Αντιύπαρξη – του Μιχάλη Μακρόπουλου

Λίγες σκέψεις διαβάζοντας το αφήγημα Προλετέρκα της Fleur Jaeggy

Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, λέει ο Σαρτρ, και στο έργο του Καμύ μια ζεστασιά τυλίγει τον μοναχικό άνθρωπο – σε πείσμα της απουσίας του Θεού, ο άνθρωπος βρίσκει τον λόγο της ύπαρξής Του και ορίζει ξανά, έτσι, τον άνθρωπο ως μέτρο του ανθρώπου. Ο μοναχικός άνθρωπος δεν είναι μόνος του· είναι σαν ερημίτης που η σκήτη του είναι ο κόσμος, αλλά οι σκήτες είναι φτιαγμένες σε τόπους ανοιχτούς στον ουρανό και τη θάλασσα. Αν ελλοχεύει πάντα το κενό της ύπαρξης, το ακυρώνουν τελικά όλα τα

μικρά θαύματα του κόσμου: ένα αναπάντεχο σύννεφο, ένα λουλούδι εκεί που μέχρι χτες ήταν γυμνή γη. Ακόμα κι όταν η πανούκλα θερίζει μια πόλη, ο Καμύ δεν ξεχνάει τον άνθρωπο (η πανούκλα δεν είναι ο άνθρωπος, η αρρώστια του ανθρώπου δεν είναι ο άνθρωπος, και πόσο έξω πέφτει σ’ αυτό ο Σαραμάγκου, όταν θεωρεί πως οι άνθρωποι και η τύφλωσή τους είναι πράγματα ταυτόσημα, έτσι γράφει ολόκληρο έργο με τυφλούς, όπου ο άνθρωπος έχει κάπου παραπέσει κι αντικατασταθεί από μια κατάσταση: την τυφλότητα).

Το αφήγημα Προλετέρκα της Fleur Jaeggy, που επιφανειακά ο υπαρξισμός δεν του είναι ξένος, είναι βαθύτατα αντιυπαρξιστικό. Εκεί που στον Καμύ το μικρό θαύμα γεμίζει το κενό, στη Jaeggy το κενό αντικαθιστά τον άνθρωπο· οι χαρακτήρες της γίνονται προσωποποιήσεις του κενού, εξόριστοι σ’ έναν άδειο εαυτό όπου οι μνήμες είναι απλώς αντίλαλοι φαντασμάτων, όπου κάθε χειρονομία προς τον άλλον είναι κίνηση χωρίς νόημα, όπου ο εαυτός δεν γεννιέται με την ύπαρξη αλλά βρίσκεται μετέωρος σε μια παγερή έρημη γη. Μικρές κοφτές προτάσεις, σαν ψιθυριστές ξυραφιές, υπηρετούν αυτήν την εικόνα της ανθρώπινης ζωής όχι ως ύπαρξης, αλλά ως αντιύπαρξης. Με μιαν επισημότητα που έχει κάτι τρομαχτικό, όπως έχουν κάτι τρομαχτικό όλοι οι καλοί τρόποι που σ’ ένα τραπέζι αντικαθιστούν την ευωχία, η Jaeggy παρατάσσει τις προσεχτικές της φράσεις – και η επιμονή και η συνέπεια που ’χει η μέθοδός της είναι τελικά αυτά που στο Προλετέρκα απαλύνουν την απουσία του ανθρώπου, γιατί προδίδουν μια ολωσδιόλου ανθρώπινη πίστη στην αξία της γραφής.

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του δεύτερου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]

https://frear.gr/?p=31160&fbclid=IwAR0GDigRpAYRnKlzI3AazZ6VZQYKyCqrqD8glCKXuLwfLisxSoORVDMl0v8