W. B. YEATS, ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ

Αφιέρωμα του ΝΠ στον Ουίλλιαμ Μπ. Γέητς   [ 4 / 6 ]

~.~

Επιλογή-Μετάφραση ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ

Τα αποσπάσματα που ακολουθούν, έχουν ανθολογηθεί από το εκτενέστατο δοκιμιακό έργο του ποιητή. Μολονότι παρατίθενται εδώ χωρίς προκαθορισμένη σειρά, δίνουν μια πειστική όσο και γοητευτική γεύση από τη ρώμη αλλά και τη λεπταισθησία της γεητσιανής σκέψης. – ΚΚ

~.~

Οι Έλληνες, οι μόνοι τέλειοι καλλιτέχνες του κόσμου, έστρεψαν το βλέμμα τους εντός των συνόρων τους· εμείς σαν αυτούς, διαθέτουμε μια ιστορία γεμάτη με γεννήματα της φαντασίας όσο κανενός άλλου σύγχρονου έθνους, θρύλους που ξεπερνούν σε άγρια ομορφιά, καθώς νομίζω, όλους τους άλλους πέρα απ’ τους δικούς τους· στα χώματά μας, όπως και στα δικά τους, δεν υπάρχει ποτάμι ή βουνό που να μην έχει συνδεθεί στη συλλογική μνήμη με κάποιο γεγονός ή θρύλο· την ίδια στιγμή, λόγοι πολιτικοί έχουν κάνει την φιλοπατρία μεταξύ μας, πιστεύω, ακόμη πιο έντονη από τη δική τους. Θα ήθελα οι συγγραφείς και οι άλλοι τεχνίτες μας να κάνουν δική τους αυτήν την ιστορία κι αυτούς τους θρύλους, να μνημειώσουν ετούτα τα βουνά και τα ποτάμια κάνοντάς τα και πάλι ορατά μέσ’ απ’ τις τέχνες τους, έτσι που κάθε Ιρλανδός, κι ας βρίσκεται χιλιάδες μίλια μακριά, να είναι πάντα στον τόπο του. Είτε διαλέξουν θέμα τους τον θρύλο του Καστανού Ταύρου είτε τον ερχομό του Αγίου Πατρικίου, είτε τον πολιτικό αγώνα των μεταγενέστερων εποχών, ο υπόλοιπος κόσμος είναι τόσο πολύ παρών μες σ’ όλα αυτά που η αγάπη του θα παρακινήσει τα χέρια τους όσο, ίσως, τα χέρια κάποτε των Ελλήνων τεχνιτών. Με άλλα λόγια, η Ιρλανδία θα έπρεπε να αποκαταστήσει τις αρχαίες τέχνες, τις τέχνες όπως τις έβλεπαν στην Ιουδαία, στην Ινδία, στη Σκανδιναβία, στην Ελλάδα και στη Ρώμη, σε κάθε αρχαία γη· όπως τις καταλάβαιναν όταν συνέπαιρναν λαούς ολόκληρους και όχι μια δράκα ανθρώπους που μεγάλωσαν ως προνομιούχοι αργόσχολοι και έκαναν την ερμηνεία τους επάγγελμα.

~.~

Πείστηκα να μην αναζητώ ποτέ το σκηνικό ενός ποιήματος σε άλλη χώρα παρά στη δική μου, και νομίζω πως θα μείνω πιστός σ’ αυτή μου την πεποίθηση ώς το τέλος.

~.~

Advertisements

REPORT THIS ADΑΠΟΡΡΗΤΟ

Δεν υπάρχει σπουδαία εθνικότητα χωρίς λογοτεχνία και, αντιστρόφως, δεν υπάρχει σπουδαία λογοτεχνία χωρίς εθνικότητα.

~.~

Ο Αριστοτέλης λέει ότι αν δώσεις μια μπάλα σ’ ένα παιδί, δεν πα’ να κοστίζει τρεις δεκάρες, αν είναι η καλύτερη στην αγορά, είναι υπόδειγμα μεγαλείου – και το ύφος, είτε στη ζωή είτε στη λογοτεχνία, πηγάζει, νομίζω, από την υπερβολή, απ’  αυτό το κάτι πέρα και πάνω από τη χρησιμοθηρία που σφίγγει την καρδιά. Στα μεταγενέστερα ποιήματά μου το ονομάζω Βυζάντιο, από εκείνη την πόλη όπου οι αχρείαστες μορφές των Αγίων πρόβαλλαν πάνω σε χρυσό ψηφιδωτό φόντο, και ένα τεχνητό πουλί τραγουδούσε πάνω σ’ ένα χρυσόδεντρο εμπρός στον αυτοκράτορα – και σ’ ένα ποίημά μου έχω φανταστεί τα πνεύματα να κολυμπούν, καβάλα σε δελφίνια που σχίζουν τις αισθησιακές θάλασσες, για να χορέψουν στα πλακόστρωτά της.

~.~

Ακόμη κι οι καλύτεροι ιστοριογράφοι μας αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους με κριτήριο την έκβαση των προσπαθειών τους. Γιατί να θεωρώ την νικητήρια πλευρά ανώτερη; Γιατί ο Μόμμσεν υποτιμά τον Κικέρωνα επειδή ηττήθηκε απ’ τον Καίσαρα; Εγώ αρέσκομαι, με τον Μεγάλο Ενιαυτό κατά νου, να βρίσκω σ’ όλα αυτά το δράμα. Και θα ’θελα η ηττημένη πλευρά να περιγράφεται πιο ζωντανά από κείνην που τη διαφημίζει η νίκη. Καμιά μάχη δεν έχει κερδηθεί ή χαθεί οριστικά.

~.~

Καρτέσιος, Λοκ και Νεύτωνας μας πήρανε τον κόσμο και μας αφήσαν αμανάτι τα κόπρανά του.

~.~

Ο Έζρα Πάουντ, του οποίου η τέχνη είναι η αντίθετη της δικής μου και του οποίου η κριτική επαινεί ό,τι αποδοκιμάζω περισσότερο, είναι ο άνθρωπος με τον οποίο θα είχα τους χειρότερους καυγάδες  αν δεν μας ένωνε η αγάπη.

~.~

Για να παραμείνουν φυσικές και ωφέλιμες για μένα οι σημειώσεις που κρατώ, πρέπει να εμποδίσω τη μία να οδηγεί στην άλλη, πρέπει να μην παραδοθώ στη λογοτεχνία. Κάθε σημείωση πρέπει να προκύπτει ώς τυχαίος περιστασιακός στοχασμός, μόνο τότε αντιπροσωπεύει πράγματι τη ζωή μου. Ούτε ο Χριστός, ούτε ο Βούδας, ούτε ο Σωκράτης έγραψαν βιβλίο, γιατί κάτι τέτοιο σημαίνει βάζω στη θέση της ζωής μια έλλογη ακολουθία.

~.~

Κάθε πολιτισμός υποβαστάζεται από μια σειρά εικασιών φτιαγμένων από έναν αθέατο υπνωτιστή, τεχνητά καμωμένων ψευδαισθήσεων. Η γνώση της πραγματικότητας είναι πάντα με τον ένα ή άλλο τρόπο μια γνώση κρυφή. Ένα είδος θανάτου.

~.~

Ένας ποιητής γράφει πάντα για την προσωπική του ζωή, στο πιο έξοχο έργο του γράφει για την τραγωδία της, όποια κι αν είναι αυτή, τύψεις, άτυχοι έρωτες ή απλώς μοναξιά· ποτέ δεν μιλάει απ’ ευθείας όπως μιλάμε σε κάποιον στο τραπέζι του πρωινού, υπάρχει πάντα μια φαντασμαγορία. Ο Δάντης και ο Μίλτον είχαν τις μυθολογίες τους, ο Σαίξπηρ τους χαρακτήρες της αγγλικής ιστορίας ή του παραδοσιακού ρομαντισμού· ακόμη και εκεί που ο ποιητής μοιάζει το περισσότερο στον εαυτό του, όταν είναι ο Ράλεϋ και αποκαλύπτει τα ψεύδη των ισχυρών, ή ο Σέλλεϋ «νεύρο που κάνει αισθητές τις ειδαλλιώς κρυφές σκλαβιές τούτης της γης», ή ο Μπάιρον όταν «η ψυχή κατατρώει το στήθος» όπως «ξίφος που ξεσχίζει το θηκάρι του», δεν είναι ποτέ εκείνο το τυχάρπαστο και ασυνάρτητο συνονθύλευμα που παρακάθεται στο πρωινό· έχει ξαναγεννηθεί – ως ιδέα, ως κάτι εμπρόθετο και πλήρες.

~.~

Ένα έθνος πρέπει να είναι σαν το κοινό ενός μεγάλου θεάτρου. «Στο θέατρο», είπε ο Βίκτωρ Ουγκώ, «ο όχλος γίνεται λαός» που παρακολουθεί το ιερό δράμα της ιστορίας του· κάθε θεατής συναντά εκεί τον εαυτό του και τον πλησίον του, συναντά εκεί όλο τον κόσμο, όπως συναντούμε τον ήλιο στο καυτό σημάδι που αφήνει ο μεγεθυντικός φακός. Μαθαίνουμε τον κόσμο μέσα από αφαιρέσεις, στατιστικές, χρονοδιαγράμματα, μέσα από είδωλα που αρνούνται να συντεθούν σε ένα ξεκάθαρο σχέδιο. Αυτού του είδους η γνώση νερώνει το αίμα. Για να γνωρίσουμε τον κόσμο συγκεκριμένα, πρέπει να τον γνωρίσουμε από κοντά· με τη θρησκευτική ζέση των πρώτων εύπλαστων χρόνων μας, τότε που φοιτούμε πρώτη φορά στα πρόσωπα του δράματος της δικής μας μικρούλας σκηνής.

~.~

Άργησα πολύ μέχρι να φτιάξω μια γλώσσα του γούστου μου· πρωτοξεκίνησα να το κάνω όταν ανακάλυψα καμιά εικοσαριά χρόνια πριν ότι πρέπει να αναζητώ όχι λέξεις κοινόχρηστες, όπως πίστευε ο Ουώτζγουωρθ, αλλά μια ισχυρή και παθιασμένη σύνταξη και την πλήρη σύμπτωση περιόδου και στροφής. Επειδή ακριβώς έχω ανάγκη την παθιασμένη σύνταξη για τα παθιασμένα θέματά μου, επιβάλλω στον εαυτό μου τα παραδοσιακά μέτρα που αναπτύχθηκαν με τη γλώσσα.  Ο Πάουντ, ο Τέρνερ, ο Λώρενς έγραψαν αξιοθαύμαστο ελεύθερο στίχο, εγώ δεν θα μπορούσα. Θα χανόμουν, θα κατσούφιαζα σαν κι εκείνες τις στριμμένες γριές. Οι μεταφραστές της Βίβλου, ο σερ Τόμας Μπράουν, κάποιοι μεταφραστές από τα ελληνικά, όταν ακόμη οι μεταφραστές νοιάζονταν ακόμη για τον ρυθμό, δημιούργησαν μια ενδιάμεση μορφή μεταξύ πρόζας και στίχου που μοιάζει φυσική για τον απρόσωπο διαλογισμό· όμως όλα τα προσωπικά σαπίζουν γρήγορα· πρέπει να μπουν στον πάγο ή στο αλάτι. Μια φορά που έπεσα σε ντελίριο από πνευμονία υπαγόρευσα ένα γράμμα στον Τζωρτζ Μουρ λέγοντάς του να τρώει αλάτι που είναι σύμβολο της αιωνιότητας· το παραλήρημα πέρασε, η μνήμη μου δεν είχε συγκρατήσει τίποτα από εκείνο το γράμμα, όμως πρέπει να εννοούσα αυτό που τώρα εννοώ. Αν έγραφα για τους έρωτες ή τους καημούς μου σε ελεύθερο στίχο, ή σε όποιο ρυθμό αφήνει τον λόγο αμετάβλητο μες σ’ όλη του την τυχαιότητα, θα ήμουν όλο αυτοπεριφρόνηση για τον εγωισμό και την αδιακρισία μου, και θα προέβλεπα την ανία του αναγνώστη. Η παραδοσιακή φόρμα είναι για μένα ανάγκη, ακόμη κι αυτό που αλλάζω πρέπει να μοιάζει παραδοσιακό. Τα πάθη μου τα εξομολογούμαι σε βοσκούς, βουκόλους, καμηλιέρηδες, λογίους, του Μίλτωνα ή του Σέλλεϋ τον Πλατωνιστή, εκείνον τον πύργο που ζωγράφισε ο Πάλμερ. Μίλα μου για πρωτοτυπία και θα σου ριχτώ με οργή. Είμαι το πλήθος, είμαι ένας άνθρωπος μοναχικός, δεν είμαι τίποτα. Το συντηρητικό το πιο καλό είναι το αρχαίο αλάτι.

~.~

Όποτε έχω να διαβάσω δημοσίως ένα ποίημα, προσπαθώ να το διαβάσω ρυθμικά· ίσως είμαι κακός αναγνώστης· ή διαβάζω άσχημα επειδή είμαι κακόκεφος ή υπερβολικά συνειδητός· όμως δεν υπάρχει άλλη μέθοδος. Ένα ποίημα είναι κατεργασία των ρυθμών του κοινού λόγου και ώσμωσή τους με το βαθύ συναίσθημα. Το να διαβάζεις ένα ποίημα σαν πρόζα, για να το καταλάβουν ευκολότερα οι ακροατές οι ανεξοικείωτοι με την ποίηση, είναι σαν να το μετατρέπεις σε κακή, λουλουδιασμένη πεζολογία. Άμα πετύχετε κανέναν σε δημόσιο χώρο να διαβάζει ή να απαγγέλλει ποίηση σαν να ’ταν πρόζα, σας ζητώ, εξ ονόματος όλων των ποιητών, ζώντων ή νεκρών ή αγέννητων, να διαμαρτυρηθείτε με όποιον τρόπο σκαρφιστεί το νεανικό σας ίσως μυαλό· αν απαγγέλλουν ή διαβάζουν στο ραδιόφωνο, σας ζητώ να εκφράσετε την αγανάκτησή σας δι’ επιστολής. Ο Ουίλλιαμ Μόρρις βγαίνοντας από μια αίθουσα όπου κάποιος είχε μόλις διαβάσει ή απαγγείλει τον «Σιγούρδο» του, είπε: «Έφτυσα αίμα για να βάλω αυτό το πράγμα σε στίχους».

~.~

Στίχος στη μετάφραση δεν συγχωρείται αν ο μεταφραστής δεν έχει τη δύναμη να γράφει όπως ποιητής.

~.~

Η διαπαιδαγώγηση δεν είναι το γέμισμα κανενός κουβά, αλλά το άναμμα μιας φωτιάς.

~.~

Ερίζοντας με τους άλλους κάνουμε ρητορική· ερίζοντας με τον εαυτό μας κάνουμε ποίηση.

~.~

Να σκέφτεσαι όπως άνθρωπος σοφός, αλλά να εκφράζεσαι στη γλώσσα του λαού.

~.~

Εμείς που αντιπολιτευόμαστε την εποχή μας οφείλουμε να αφοσιωνόμαστε ως επί το πλείστον στην τέχνη μας και σε ένδειξη καλών τρόπων να σιωπούμε. Τι σημασία αν η τέχνη ή η επιστήμη μας δεν βρίσκει εγκάρδια αποδοχή, αν μοιάζει στενόχωρη και παραδοσιακή; Ο Χορν έχτισε όλο κι όλο ένα εκκλησάκι στο Λονδίνο, πήγε στην Ιταλία και έγινε η μεγαλύτερη αυθεντία στον Μποτιτσέλι. Ο Ρίκεττς έφτιαξε πίνακες που τα χρώματά τους μας παραπέμπουν στον Ντελακρουά και που με τη θεατρικότητά τους μάς θυμίζουν ότι ο Ταλμά επικαλέστηκε κάποτε τον κεραυνό.

~.~

Στην πολιτική δεν έχω παρά μόνο ένα πάθος, και μία σκέψη, το μένος εναντίον όλων εκείνων που, παρεκτός αν το κάνουν από δεινή ανάγκη, διασαλεύουν τη δημόσια τάξη, γιατί είμαι πεπεισμένος ότι η δημόσια τάξη δεν γίνεται να διατηρηθεί για πολύ χωρίς την επιβολή πεπαιδευμένων και ικανών ανθρώπων. Η τάξη υπήρξε παντού δικό τους έργο, εξακολουθεί να αποτελεί μέρος των όσων μας παρέδωσαν όπως ακριβώς η Ιλιάδα ή η Πολιτεία του Πλάτωνα· αν η κυριαρχία τους καταλυθεί, δεν θ’ απομείνει παρά ένα κούφιο όστρακο που θα το κάνει κομμάτια η κλωτσιά ενός ανόητου διαβάτη.

~.~

Το πάθος στον Σαίξπηρ ήταν ένα μεγάλο ψάρι που κολυμπούσε ελεύθερο στα βαθιά, όμως από τον Γκαίτε ώς τα τέλη του ρομαντικού κινήματος το ψάρι ήταν πιασμένο στα δίχτυα. Δεν θα περάσει καιρός, και θα ψοφήσει στην ακρογιαλιά.

~.~

Πού και πού, όταν κάτι έχει εξάψει τη φαντασία μου, αρχίζω να μιλώ στον εαυτό μου. Του μιλώ και τον δραματοποιώ, όπως είδα να κάνει κάποτε μια τρελή γριά στις προκυμαίες του Δουβλίνου, κι άλλοτε με πιάνω να μιλώ και να κινούμαι σαν να ήμουν ακόμα νέος, ή περπατώ ίσως σαν γέρος με αδέξια βήματα. Πού και πού καταγράφω κάποια απ’ όλα αυτά σε στίχους, συνήθως για κανέναν άλλο καλύτερο λόγο παρά γιατί θυμήθηκα πως δεν έχω γράψει στίχους εδώ και πολύ καιρό. Δεν σκέφτομαι τους μονολόγους μου αυτούς ως καμιά λογοτεχνία. Μου κεντρίζουν το ενδιαφέρον επειδή ταιριάζουν στους ανθρώπους που φαντάζομαι ότι είμαι ή επειδή περιγράφουν επακριβώς κάποια συναισθηματική κατάσταση, κι όχι επειδή έχουν την όποια αισθητική αξία. Όταν αρχίζω να γράφω δεν έχω άλλο σκοπό παρά να βρω έναν φυσικό τόνο και ρυθμό, μια φυσική σύνταξη, και να οργανώσω τα λόγια μου πάνω σε κάποιο μοτίβο τόσο παλαιό, ώστε να φαντάζουν σαν λόγια κοινά, λόγος του καθενός, και παρότι η δουλειά αυτή είναι ξεθεωτική, μου φαίνεται ότι δεν διαθέτω καμιά ευχέρεια ξεχωριστή, ούτε βέβαια κανένα ιδιαίτερο χάρισμα. Τυπώνω το ποίημα και ποτέ δεν ξανασχολούμαι με δαύτο, μέχρι που ξαναβρίσκω το βιβλίο χρόνια αργότερα με τη σελίδα τσακισμένη από κάποιον νεαρό ή σημαδεμένη με μια βιολέτα από κάποια κοπέλα, και όταν το βλέπω αυτό ντρέπομαι λιγάκι, σαν κάποιος να μου αποδίδει μια λεπτότητα συναισθημάτων που θα όφειλα να έχω, αλλά δεν διαθέτω. Κάτι που προέκυψε τόσο εύκολα στην αρχή, και μ’ όλο αυτό το δράμα, και που καταγράφτηκε με τόσο κόπο στο τέλος, δεν είναι σωστό να το συγκαταλέγω στα υπάρχοντά μου.

~.~

Ό,τι ορατό, απτό, μετρητό, ερμηνεύσιμο, κατανοήσιμο, συζητήσιμο δεν είναι για τον καλλιτέχνη της φαντασίας παρά ένα μέσο, γιατί είναι ταγμένος στην αόρατη ζωή και μας παρέχει την αδιαλείπτως πρωτόφαντη και αδιαλείπτως παμπάλαια διάνοιξή της. Ακούμε συχνά ότι έχει ανάγκη το χαλινάρι της λογικής, όμως το μόνο χαλινάρι στο οποίο υπακούει είναι εκείνο το μυστηριώδες ένστικτο που τον έχει κάνει καλλιτέχνη και τον διδάσκει να ανακαλύπτει τα αθάνατα πάθη μέσα στις θνητές επιθυμίες, την άφθαρτη ελπίδα μέσα στις τετριμμένες φιλοδοξίες, τη θεία αγάπη μέσα στο γενετήσιο πάθος.

W. B. YEATS

 https://neoplanodion.gr/2022/12/28/w-b-yeats-stohasmoi/?fbclid=IwAR1Ebvti32lpl5mx4SXQ_5LVeq3z4AOiI5JvfG-IdCsrz648lFFl6RNuh28