To 1976 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ατλαντίς – Μ. Πεχλιβανίδης & Σια Α.Ε.» το προτελευταίο μυθιστόρημα του Γιάννη Μαρή, με τον τίτλο Η εξαφάνιση του Τζων Αυλακιώτη.
[1] Όσοι κι όσες είχαν κάποια εξοικείωση με τον μυθιστορηματικό κόσμο του συγγραφέα θυμόντουσαν πως Τζων Αυλακιώτης ονομαζόταν ένας μάλλον ήσσονος σημασίας χαρακτήρας από το τρίτο κατά σειρά μυθιστόρημα του Μαρή, «Ο άνθρωπος του τρένου» (1955). Στο μυθιστόρημα του 1955, ο Τζων Αυλακιώτης ήταν ο όμορφος και κουτός εραστής της Μαρίας Λαδοπούλου, συζύγου επιχειρηματία. Στο μυθιστόρημα του 1976, ο Τζων Αυλακιώτης επανεμφανίζεται (και εξαφανίζεται) αφενός ως πολύ σημαντικός τύπος για την αναζήτηση της αιτιότητας στην ιστορία, αφετέρου ως επιχειρηματίας ο
ίδιος∙ κι ούτε καν ένας συνηθισμένος επιχειρηματίας: Ο Τζων Αυλακιώτης ήταν μια προσωπικότητα της οικονομικής ζωής της χώρας και ένα «αστέρι» της κοσμικής ζωής. Δεν ήταν μόνο ο διοικητής της «Τραπέζης της Οικονομικής Αναπτύξεως» και πρόεδρος των διοικητικών συμβουλίων δεν ξέρω πόσων άλλων εταιριών. Έλεγαν πολλά για τις ιδιαίτερες σχέσεις του με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, στις εφημερίδες είχε δημοσιευθεί η φωτογραφία του πλάι στον Μεταξά και οι δημοσιογράφοι τον είχαν δει κάμποσες φορές μετά τα μεσάνυχτα, στο σαλόνι του «Κινγκ Τζωρτζ»,[2] όπου ο πανίσχυρος υπουργός της Ασφαλείας, Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, συνήθιζε να περνά, με τη στενή του συντροφιά, τις νυχτερινές ώρες. Ο Τζων Αυλακιώτης ανήκε σε τούτη τη «στενή συντροφιά» (σελ.7). Είναι προφανέστατο πως δεν μιλάμε για τον ασήμαντο Τζων Αυλακιώτη από τη στενή συντροφιά του Νίκου και της Μαντώς Καταλάνου, η οποία ανακαλύπτει στο ηλιόλουστο Ναύπλιο φαντάσματα της κατοχής. Πρόκειται για έναν Τζων Αυλακιώτη που ανήκει στον στενό κύκλο του Μανιαδάκη (1893–1972), απότακτου στρατιωτικού με εμπειρία στα πραξικοπήματα κι εργολάβου οικοδομών, ο οποίος αποκαταστάθηκε μετά το 1935 με τους βαθμούς του ταγματάρχη και (λίγο μετά) του αντισυνταγματάρχη, για να διοριστεί το 1936 υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας ως πρόσωπο της απόλυτης εμπιστοσύνης του Ιωάννη Μεταξά. Ο Τζων Αυλακιώτης στο μυθιστόρημα του 1976 δεν έχει καμία σχέση με τον Τζων Αυλακιώτη μιας φαινομενικά ανέμελης μεταπολεμικής εποχής∙ είναι ένα σκοτεινό πρόσωπο («λες και […] είχε φροντίσει ο ίδιος και με σύστημα να εξαφανίσει το παρελθόν του», σελ. 26), που η σιλουέτα του διαγράφεται κάτω από τα βαριά σύννεφα του επερχόμενου πολέμου («άκουσα πως έκανε γερή μπάζα με τον ισπανικό πόλεμο», σελ. 26), προνομιακός συνομιλητής μιας στυγνής δικτατορίας («ήταν όντως μια […] προσωπικότητα του καθεστώτος», σελ. 63∙ βλ. επίσης σελ. 14, 62). Από τις πρώτες κιόλας παραγράφους, τα ιστορικά στοιχεία κάθε άλλο παρά αποκλείουν τα αστυνομικά στοιχεία (και αντιστρόφως) σε τούτο το (κατά βάση) αθηναϊκό νουάρ, όπου η μετατόπιση στον χρόνο συνυφαίνεται με το μυστήριο, κατά ορισμένους από τους τρόπους του «historical whodunit» (ή «historical detective novel»).[3] Φωτογραφία 1: «Η εξαφάνιση του Τζων Αυλακιώτη» όπως πρωτοκυκλοφόρησε σε μορφή βιβλίου. Η ρητορική χειρονομία του συγγραφέα Γιάννη Μαρή προς τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες της κειμενικής «εξαφάνισης», το όργανο μετάδοσης αυτής της ιστορίας από τη μυθοπλαστική σύλληψη της μεταξικής δικτατορίας, ο ομοδιηγητικός-εξωδιηγητικός αφηγητής που υποδέχεται τις αφηγήσεις και τις ιστορίες των άλλων χαρακτήρων λαμβάνει το ονοματεπώνυμο Κώστας Ανέστης.[4] Έχει διατυπωθεί ο ισχυρισμός πως αυτός ο κατεξοχήν ρυθμιστής της μυθιστορικότητας στην πλοκή της Εξαφάνισης του Τζων Αυλακιώτη εμπεριέχει πολλά στοιχεία από το ιστορικό πρόσωπο Γιάννης Μαρής∙ και τούτος ο ισχυρισμός φαίνεται πως δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα (λ.χ. υπήρξαν και οι δύο φοιτητές Νομικής στη Θεσσαλονίκη και άσκησαν το δημοσιογραφικό επάγγελμα). Μα και στην περίπτωση του Αυλακιώτη δεν έλειψαν οι απόπειρες άμεσων ταυτίσεων και αντιστοιχίσεων από τον αποδέκτη του θεματικού σχεδίου του Μαρή και της αφήγησης του Κώστα Ανέστη, δηλαδή από το αναγνωστικό κοινό –μάλιστα, ο πρώτος τρόπος παρουσίασης του μυθιστορήματος (σε καθημερινές συνέχειες στην εφημερίδα Ακρόπολις του συγκροτήματος Μπότση) ευνοούσε αυτού του είδους τις προσπάθειες.[5] Ο ίδιος ο δημιουργός του Αυλακιώτη μπήκε κάποια φορά στον πειρασμό να κατονομάσει ένα πλησιέστερο προς το μυθοπλαστικό δημιούργημά του πρότυπο, όπως το συνάντησε την άνοιξη του 1944 στα βουνά, όπου ήταν γραμματέας Στερεάς του εαμικού κόμματος Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ). Σύμφωνα, πάλι, με τον Γ. Α. Λεονταρίτη, ο Μαρής ανέφερε κάποιον Γερμανό κατάσκοπο, ονόματι Βίλυ Χορστ, ο οποίος συστηνόταν ως γιατρός Καρακατσάνης από την Αθήνα.[6] Ωστόσο, η (σε τρία στάδια και «εποχές») λύση του αινίγματος της «εξαφάνισης», στο 14o, το 17o και το 18o κεφάλαιο του μυθιστορήματος, απομακρύνει πάρα πολύ τον Αυλακιώτη από εκείνον τον Χορστ∙ εξάλλου, ούτε τα χαρακτηριστικά του Αυλακιώτη ανταποκρίνονταν σε αυτά ενός κοινού γιατρού από την Αθήνα. Με πολλές διαφορές, αλλά και κάποια συστατικά στοιχεία αναλογίας, ο διοικητής της μυθοπλαστικής τράπεζας θυμίζει περισσότερο τον πρώτο υπουργό Οικονομικών της δικτατορίας και κατόπιν διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, Κωνσταντίνο Ζαβιτσιάνο (1878–1951)∙ ο επιχειρηματίας και συνομιλητής του Μανιαδάκη συγκλίνει περισσότερο με τον πολυσύνθετο μεγαλοβιομήχανο του καθεστώτος (και από το 1937 κυβερνητικό επίτροπο της ΕΟΝ), Αλέξανδρο Κανελλόπουλο (1913–1983)∙ τολμώ, μάλιστα, να πω ότι σε πολλά, από χαρακτηριολογικής και βιογραφικής άποψης, ο Τζων Αυλακιώτης, για τον οποίο «δεν υπάρχει «πλευρά»» (σελ. 26), ο «έξυπνος άνθρωπος» που «ήξερε πάντα να διαλέγει το σωστό χαρτί» (σελ. 26, 51), ο «κοσμικός […] με πολύ φροντισμένη εμφάνιση και κάπως εγγλέζικους τρόπους» (σελ. 27), ο «γοητευτικός στις συντροφιές του» (σελ. 27), ο «συγκρατημένος κι αδυσώπητος σε ό, τι είχε σχέση με τις επιχειρήσεις και τα οικονομικά του συμφέροντα» (σελ. 27), ο «διάσημος» και «κατεργάρης» (σελ. 40), ο «χαριτωμένος, κατεργάρης […], καταφερτζής, χωρίς ιερό και όσιο» (σελ. 66) προσεγγίζει εντυπωσιακά τον κοσμικό γόη, τυχοδιώκτη, αμοραλιστή, αδίστακτο και αμείλικτο Κωνσταντίνο Τσίμπα (; – 1957). Και πάλι, όμως, ο Αυλακιώτης και ο Τσίμπας[7] θα κάνουν διαφορετικές «στροφές» και θα έχουν διαφορετική κατάληξη. Όπως ο Κώστας Ανέστης δεν ταυτίζεται με τον Γιάννη Μαρή (όσο κι αν θεωρήσουμε πως ενστερνίζεται αξίες του και συμμερίζεται ιδέες του), έτσι κι ο Αυλακιώτης δεν θα μπορούσε να είναι ταυτόσημος με κανέναν από τα τρία προηγούμενα παραδείγματα ή με άλλα ιστορικά πρόσωπα. Άλλωστε, δύο «εξομολογήσεις» του πρωτοπρόσωπου αφηγητή μπορούν να διαβαστούν και ως παρωδία της περιέργειάς μας και της επιθυμίας μας για αντιστοιχίσεις με την ιστορική καταγραφή από την «πραγματική» πραγματικότητα (ιδίως στα κρίσιμα σημεία της περιπετειώδους ενδεχομενικότητας των χαρακτήρων): ο Κώστας Ανέστης διαπιστώνει πόσο λίγο συναρμόζουν οι «εικόνες» του ανθρώπου που αναζητά: «Λες κι ο Τζων Αυλακιώτης δεν ήταν ένας, αλλά πολλοί άνθρωποι» (σελ. 27). Και, τέσσερα κεφάλαια πιο κάτω, περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα ερωτήματα των φανερών και καλυμμένων αποδεκτών του (σελ. 92). Οπωσδήποτε, κρίσιμο σημείο για την ύπαρξη του Κώστα Ανέστη αποδεικνύεται το πρωινό της 4ης Αυγούστου 1938∙ ήδη από τις πρώτες γραμμές γίνεται αντιληπτός ως εξ ορισμού απρόσβλητος (και αστείρευτος) αφηγητής, αλλά η αγωνία που προκαλείται σε συγκεκριμένα επίπεδα της δράσης μάς παρασέρνει μέχρι το να αναρωτιόμαστε μήπως δε φτάσει ζωντανός στο τέλος της ιστορίας του –σε κάποιες στιγμές η προσκόπηση υποσκελίζει την ανασκόπηση.
https://marginalia.gr/arthro/i-exafanisi-toy-tzon-aylakioti-prosopa-toposima-kai-alla-ichni/?fbclid=IwAR0YvA7Iq8tpBgQ_wh3sFyjzCwzSWZQNeko_HBwRXSTCquwYbe3Dng_Duu8
ίδιος∙ κι ούτε καν ένας συνηθισμένος επιχειρηματίας: Ο Τζων Αυλακιώτης ήταν μια προσωπικότητα της οικονομικής ζωής της χώρας και ένα «αστέρι» της κοσμικής ζωής. Δεν ήταν μόνο ο διοικητής της «Τραπέζης της Οικονομικής Αναπτύξεως» και πρόεδρος των διοικητικών συμβουλίων δεν ξέρω πόσων άλλων εταιριών. Έλεγαν πολλά για τις ιδιαίτερες σχέσεις του με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, στις εφημερίδες είχε δημοσιευθεί η φωτογραφία του πλάι στον Μεταξά και οι δημοσιογράφοι τον είχαν δει κάμποσες φορές μετά τα μεσάνυχτα, στο σαλόνι του «Κινγκ Τζωρτζ»,[2] όπου ο πανίσχυρος υπουργός της Ασφαλείας, Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, συνήθιζε να περνά, με τη στενή του συντροφιά, τις νυχτερινές ώρες. Ο Τζων Αυλακιώτης ανήκε σε τούτη τη «στενή συντροφιά» (σελ.7). Είναι προφανέστατο πως δεν μιλάμε για τον ασήμαντο Τζων Αυλακιώτη από τη στενή συντροφιά του Νίκου και της Μαντώς Καταλάνου, η οποία ανακαλύπτει στο ηλιόλουστο Ναύπλιο φαντάσματα της κατοχής. Πρόκειται για έναν Τζων Αυλακιώτη που ανήκει στον στενό κύκλο του Μανιαδάκη (1893–1972), απότακτου στρατιωτικού με εμπειρία στα πραξικοπήματα κι εργολάβου οικοδομών, ο οποίος αποκαταστάθηκε μετά το 1935 με τους βαθμούς του ταγματάρχη και (λίγο μετά) του αντισυνταγματάρχη, για να διοριστεί το 1936 υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας ως πρόσωπο της απόλυτης εμπιστοσύνης του Ιωάννη Μεταξά. Ο Τζων Αυλακιώτης στο μυθιστόρημα του 1976 δεν έχει καμία σχέση με τον Τζων Αυλακιώτη μιας φαινομενικά ανέμελης μεταπολεμικής εποχής∙ είναι ένα σκοτεινό πρόσωπο («λες και […] είχε φροντίσει ο ίδιος και με σύστημα να εξαφανίσει το παρελθόν του», σελ. 26), που η σιλουέτα του διαγράφεται κάτω από τα βαριά σύννεφα του επερχόμενου πολέμου («άκουσα πως έκανε γερή μπάζα με τον ισπανικό πόλεμο», σελ. 26), προνομιακός συνομιλητής μιας στυγνής δικτατορίας («ήταν όντως μια […] προσωπικότητα του καθεστώτος», σελ. 63∙ βλ. επίσης σελ. 14, 62). Από τις πρώτες κιόλας παραγράφους, τα ιστορικά στοιχεία κάθε άλλο παρά αποκλείουν τα αστυνομικά στοιχεία (και αντιστρόφως) σε τούτο το (κατά βάση) αθηναϊκό νουάρ, όπου η μετατόπιση στον χρόνο συνυφαίνεται με το μυστήριο, κατά ορισμένους από τους τρόπους του «historical whodunit» (ή «historical detective novel»).[3] Φωτογραφία 1: «Η εξαφάνιση του Τζων Αυλακιώτη» όπως πρωτοκυκλοφόρησε σε μορφή βιβλίου. Η ρητορική χειρονομία του συγγραφέα Γιάννη Μαρή προς τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες της κειμενικής «εξαφάνισης», το όργανο μετάδοσης αυτής της ιστορίας από τη μυθοπλαστική σύλληψη της μεταξικής δικτατορίας, ο ομοδιηγητικός-εξωδιηγητικός αφηγητής που υποδέχεται τις αφηγήσεις και τις ιστορίες των άλλων χαρακτήρων λαμβάνει το ονοματεπώνυμο Κώστας Ανέστης.[4] Έχει διατυπωθεί ο ισχυρισμός πως αυτός ο κατεξοχήν ρυθμιστής της μυθιστορικότητας στην πλοκή της Εξαφάνισης του Τζων Αυλακιώτη εμπεριέχει πολλά στοιχεία από το ιστορικό πρόσωπο Γιάννης Μαρής∙ και τούτος ο ισχυρισμός φαίνεται πως δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα (λ.χ. υπήρξαν και οι δύο φοιτητές Νομικής στη Θεσσαλονίκη και άσκησαν το δημοσιογραφικό επάγγελμα). Μα και στην περίπτωση του Αυλακιώτη δεν έλειψαν οι απόπειρες άμεσων ταυτίσεων και αντιστοιχίσεων από τον αποδέκτη του θεματικού σχεδίου του Μαρή και της αφήγησης του Κώστα Ανέστη, δηλαδή από το αναγνωστικό κοινό –μάλιστα, ο πρώτος τρόπος παρουσίασης του μυθιστορήματος (σε καθημερινές συνέχειες στην εφημερίδα Ακρόπολις του συγκροτήματος Μπότση) ευνοούσε αυτού του είδους τις προσπάθειες.[5] Ο ίδιος ο δημιουργός του Αυλακιώτη μπήκε κάποια φορά στον πειρασμό να κατονομάσει ένα πλησιέστερο προς το μυθοπλαστικό δημιούργημά του πρότυπο, όπως το συνάντησε την άνοιξη του 1944 στα βουνά, όπου ήταν γραμματέας Στερεάς του εαμικού κόμματος Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ). Σύμφωνα, πάλι, με τον Γ. Α. Λεονταρίτη, ο Μαρής ανέφερε κάποιον Γερμανό κατάσκοπο, ονόματι Βίλυ Χορστ, ο οποίος συστηνόταν ως γιατρός Καρακατσάνης από την Αθήνα.[6] Ωστόσο, η (σε τρία στάδια και «εποχές») λύση του αινίγματος της «εξαφάνισης», στο 14o, το 17o και το 18o κεφάλαιο του μυθιστορήματος, απομακρύνει πάρα πολύ τον Αυλακιώτη από εκείνον τον Χορστ∙ εξάλλου, ούτε τα χαρακτηριστικά του Αυλακιώτη ανταποκρίνονταν σε αυτά ενός κοινού γιατρού από την Αθήνα. Με πολλές διαφορές, αλλά και κάποια συστατικά στοιχεία αναλογίας, ο διοικητής της μυθοπλαστικής τράπεζας θυμίζει περισσότερο τον πρώτο υπουργό Οικονομικών της δικτατορίας και κατόπιν διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, Κωνσταντίνο Ζαβιτσιάνο (1878–1951)∙ ο επιχειρηματίας και συνομιλητής του Μανιαδάκη συγκλίνει περισσότερο με τον πολυσύνθετο μεγαλοβιομήχανο του καθεστώτος (και από το 1937 κυβερνητικό επίτροπο της ΕΟΝ), Αλέξανδρο Κανελλόπουλο (1913–1983)∙ τολμώ, μάλιστα, να πω ότι σε πολλά, από χαρακτηριολογικής και βιογραφικής άποψης, ο Τζων Αυλακιώτης, για τον οποίο «δεν υπάρχει «πλευρά»» (σελ. 26), ο «έξυπνος άνθρωπος» που «ήξερε πάντα να διαλέγει το σωστό χαρτί» (σελ. 26, 51), ο «κοσμικός […] με πολύ φροντισμένη εμφάνιση και κάπως εγγλέζικους τρόπους» (σελ. 27), ο «γοητευτικός στις συντροφιές του» (σελ. 27), ο «συγκρατημένος κι αδυσώπητος σε ό, τι είχε σχέση με τις επιχειρήσεις και τα οικονομικά του συμφέροντα» (σελ. 27), ο «διάσημος» και «κατεργάρης» (σελ. 40), ο «χαριτωμένος, κατεργάρης […], καταφερτζής, χωρίς ιερό και όσιο» (σελ. 66) προσεγγίζει εντυπωσιακά τον κοσμικό γόη, τυχοδιώκτη, αμοραλιστή, αδίστακτο και αμείλικτο Κωνσταντίνο Τσίμπα (; – 1957). Και πάλι, όμως, ο Αυλακιώτης και ο Τσίμπας[7] θα κάνουν διαφορετικές «στροφές» και θα έχουν διαφορετική κατάληξη. Όπως ο Κώστας Ανέστης δεν ταυτίζεται με τον Γιάννη Μαρή (όσο κι αν θεωρήσουμε πως ενστερνίζεται αξίες του και συμμερίζεται ιδέες του), έτσι κι ο Αυλακιώτης δεν θα μπορούσε να είναι ταυτόσημος με κανέναν από τα τρία προηγούμενα παραδείγματα ή με άλλα ιστορικά πρόσωπα. Άλλωστε, δύο «εξομολογήσεις» του πρωτοπρόσωπου αφηγητή μπορούν να διαβαστούν και ως παρωδία της περιέργειάς μας και της επιθυμίας μας για αντιστοιχίσεις με την ιστορική καταγραφή από την «πραγματική» πραγματικότητα (ιδίως στα κρίσιμα σημεία της περιπετειώδους ενδεχομενικότητας των χαρακτήρων): ο Κώστας Ανέστης διαπιστώνει πόσο λίγο συναρμόζουν οι «εικόνες» του ανθρώπου που αναζητά: «Λες κι ο Τζων Αυλακιώτης δεν ήταν ένας, αλλά πολλοί άνθρωποι» (σελ. 27). Και, τέσσερα κεφάλαια πιο κάτω, περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα ερωτήματα των φανερών και καλυμμένων αποδεκτών του (σελ. 92). Οπωσδήποτε, κρίσιμο σημείο για την ύπαρξη του Κώστα Ανέστη αποδεικνύεται το πρωινό της 4ης Αυγούστου 1938∙ ήδη από τις πρώτες γραμμές γίνεται αντιληπτός ως εξ ορισμού απρόσβλητος (και αστείρευτος) αφηγητής, αλλά η αγωνία που προκαλείται σε συγκεκριμένα επίπεδα της δράσης μάς παρασέρνει μέχρι το να αναρωτιόμαστε μήπως δε φτάσει ζωντανός στο τέλος της ιστορίας του –σε κάποιες στιγμές η προσκόπηση υποσκελίζει την ανασκόπηση.
https://marginalia.gr/arthro/i-exafanisi-toy-tzon-aylakioti-prosopa-toposima-kai-alla-ichni/?fbclid=IwAR0YvA7Iq8tpBgQ_wh3sFyjzCwzSWZQNeko_HBwRXSTCquwYbe3Dng_Duu8
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου