σημερινό αφιέρωμα, έχω επιλέξει κυρίως μεταφράσεις των εκδόσεων Γαβριηλίδη, ως φόρο τιμής προς τον εκλιπόντα φίλο Σάμη Γαβριηλίδη, ο οποίος για εμάς τους παλιότερους (από την εποχή του βιβλιοπωλείου της Μαυρομιχάλη), υπήρξε σημείο αναφοράς για την απλότητα και το ψυχικό του σθένος, αλλά και για τη ζεστασιά με την οποία μας περιέβαλε.
GEORGE TRAKL Σκοτεινή αγάπη μιας άγριας γενιάς Μετφρ. Νίκος Ερηνάκης Εκδόσεις Γαβριηλίδη
Τι σημαίνει πνεύμα για τον Τζώρτζ Τράκλ; σημειώνει ο Χάιντεγκερ στο δοκίμιό του «Η γλώσσα στην Ποίηση». Ο Τρακλ δεν αντιλαμβάνεται το πνεύμα αρχικά ως pneuma, κάτι αιθέριο, αλλά σαν φλόγα που καίει, ερεθίζει, αναστατώνει, προκαλεί παραφροσύνη. Η φλόγα είναι πάντα λαμπερή έκλαμψη. Δεν είναι τυχαίο που ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος μιλάει για την «ακαθόριστη πολυσημία» αυτής της ποίησης και για την «αρμονία» που αναδύεται από τον κυρίαρχο τόνο της. Ο μυστικισμός του Τράκλ, διάχυτος σε ολόκληρο το έργο του, οδηγεί σε σύμβολα και άφατες γλώσσες που δεν αποκαλύπτουν το αίνιγμα τους: Πυρποληθείτε άστρα στα τοξωτά μου φρύδια… Ο Τράκλ αναζητά το φως των παιδικών του χρόνων, εκείνη την καθαρότητα, που ως γνώρισμα της λέξης, προσομοιάζει με κρύσταλλο ή με την υφή του χιονιού. Εντούτοις, αυτό που κυριαρχεί στην ποίησή του είναι το «βαθύ μαύρο». Νυχτερινές εικόνες, σκιές, σιωπές, μυστηριακοί θρήνοι, παραίτηση – επίκειται διαρκώς εδώ μια κατάρρευση. Ο εύθραυστος ψυχισμός του ποιητή δημιουργεί γλώσσα με δάνεια από τη μελαγχολική αύρα της εποχή του, αλλά και τον τρόμο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (ο ίδιος στρατεύτηκε στο μέτωπο της Γαλικίας το 1914), όταν ο ζόφος και ο θάνατος ήταν ένα καθημερινό γεγονός. Το στήθος σπαράζει από πόνο, θα γράψει. Πράγματι ο πόνος δεν τον εγκαταλείπει, ούτε και τότε που ονειροβατεί παραδομένος στην ομορφιά. Είναι ένας πόνος που εκτείνεται πέρα από το προσωπικό του τραύμα, για να αγκαλιάσει ολόκληρο τον Ευρωπαίο άνθρωπο: Εσείς στρατιώτες!/ Από το λόφο, που ο ήλιος πέφτει βασιλεύοντας/Γελώντας ξεχύνεται το αίμα –/Κάτω από βελανιδιές/ χωρίς φωνή! Ω γεμάτη πάταγο μελαγχολία/Του στρατού· ένα λαμπερό κράνος/έπεσε με θόρυβο από πορφυρό μέτωπο (Η μελαγχολία)… Η ποίηση του Τρακλ είναι μείγμα στιβαρότητας και μετεωρισμού, αναταραχής και γαλήνιας διαύγειας, ένα διπλό βλέμμα, προς τους ουρανούς και προς την κόλαση. Πρόκειται για το έργο κάποιου που βασανίζεται από την οδύνη του απαγορευμένου έρωτα. Η αιμορραγία αυτή και η καταβύθιση σε τοπία θανάτου, μαζί με το θρησκευτικό του βίωμα (που σαν λεπτή αύρα τον αποσπά προς μικρά διαλείμματα ειρήνης) δημιουργούν μέσα του ένα σύμπλεγμα φωτός και σκότους, το μεγαλειώδες προσάναμμα για το βεγγαλικό της Ποίησης: Aδελφή, τα γαλάζια σου φρύδια/Γνέφουν απαλά στη νύχτα./ Το εκκλησιαστικό όργανο αναστενάζει κι η κόλαση γελάει/Κι ανατριχίλα φρίκης κυριεύει την καρδιά. Ως γνωστόν, το κίνημα του Εξπρεσιονισμού, που σηματοδότησε την απαρχή της μοντέρνας τέχνης στις γερμανόφωνες χώρες, έθεσε το αίτημα της άμεσης έκφρασης του ανθρώπινου ψυχισμού (Expression-ismus). Τρόμοι, πάθη, πόθοι, αναταραχές της εσωτερικής ζωής, αντικαθιστούν τώρα την πρακτική του ρεαλισμού και του νατουραλισμού, αλλά και τις φευγαλέες εντυπώσεις που βλέπαμε αποτυπωμένες στις ιμπρεσιονιστικές συνθέσεις. Ο Τρακλ είναι για την ποίηση μια αντιστοιχία των εξπρεσιονιστών ζωγράφων. Εκστατική αποτύπωση χρωμάτων, πλούσια γκάμα συναισθηματικών εκρήξεων, παραμόρφωση, αντιθέσεις, αφαίρεση, και το κυρίαρχο στοιχείο της φρίκης, ακόμη και της ασχήμιας, αυτά είναι όσα συναντάμε στην παρούσα γραφή, που προτείνει τη νέα λογοτεχνική γλώσσα της εποχής. Απέναντι στο αστικό σύστημα και τις κατεστημένες κοινωνικές δομές, τα ποιήματα του Τρακλ (όπως άλλωστε και του Γκέοργκ Χάιμ, ή του Γκότφριντ Μπεν) αποτελούν μια ρήξη, προβάλλοντας την παρακμή, τη σήψη, την απελπισία και τον θάνατο. Από όλα αυτά όμως, θα γεννηθεί μια τάση αλλαγής, το όραμα του Νέου Κόσμου και του Νέου ανθρώπου. Ονόμασαν τον Τρακλ «καταραμένο», επειδή η χρήση ουσιών από τη νεαρή του ηλικία και (πιθανόν) το βάρος της ενοχής για το αιμομικτικό του πάθος, τον οδήγησαν τελικά στην αυτοκτονία. Εντούτοις, παραμένει ένα φλεγόμενο μετέωρο που διέσχισε τον ουρανό της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, αφήνοντας ισχυρά ίχνη πίσω του. Ίσως μια πιο ευκρινή ιδέα γι’ αυτή την ποίηση μας δίνει ο φίλος του Τρακλ, Καρλ Ρεκ, ο οποίος διέσωσε τα λόγια του ποιητή: Καλύτερα να αντιστέκεσαι στην αληθινή ομορφιά, γιατί μπροστά της δεν μπορείς να κάνεις τίποτε παρά να την κοιτάζεις χαμένος. Ο Νίκος Ερηνάκης μεταφράζει εδώ μικρό δείγμα από το έργο του Τρακλ, επιτυγχάνοντας να μας μεταφέρει τον ζωντανό παλμό μιας ψυχής, που βαθμιαία κατασπαράχθηκε από την ίδια της την ευαισθησία. Ως επίλογος του παρόντος βιβλίου, αθροίζονται δυο σύντομα κείμενα του Χάιντεγκερ, τα οποία ο φιλόσοφος εμπνεύστηκε από την ανάγνωση του Τρακλ. Στα δοκίμιά του αυτά, δεν αναλύει τη λογοτεχνική ιδιοφυία του ποιητή, οδηγείται όμως, μέσω της λογοτεχνίας, σε ιδιαίτερες συλλήψεις για τη λειτουργία της γλώσσας, τον «τόπο» της γραφής, την αμφισημία του ποιητικού λόγου. Γράφει ο Χάιντεγκερ: Ο διάλογος της νόησης με την ποίηση επιδιώκει να προσκαλέσει την ουσίωση της γλώσσας, για να μάθουν οι άνθρωποι να κατοικούν ξανά μέσα στη γλώσσα. Όμως, η πραγματική συνομιλία με την ποίηση του ποιητή είναι μόνο η ποιητική: η συνομιλία ανάμεσα στους ποιητές. (Αυτό ας το κρατήσουμε).
https://www.poeticanet.gr/katoikoi-plktrologioy-a-2040.html?category_id=405&fbclid=IwAR2ICzhXZW43oZOfdsqBpfcBzqdOHRoIqqH4-KXFNnAi5tc06csSJzmYjfg#.XrqdK1a_8HQ.facebook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου