφοί από καιρό χαμένοι.

Το κλειδί μπορεί να είχε σπάσει μες στην κλειδαριά και το κουτί με τα καρφιά να αρνιόταν το καπάκι του.

Εγώ μπορεί να ήμουν το ψάρι που κατάπιε ο πελεκάνος.

Εσύ μπορεί να έκανες σαν το φεγγάρι που δεν έλεγε να δύσει, ώρες αφού νομίζαμε πως θα έδυε,

ώρες αφού ο ήλιος σκάλωνε μέσα στους χαμηλούς βοστρύχους των κυμάτων που έσκαγαν

υπό γωνία ορισμένη. Το φως μπορεί να μη φαγωνόταν ξανά από τη μετατόπισή του.

Αν το αβάσταχτο δεν ήταν αβαρές μπορεί και να λυγίζαμε κάτω από τον πόνο

όσων δεν άλλαξαν ακόμη. Στην άλλη άκρη του κόσμου ένας άντρας τραβάει μια γυναίκα έξω απ' το νερό

- κι απ' το νερό, η υπερπλήρης βάρκα απ' όπου πήδησαν, χάθηκε εντελώς.

Απ' το νερό τραβάει έξω ένα παιδί, ύστερα άλλο. Και τα δυο ζουν και θα εξακολουθήσουν να ζουν.

Αυτό δεν χρειαζόταν να συμβεί. Τίποτε απ' αυτά δεν χρειαζόταν να συμβεί.

H

ΤΩΡΑ ΦΤΑΝΕΙ
ΜΕΓΑ ΣΚΟΤΑΔΙ

Κρατώ τη ζωή μου με δυο χέρια.

Περπατώ με δυο πόδια.

Δυο αυτιά αρκούν για να ακούς τον Μπαχ.



Αν τυφλωθεί απ' το ένα, ο άνθρωπος βλέπει με το άλλο μάτι.



Τώρα φτάνει μέγα σκοτάδι.

Και των δυο ματιών σκοτάδι.



Εχω ένα στόμα.

Κρατά δυο λέξεις.

Ναι, Οχι,

μέσα σ' όλες τις άλλες.



Ναι. Οχι. Οχι. Ναι.



Λέω ναι σ' αυτές τις λέξεις, ως οφείλω,

και επίσης τις αρνούμαι.



Τα δυο μου πόδια,

πλασμένα για να προχωρούν,

υπάκουα στο αδύνατον-να-ξέρεις και στο έτσι-πρέπει,

πατούν μες στον καιρό που φτάνει.

H

Ω ΣΑΛΙΓΚΑΡΕ

Κάτω απ' τους πάγους του Σβάλμπαρντ, φλέβες κάρβουνου από την Λιθανθρακοφόρο Εποχή.

Η καλή αγρότισσα εναλλάσσει τα σπαρτά της.

Δεν παραπονιούνται τα σπαρτά.

Είναι η μοίρα μίσχων και δασών να εξαφανίζονται.

Πυρκαγιές πέρσι: Αυστραλία, Πορτογαλία, Ελλάδα. Φέτος: Καλιφόρνια.

Ω σαλίγκαρε, έγραψε ο Ίσσα, ανέβαινε το Φούτζι αργά, αργά.



(Μτφρ. ποιημάτων και κειμένου της Χέρσφηλντ: Παναγιώτης Ιωαννίδης)

 https://www.tanea.gr/2020/04/18/lifearts/by-the-book/tipote-ap-ayta-den-xreiazotan-na-symvei/?fbclid=IwAR1Y_L1kasoTfZOXH1JAzPsCOutH5oZFwX_O927QUmsFmvJxPoEXYh43v5U

Jane Hirshfield Ledger Bloodaxe Books, 2020, σελ. 128 Τιμή 10,99 λίρες

Δεν υπάρχουν σχόλια: