Κείμενο για το βιβλίο του Νικήτα Σινιόσογλου, Μαύρες Διαθήκες. Δοκίμιο για τα όρια της ημερολογιακής γραφής, Κίχλη 2018.
* Υπάρχει επικίνδυνη σκέψη; Συνηθίζουμε να θέτουμε τη σκέψη ως ζητούμενο, συνηθίζουμε να κατανοούμε την απουσία της ως σοβαρό έλλειμμα. Η κριτική θεωρία μάς μιλά για τις παθολογίες της σκέψης, η Χάνα Άρεντ με αφορμή τη δίκη του Άιχμαν κάνει λόγο για απουσία σκέψης. Οι στοχασμοί (οι διατυπωμένες μορφές της σκέψης) αποτρέπουν από πράξεις ή εξωθούν σε πράξεις, στο εσωτερικό πάντα του ευρύτερου περιγράμματος που θέτουν (ή εννοούν, ή ενός περιγράμματος που, έστω, λανθάνει). Θα μπορούσαν βέβαια οι στοχασμοί να μην οδηγούν σε καμία απτή πράξη, θα μπορούσαν να μην έχουν καμία (απτή) υλικότητα. Επινοημένοι κόσμοι ή καταστάσεις, μυθοπλασίες στις οποίες θα μπορούσε κάποιος να καταφύγει, να οχυρωθεί, θα μπορούσε να είναι μία μορφή απόσυρσης ο στοχασμός, ένας άλλος κόσμος, μη ορατός, για τη θεραπεία ή την προστασία του ορατού. Πότε αρχίζει η παθολογία και πού τελειώνει, τι είναι υγιές και τι όχι, είναι δύσκολο να αποφανθεί κάποιος όταν δεν υπάρχουν ορατές ενδείξεις. Αλλά ακόμα και όταν υπάρχουν, ποιος μπορεί να διαγνώσει την παθολογία των ενδείξεων; Το κλίμα μιας εποχής, το πνεύμα μιας εποχής, η συγκυρία. Ποιος μπορεί
να διαβάσει τους καιρούς; Ο ρόλος που διαδραμάτισε η φιλοσοφία στο ναζιστικό καθεστώς είναι μία οριακή συνάντηση της φιλοσοφίας με την πολιτική, του στοχασμού με την πράξη. Φέρνουμε στον νου μας τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, η συζήτηση γύρω από τη σχέση του Χάιντεγκερ με τους Ναζί, και γενικότερα τη σχέση του με τον εθνικοσοσιαλισμό, δεν λέει να κοπάσει, είναι μία συζήτηση στην οποία θα μπορούσαμε να αποδώσουμε ως τυπική ημερομηνία έναρξης την 1 Μαΐου 1933 όταν ο Χάιντεγκερ εγγράφεται στο Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα (και από το οποίο δεν διαγράφηκε ποτέ). Δεν έχει νόημα να γίνει μία καταγραφή των γεγονότων εδώ, η σχετική βιβλιογραφία αφθονεί. Να σημειώσω μόνο το εξής: Σε ένα ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε για τον Χάιντεγκερ (με τίτλο: «Ο Μάγος του Μεσκίς») ο Καρλ Γιάσπερς θα πει για το Είναι και Χρόνος ότι το βρίσκει λαμπρό και απωθητικό ταυτόχρονα. Αυτή είναι μία άποψη που συνοψίζει την αμφιθυμία που κατακλύζει όποιον έρθει σε επαφή με τη σκέψη του Χάιντεγκερ. Η έκδοση των Μαύρων Τετραδίων αποτελεί άλλο ένα κεφάλαιο στη σχετική συζήτηση, αρκεί μόνο να αναφέρω εδώ ότι ήδη από το 1946 ξεκίνησαν να δημοσιεύονται άρθρα υπέρ ή κατά του Χάιντεγκερ, όπως συνέβη για παράδειγμα με δύο σχετικές δημοσιεύσεις στο Les Temps Modernes εκείνη τη χρονιά. Η συζήτηση αυτή συνεχίστηκε με διάφορες αφορμές φτάνοντας τελικά στις αρχές του 2014 όπου ανοίγει το κεφάλαιο των Μαύρων Τετραδίων. Πρόκειται ουσιαστικά για την έκδοση τριών τόμων με στοχασμούς και σκέψεις του Χάιντεγκερ που εκτείνονται χρονικά από το 1931 μέχρι το 1941. Αυτά τα τετράδια ονομάστηκαν μαύρα λόγω του χρώματος που είχε το κάλυμμά τους. Οι τρεις τόμοι αντιστοιχούν στις καταγραφές 14 τετραδίων από ένα σύνολο 35 τετραδίων. Τα υπόλοιπα έχει προγραμματιστεί να εκδοθούν επίσης. Ο Νικήτας Σινιόσογλου μετά τον Αλλόκοτο Ελληνισμό (Κίχλη 2016, Βραβείο Δοκιμίου του περιοδικού «Ο αναγνώστης») συνεχίζει την περιπλάνησή του στον κόσμο των ιδεών επιλέγοντας αυτήν τη φορά την καταβύθιση στα Μαύρα Τετράδια του Χάιντεγκερ. Ωστόσο, πρωτοτυπεί καθώς τα αντιπαραβάλει με το Glossarium του Καρλ Σμιτ. Η συμμετρία και οι αντιστοιχίες που θέτει ο Σινιόσογλου είναι προφανείς μέχρι ένα σημείο. Από τη μία, ναι, όντως πρόκειται για τους δύο μεγάλους στοχαστές του Τρίτου Ράιχ. Επίσης, τόσο τα Μαύρα Τετράδια όσο και το Glossarium είναι ό,τι πιο εξομολογητικό έχουν να καταθέσουν οι δύο στοχαστές. Από την άλλη όμως, πρόκειται για δύο διαφορετικές υποστάσεις τις διαφορές των οποίων αναδεικνύει πολύ εύστοχα ο Σινιόσογλου προσδίδοντας βάθος και ένταση στην ανάλυσή του. Ουσιαστικά η πραγμάτευση αυτών των ζητημάτων καλύπτει τα δύο μέρη του βιβλίου. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος ο συγγραφέας δοκιμάζει ακόμα περισσότερο τις αντοχές και τις δυνατότητες του δοκιμιακού λόγου εξετάζοντας ταυτόχρονα τα όσα τέθηκαν στα δύο πρώτα κεφάλαια. Ο Σινιόσογλου μιλάει για τα όρια της ημερολογιακής γραφής και εδώ μπορούμε να εννοήσουμε τα όρια της σκέψης. Παραθέτοντας τον Siegried Kracauer στην αρχή του βιβλίου, «Μόνο από τα άκρα ξεκλειδώνει ίσως η πραγματικότητα», μπορεί κάποιος να θέσει το ερώτημα για τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο όριο και στο άκρο. Στο όριο υπάρχει μία ηθική χροιά (με την έννοια του τι επιτρέπεται, μέχρι πού) αλλά και η δήλωση μίας πραγμάτωσης (έφτασα στα όριά μου). Το όριο επίσης έχει τη σημασία της υπέρβασης (πέρα από το όριο, ένας άλλος τόπος, το πέρασμα του ορίου ισοδυναμεί με την υπέρβαση). Από την άλλη, το άκρο σημαίνει πόλωση. Στην έννοια του ορίου υπάρχει ο έλεγχος. Αντίθετα, στην έννοια του άκρου η κατάλυσή του. Από πού λοιπόν να επιλέξει να δει κάποιος την πραγματικότητα; Μέσα από την οπτική του ορίου ή μέσα από την οπτική του άκρου; Και αν απλώς δεν είναι ζήτημα θέασης αλλά σκέψης που θέλει να τροφοδοτήσει την πράξη και να μετασχηματίσει την πραγματικότητα, πόσο επικίνδυνο είναι τελικά η σκέψη να σταθμεύει στο άκρο; μπορούμε να ρωτήσουμε επίσης. Σε αυτήν την κίνηση που είναι η σκέψη πώς μπορεί να αποφύγει κάποιος τη διέλευση από το άκρο και τι σημαίνει τελικά αυτό για το περιεχόμενο της σκέψης; Χάνει τότε το δικαίωμα στην αυθεντικότητα και στην ελευθερία η σκέψη; Τι έλεγχο μπορεί να θέσει η σκέψη στον ίδιο τον εαυτό της και με τι τρόπο;
https://www.hartismag.gr/hartis-5/dokimio/ta-tyfla-shmeia-ths-synanthshs-anamesa-se-politikh-kai-filosofia-stoxasmo-kai-praxh?fbclid=IwAR1VC2pd1TW9Bd5D6YHqAiEQ4ro5ptucpd5LVF9DleAw_FsUE5dN46t_Wrg#.XMl8y48_1yo.facebook
* Υπάρχει επικίνδυνη σκέψη; Συνηθίζουμε να θέτουμε τη σκέψη ως ζητούμενο, συνηθίζουμε να κατανοούμε την απουσία της ως σοβαρό έλλειμμα. Η κριτική θεωρία μάς μιλά για τις παθολογίες της σκέψης, η Χάνα Άρεντ με αφορμή τη δίκη του Άιχμαν κάνει λόγο για απουσία σκέψης. Οι στοχασμοί (οι διατυπωμένες μορφές της σκέψης) αποτρέπουν από πράξεις ή εξωθούν σε πράξεις, στο εσωτερικό πάντα του ευρύτερου περιγράμματος που θέτουν (ή εννοούν, ή ενός περιγράμματος που, έστω, λανθάνει). Θα μπορούσαν βέβαια οι στοχασμοί να μην οδηγούν σε καμία απτή πράξη, θα μπορούσαν να μην έχουν καμία (απτή) υλικότητα. Επινοημένοι κόσμοι ή καταστάσεις, μυθοπλασίες στις οποίες θα μπορούσε κάποιος να καταφύγει, να οχυρωθεί, θα μπορούσε να είναι μία μορφή απόσυρσης ο στοχασμός, ένας άλλος κόσμος, μη ορατός, για τη θεραπεία ή την προστασία του ορατού. Πότε αρχίζει η παθολογία και πού τελειώνει, τι είναι υγιές και τι όχι, είναι δύσκολο να αποφανθεί κάποιος όταν δεν υπάρχουν ορατές ενδείξεις. Αλλά ακόμα και όταν υπάρχουν, ποιος μπορεί να διαγνώσει την παθολογία των ενδείξεων; Το κλίμα μιας εποχής, το πνεύμα μιας εποχής, η συγκυρία. Ποιος μπορεί
να διαβάσει τους καιρούς; Ο ρόλος που διαδραμάτισε η φιλοσοφία στο ναζιστικό καθεστώς είναι μία οριακή συνάντηση της φιλοσοφίας με την πολιτική, του στοχασμού με την πράξη. Φέρνουμε στον νου μας τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, η συζήτηση γύρω από τη σχέση του Χάιντεγκερ με τους Ναζί, και γενικότερα τη σχέση του με τον εθνικοσοσιαλισμό, δεν λέει να κοπάσει, είναι μία συζήτηση στην οποία θα μπορούσαμε να αποδώσουμε ως τυπική ημερομηνία έναρξης την 1 Μαΐου 1933 όταν ο Χάιντεγκερ εγγράφεται στο Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα (και από το οποίο δεν διαγράφηκε ποτέ). Δεν έχει νόημα να γίνει μία καταγραφή των γεγονότων εδώ, η σχετική βιβλιογραφία αφθονεί. Να σημειώσω μόνο το εξής: Σε ένα ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε για τον Χάιντεγκερ (με τίτλο: «Ο Μάγος του Μεσκίς») ο Καρλ Γιάσπερς θα πει για το Είναι και Χρόνος ότι το βρίσκει λαμπρό και απωθητικό ταυτόχρονα. Αυτή είναι μία άποψη που συνοψίζει την αμφιθυμία που κατακλύζει όποιον έρθει σε επαφή με τη σκέψη του Χάιντεγκερ. Η έκδοση των Μαύρων Τετραδίων αποτελεί άλλο ένα κεφάλαιο στη σχετική συζήτηση, αρκεί μόνο να αναφέρω εδώ ότι ήδη από το 1946 ξεκίνησαν να δημοσιεύονται άρθρα υπέρ ή κατά του Χάιντεγκερ, όπως συνέβη για παράδειγμα με δύο σχετικές δημοσιεύσεις στο Les Temps Modernes εκείνη τη χρονιά. Η συζήτηση αυτή συνεχίστηκε με διάφορες αφορμές φτάνοντας τελικά στις αρχές του 2014 όπου ανοίγει το κεφάλαιο των Μαύρων Τετραδίων. Πρόκειται ουσιαστικά για την έκδοση τριών τόμων με στοχασμούς και σκέψεις του Χάιντεγκερ που εκτείνονται χρονικά από το 1931 μέχρι το 1941. Αυτά τα τετράδια ονομάστηκαν μαύρα λόγω του χρώματος που είχε το κάλυμμά τους. Οι τρεις τόμοι αντιστοιχούν στις καταγραφές 14 τετραδίων από ένα σύνολο 35 τετραδίων. Τα υπόλοιπα έχει προγραμματιστεί να εκδοθούν επίσης. Ο Νικήτας Σινιόσογλου μετά τον Αλλόκοτο Ελληνισμό (Κίχλη 2016, Βραβείο Δοκιμίου του περιοδικού «Ο αναγνώστης») συνεχίζει την περιπλάνησή του στον κόσμο των ιδεών επιλέγοντας αυτήν τη φορά την καταβύθιση στα Μαύρα Τετράδια του Χάιντεγκερ. Ωστόσο, πρωτοτυπεί καθώς τα αντιπαραβάλει με το Glossarium του Καρλ Σμιτ. Η συμμετρία και οι αντιστοιχίες που θέτει ο Σινιόσογλου είναι προφανείς μέχρι ένα σημείο. Από τη μία, ναι, όντως πρόκειται για τους δύο μεγάλους στοχαστές του Τρίτου Ράιχ. Επίσης, τόσο τα Μαύρα Τετράδια όσο και το Glossarium είναι ό,τι πιο εξομολογητικό έχουν να καταθέσουν οι δύο στοχαστές. Από την άλλη όμως, πρόκειται για δύο διαφορετικές υποστάσεις τις διαφορές των οποίων αναδεικνύει πολύ εύστοχα ο Σινιόσογλου προσδίδοντας βάθος και ένταση στην ανάλυσή του. Ουσιαστικά η πραγμάτευση αυτών των ζητημάτων καλύπτει τα δύο μέρη του βιβλίου. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος ο συγγραφέας δοκιμάζει ακόμα περισσότερο τις αντοχές και τις δυνατότητες του δοκιμιακού λόγου εξετάζοντας ταυτόχρονα τα όσα τέθηκαν στα δύο πρώτα κεφάλαια. Ο Σινιόσογλου μιλάει για τα όρια της ημερολογιακής γραφής και εδώ μπορούμε να εννοήσουμε τα όρια της σκέψης. Παραθέτοντας τον Siegried Kracauer στην αρχή του βιβλίου, «Μόνο από τα άκρα ξεκλειδώνει ίσως η πραγματικότητα», μπορεί κάποιος να θέσει το ερώτημα για τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο όριο και στο άκρο. Στο όριο υπάρχει μία ηθική χροιά (με την έννοια του τι επιτρέπεται, μέχρι πού) αλλά και η δήλωση μίας πραγμάτωσης (έφτασα στα όριά μου). Το όριο επίσης έχει τη σημασία της υπέρβασης (πέρα από το όριο, ένας άλλος τόπος, το πέρασμα του ορίου ισοδυναμεί με την υπέρβαση). Από την άλλη, το άκρο σημαίνει πόλωση. Στην έννοια του ορίου υπάρχει ο έλεγχος. Αντίθετα, στην έννοια του άκρου η κατάλυσή του. Από πού λοιπόν να επιλέξει να δει κάποιος την πραγματικότητα; Μέσα από την οπτική του ορίου ή μέσα από την οπτική του άκρου; Και αν απλώς δεν είναι ζήτημα θέασης αλλά σκέψης που θέλει να τροφοδοτήσει την πράξη και να μετασχηματίσει την πραγματικότητα, πόσο επικίνδυνο είναι τελικά η σκέψη να σταθμεύει στο άκρο; μπορούμε να ρωτήσουμε επίσης. Σε αυτήν την κίνηση που είναι η σκέψη πώς μπορεί να αποφύγει κάποιος τη διέλευση από το άκρο και τι σημαίνει τελικά αυτό για το περιεχόμενο της σκέψης; Χάνει τότε το δικαίωμα στην αυθεντικότητα και στην ελευθερία η σκέψη; Τι έλεγχο μπορεί να θέσει η σκέψη στον ίδιο τον εαυτό της και με τι τρόπο;
https://www.hartismag.gr/hartis-5/dokimio/ta-tyfla-shmeia-ths-synanthshs-anamesa-se-politikh-kai-filosofia-stoxasmo-kai-praxh?fbclid=IwAR1VC2pd1TW9Bd5D6YHqAiEQ4ro5ptucpd5LVF9DleAw_FsUE5dN46t_Wrg#.XMl8y48_1yo.facebook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου