Καθώς μεγάλωσα σε μια κωμόπολη της Ηπείρου κοντά στα σύνορα με την Αλβανία, στα σύνορα δύο πολιτισμών, με επιρροές από δύο διαφορετικές κουλτούρες δεν θα μπορούσε να με αφήσει ασυγκίνητη το βιβλίο :
Η πρώτη αισθητική αποτίμηση που έχουμε στα ελληνικά γράμματα για τα αλβανικά τραγούδια, γράφει ο Θωμάς Στεργιόπουλος, χρονολογείτσι από τις αρχές του 19ου αι. Την έκανε ο Κοσμάς ο Θεσπρωτός, ο οποίος στο βιβλίο του "Γεωγραφία της Αλβανίας", ένα οδοιπορικό σχεδόν άγνωστο στη γειτονική χώρα, γράφει : Τα τραγούδια των Αλβανών είναι, ως επί το πλείστον, ηρωικά και ερωτικά, σε ομοιοκατάληκτους, θαυμάσιους στίχους.
Η καταγραφή τους όμως ξεκίνησε από τον 17ο αι., αρχικά στην αλβανική διασπορά της Κάτω Ιταλίας, και συνεχίστηκε εντατικά τον 19ο και 20ό αι., εποχές εθνικής αφύπνισης των Αλβανών.
Η συγκεντρωτική έκδοση δε των δημοτικών τραγουδιών που επιχείρησε το Λαογραφικό Ινστιτούτο της Αλβανίας στη δεκαετία του 1980 ξεπερνά τους έξι τόμους.
Τα αλβανικά δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε κατηγορίες : τραγούδια της αγάπης, του γάμου, της ξενιτιάς, της κλεφτουριάς (κοινό με τα ελληνικά το θεματολόγιο ).
Κάποια τραγούδια του γάμου και της αγάπης, συνήθως, τραγουδιόντουσαν στα αλβανικά σε αρβανιτοχώρια της Ηπείρου σε γλέντια ή μέσα στα δικά μας τραγούδια οι τραγουδιστάδες έβαζαν λέξεις αλβανικές, όπως το μπιρμπίλι(το αηδόνι), τη λέξη μπούκουρ (πανέμορφος/η ) και άλλες.
Υπήρχε ένα μουσικό κλίμα στις περιοχές αυτές
" με ανοιχτόκαρδες δοσοληψίες, χωρίς εθνικισμούς και πάθη, ένας τόπος όπου συνυπήρχαν αδελφωμένοι οι δύο λαοί".
Μια όμως αξιοπρόσεχτη κατηγορία των αλβανικών τραγουδιών είναι τα τραγούδια
τ ω ν ν ι ζ ά μ η δ ω ν ή τα τραγούδια της στρατιωτικής ξενιτιάς, από τα ωραιότερα του αλβανικού λαού. Αναφέρονται στους κληρωτούς της αναγκαστικής στρατολόγησης που επέβαλλαν οι Τούρκοι στους εξισλαμισμένους Αλβανούς.
Η στρατολόγηση αυτή ήταν πραγματική αιμορραγία για τον αλβανικό λαό, γιατί για πεντακόσια χρόνια έσπερνε τα κόκαλα των παιδιών του σε όλη την επικράτεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, από την αραβική έρημο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα.
Ένα από τα πιο σπαραχτικά τραγούδια για τους Αλβανούς στρατιώτες που άφησαν τα κόκαλά τους στην έρημο της Αραβίας είναι το παρακάτω:
~~~~~~~~~~~~~
Ε κ ε ί, π έ ρ α α π' τ ο γ ε φ ύ ρ ι τ ο υ
Κ ι α μ π έ
Εκεί, πέρα απ' το γεφύρι
Του Κιαμπέ, μες στο λιοπύρι,
Έχω μείνει σκοτωμένος
Τόσες μέρες ο καημένος...
Χαιρετίσματα σας στέλνω
Και στη μάνα παραγγέλνω
Τα δυο βόδια να πουλήσει
Τη γυναίκα μου να ζήσει.
Να πουλήσουν τ' άλογό μου,
Ν' αναθρέψουνε το γιο μου
Το μουλάρι να πουλήσουν,
Το κορίτσι να προικίσουν.
Κι αν ρωτά, πέστε για μένα
Πως παντρεύτηκα στα ξένα.
Κι αν ρωτά ποια νύφη πήρα,
Ένα βόλι από τη μοίρα.
Κι αν ρωτά τα βάσανά μου
Ήταν τα γαμπριάτικά μου.
Κι αν ρωτά ποιοι ήρθαν ξένοι,
Συμπεθέροι, καλεσμένοι :
Γύπες, όρνια και κοράκοι
Μ' έφαγαν μες στο χαντάκι.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα τραγούδια για τους απελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων, τα οποία ξεκινούν από την επανάσταση του 1821 και φτάνουν ως το έπος του 1940.
Μερικά από αυτά δηλώνουν τη συμπάθεια των Αλβανών για το δίκαιο αγώνα του ελληνικού λαού εναντίον των Τούρκων....
"Είναι εξαιρετικά σπάνιο στην Ιστορία να βλέπουμε έναν λαό να δοξάζει στη δική του γλώσσα, στα δικά του ποιητικά μέτρα, τους αγώνες άλλου λαού, γειτονικού ή μακρινού",έγραψε ο Παντελής Μπουκάλας.
~~~~~~~~~~~~~
Μ ε σ ο λ ό γ γ ι μ ο υ κ α η μ έ ν ο
Μεσολόγγι μου καημένο,
Όλο βάλτους κυκλωμένο,
Τα φουσάτα του Σουλτάνου
Σου χυμήξαν καταπάνου.
Μα ο Μπότσαρης ορμάει,
Σαν αϊτός και πολεμάει
Και κοντά του, σαν λιοντάρια,
Εβδομήντα παλικάρια.
Εβδομήντα αντρειωμένοι
Άντρες αποφασισμένοι
Μέχρι τέλους να σταθούνε
Και γερά ν' αντισταθούνε
Για να βρουν τα δίκαιά τους
Για να βρουν τη λευτεριά τους!
~~~~~~~~~~~~~
... κι άλλα επιβεβαιώνουν ότι οι λαοί συμβιώνουν, αλληλοστηρίζονται στα δύσκολα κι ότι αυτά που τους ενώνουν είναι σίγουρα περισσότερα από αυτά που τους χωρίζουν.
~~~~~~~~~~~~~
Σ α ν π ε ι ν ο ύ σ ε η Ε λ λ ά δ α
Δύσκολα τα χρόνια εκείνα
Στην Ελλάδα έπεσε πείνα...
Κι έτσι το σαρανταδύο,
Μες στο χιόνι και το κρύο,
Ο λαός πήρε τους δρόμους
Με το βιος του όλο στους ώμους.
Στερημένοι απ' τα πάντα
Απ' τους Άγιους Σαράντα
Έως το Δυρράχιο πάνω
Γύριζαν σαν το ζητιάνο
Έλληνες δυστυχισμένοι,
Φαμελίτες πεινασμένοι,
Γύριζαν πόρτα την πόρτα
Για να βρουν λίγη μπομπότα.
Οι Αλβανοί, σ' όλα τα μέρη,
Τους απλώνανε το χέρι
Σαν τους φίλους τους δεχτήκαν
Και κανέναν δεν αφήκαν
Απ' την πείνα να πεθάνει
Και το κρύο να τον ξεκάνει.
Τα ξιπόλητα παιδάκια
Τα 'μπασαν μες στα κονάκια
Άλλος ένα κι άλλος τρία
Κάθε σπίτι κι ιστορία
Τους εδίνανε ψωμάκι
Τους εδίνανε φαγάκι
Τα αφήναν ν' απαγκιάσουν
Και τους στώναν να πλαγιάσουν.
Στον καθένα δίναν κάτι
Φάγανε ψωμί κι αλάτι...
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Εξαιρετικά βεβαίως είναι και τα τραγούδια της αγάπης και του γάμου, όπου η γυναίκα έχει την τιμητική της ... κι όπως λέει ο Ισμαήλ Κανταρέ η αλβανίδα γυναίκα στάθηκε περισσότερο τυχερή στα τραγούδια παρά στη ζωή.
~~~~~~~~~~~~~
Τ ο χ ρ υ σ ό γ ι ο ρ ν τ ά ν ι
_ Αν φιλί θες να σου δώσω
Θέλω ένα χρυσό γιορντάνι!
_ Μα δεν ξέρω πόσο κάνει
Και δεν έχω να πληρώσω!
Μη με διώχνεις, μη με στέλνεις
Στη Βλαχιά να σ' τ' αγοράσω...
_Ή χρυσό γιορντάνι φέρνεις
Ή κι εγώ θα προσπεράσω!
_Είμαι αμούστακο αγόρι
Πού να βρω φλουριά; Δεν έχω.
Πώς να πάω στο παζάρι;
Μη με διώχνεις, δεν αντέχω...
_Σε πειράζω, θέλω μόνο
Αν με αγαπάς να μάθω...
_ Σ' αγαπώ, καλέ, και λιώνω
Αλλά δεν το φανερώνω!
~~~~~~~~~~~~~
Η π λ ε ξ ο ύ δ α
Όμορφή μου κοπελούδα
Ρίξ' τη πίσω την πλεξούδα
Να τη λούσεις, να την πλέξεις,
Στα μαλλιά σου να με μπλέξεις...
Πνίξε με, με την πλεξούδα
Όμορφή μου κοπελούδα,
Κι αν ρωτήσουνε για μένα
Πες πως πέθανα για σένα!!!
~~~~~~~~~~~~~
Ν τ ο ύ ν τ α α π' τ ο Ε λ μ π α σ ά ν ι
Ντούνα απ' το Ελμπασάνι
Χίλια γρόσια το γιορντάνι
Ντούντα, μάτι σαν σταφύλι
Τι φωτιά κρύβεις στα χείλη!
Έφυγε για πάντα η Ντούντα
Πού 'ναι τα φιλιά της, πού 'ν' τα;
Μανουσάκια με το μύρο
Γιόμισε ο τάφος γύρω...
~~~~~~~~~~~~
Ε λ α φ ί ν α κ α ι ζ α ρ κ ά δ ι
Ύπνος να με πάρει πάει
Μα μια κόρη με ξυπνάει
Και μου λέει : Μην κοιμάσαι!
Πρέπει ξύπνιος πάντα να 'σαι
Γιατί, τάχα, ποιος το ξέρει
Αν ξανά σ' αυτά τα μέρη
Θα μπορέσουν ν' ανταμώσουν
Και γλυκά να ζευγαρώσουν
Μες στης νύχτας το σκοτάδι
Ελαφίνα και ζαρκάδι!
~~~~~~~~~~~
Μ ω ρ' π α ν ώ ρ ι α
Μωρ' πανώρια ξελογιάστρα
Είν' τα μάτια σου σαν άστρα...
Μ' εφτά χρώματα φεγγίζουν
Σαν πετράδια λαμπυρίζουν
Αχ, οχιά με τα πλουμίδια,
Τα χρυσάφια, τα στολίδια,
Άσε με να σε πλανέψω
Με γητειές να σε γητέψω
Να μ' αγγίζεις, να με κάψεις
Κι αν πεθάνω, να με κλάψεις.
~~~~~~~~~~~
Χ ά ν κ ω
Χάνκω, πρωί που κατεβαίνεις
Στο κοιμητήρι μην πηγαίνεις,
Στους τάφους μη συχνοδιαβαίνεις,
Γιατί τους ζωντανούς πεθαίνεις
Και τους νεκρούς τους ανασταίνεις...
~~~~~~~~~~~
Ν ύ φ η, χ ρ υ σ ό β ε ρ ί κ ο κ ο
_ Νύφη, χρυσό βερίκοκο
Και πώς θα μπεις στο σπίτι;
Θα μπεις καβάλα στ' άλογο
Ή θα μπεις περπατώντας;
_ Ούτε καβάλα στ' άλογο
Ούτε και περπατώντας.
Θα με σηκώσει αγκαλιά
Αυτός που αγαπάω!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Κι ένα τραγούδι της ξ ε ν ι τ ι ά ς, ολόκληρη μπαλάντα, με μια έξαρση συναισθημάτων που με συγκίνησε πολύ!!!
Η Ν τ ι λ ή
Μπήκα ο δόλιος στην αυλή μου
Φώναζα Ντιλή! Ντιλή μου!
Μα η Ντιλή δεν απαντούσε
Ν' απαντήσει δεν μπορούσε
Ήταν μέρες πεθαμένη
Πεθαμένη και θαμμένη.
_ Μάνα, πού ' ναι η Ντιλή μου;
Σου 'χα αφήσει την καλή μου
Σου την άφησα κρινάκι
Μου την έλιωσες κεράκι.
_Σώπα μωρ' μοναχογιέ μου
Μην πικραίνεσαι καλέ μου
Θα σου βρει η μάνα άλλη
Ομορφότερη στα κάλλη...
_ Πάψε μάνα για να πάψω
Φέρε τσάπα και θα σκάψω
Το κιβούρι της ν' ανοίξω
Μια ματιά για να της ρίξω
Και να δω το πρόσωπό της
Που ήταν όμορφο σαν άστρο
Είναι ρόδινο ή άσπρο;
Τρεντελίνα μου, Ντιλή μου
Τι σου κάνανε, πουλί μου;
Με θυμάσαι που σου λέω;
_ Σε θυμάμαι, κι όλο κλαίω...
Μα βαθιά μ' έχουν θαμμένη
Δεν μπορώ να βγω η καημένη!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ξεχωριστή κατηγορία αποτελούν τα τραγούδια των Αλβανών της Κάτω Ιταλίας, τα οποία σε αντίθεση με τα άλλα αλβανικά τραγούδια δεν έχουν ομοιοκαταληξία. Επίσης διακρίνονται από λυρισμό και μελαγχολία, καθώς κι από έναν εξομολογητικό τόνο που τα φέρνει κοντά στη σύγχρονη ποίηση.
Γ α λ ή ν ε ψ ε τ ο π έ λ α γ ο
Γαλήνεψε το πέλαγο
Γλυκά φύσηξ' ο μπάτης
Κι ο κυρ-Ανδρέας αρμάτωσε
Τρεις όμορφες γαλέρες
Για κείνους που μισεύανε
Τους δόλιους Αρβανίτες.
Η μια γεμίζει κορασιές
Η άλλη παλικάρια
Την τρίτη την εφόρτωσε
Καρβέλια και μετάξια.
Κι ύστερα τις ταξίδεψε
Μακριά στην Ιταλία.
Στην ξένη ακτή αράξανε
Στην παραλία βγήκαν
Στάθηκαν με τα πρόσωπα
Προς το Μοριά στραμμένα.
Γυναίκες ήρθαν να τους δουν
Από την ξένη χώρα
Ο πόνος τους ξεχείλισε
Μέσα στα φυλλοκάρδια
Και ένα δάκρυ όμορφο
Κύλησε από τα μάτια.
~~~~~~~~~~~~~~
* το βιβλίο συνοδεύεται από ένα cd με αλβανικά τραγούδια. Από κει το "lule te bukura ka tirana" στα σχόλια - το όμορφο λουλούδι από τα Τίρανα... με όσα αρβανίτικα θυμάμαι πια, καθότι τα μιλούσα πολύ καλά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου