Αλεξάνδρα Ιωαννίδου*Επιμέλεια: Μισέλ Φάις
Νόμπελ Λογοτεχνίας 2018
Το Νόμπελ του 2018 το πήρε η γενιά μας. Η Ολγκα Τοκάρτσουκ γεννήθηκε στην Πολωνία το 1962 και τη μεταφράζω στα ελληνικά εγώ που γεννήθηκα στην Ελλάδα το 1966. Τη χώρα της τη γνώρισα από κοντά είκοσι ετών, σε ένα ταξίδι στην Κρακοβία για μαθήματα πολωνικών, από τη Γερμανία όπου σπούδαζα τότε. Εκείνη την εποχή κάθε ταξίδι στην Ανατολική Ευρώπη θεωρούνταν μετάβαση σε έναν άλλο κόσμο – θυμάμαι την Πολωνία των μέσων της δεκαετίας του ’80 σαν ένα μέρος φτωχό και σκοτεινό, κι όμως γεμάτο τέχνη, ιδέες και όνειρα. Πέρα από τον γεμάτο τρυφερά συριστικά ήχο της γλώσσας τους που πάσχιζα να καταλάβω και να μιλήσω, με είχαν τότε συνεπάρει οι συζητήσεις με τους αντικαθεστωτικούς συμφοιτητές μου, ο κινηματογράφος, η γραφιστική, η γλυπτική, η μουσική, η λογοτεχνία, τα αντισοβιετικά ανέκδοτά τους, η φιλοξενία τους, οι εκδρομές.
Ο,τι μου άρεσε κινούνταν συνήθως στο αντεργκράουντ επίπεδο της αντίστασης των διανοούμενων στο καθεστώς, μιας αντίστασης όμως πιο απροκάλυπτης, πιο άμεσης από αλλού. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς: Από την Ανατολική Ευρώπη προέρχεται η ιδέα πως διανόηση και εξουσία αποτελούν δύο εξ ορισμού ασύμβατες έννοιες και πως ο διανοούμενος είναι ταγμένος να αντιστέκεται στην εξουσία (με τον ίδιο τρόπο που η εξουσία είναι ταγμένη να πολεμάει αυτόν). Μια αφελής, μανιχαϊστική άποψη ήθελε τη μετάβαση στον καπιταλισμό να αποτελεί τη μαγική λύση για κάθε πρόβλημα, και τους μεσόκοπους παλαιότερα διαμαρτυρόμενους, βολεμένους με τις μετοχές τους και τα απρόσκοπτα πλέον ταξίδια τους στη Δύση, ικανοποιημένους με όλα. Δεν είναι έτσι. Ευτυχώς. Οι διανοούμενοι της γενιάς της Τοκάρτσουκ, κοντά στα εξήντα τους σήμερα, αυτοί που ισορρόπησαν τη ζωή τους πατώντας με το ένα πόδι στον υπαρκτό σοσιαλισμό και με το άλλο στο καπιταλιστικό παρόν, είχαν την τύχη να αποκτήσουν την απαραίτητη απόσταση και ειρωνεία από τα πράγματα, να δουν την Ιστορία πιο σφαιρικά και να διαπιστώσουν πως η ελευθερία δεν κερδίζεται για να μείνει, παρά για να ξεφεύγει και να κυνηγιέται, να ξεγλιστράει και να διεκδικείται ξανά και ξανά, αέναα. Η Τοκάρτσουκ είναι ένας χαρούμενος άνθρωπος, έχει διατηρήσει στη στάση και στο ύφος της τη χαμογελαστή ζωηράδα ενός παιδιού – μια σοφία που δεν την αφήνει να αποσπαστεί από την αγάπη για τη φύση, για τα ταξίδια, τις συναρπαστικές ιστορίες. Είναι ψυχολόγος και ψυχαναλύτρια – οι διαφορετικές απόψεις ανθρώπων για την ίδια ιστορία που συναντούσε στην ψυχανάλυση την έσπρωξαν, καθώς λέει, στο γράψιμο. «Εμείς οι συγγραφείς πρέπει να βρούμε κάποιες απόψεις που να αλλάζουν την προοπτική, που να δείχνουν ότι υπάρχει κάτι καινούργιο σε αυτά που αντιλαμβανόμαστε»1. Η γραφή της Τοκάρτσουκ διαγράφει συνεχή πηγαινέλα στο παρελθόν, ενώνοντας σε μύθους όλο τρυφερότητα και ανθρωπιά το πριν και το τώρα της χώρας της και της Κεντρικής Ευρώπης, στην οποία η ίδια ταξιδεύει συνεχώς με το αυτοκίνητο αναζητώντας τοπία, ανθρώπινες ιστορίες και έμπνευση. «Το Νόμπελ το πήρε η Κεντρική Ευρώπη», είπε σε μια συνέντευξή της λίγο μετά την ανακοίνωση της βράβευσής της. «Ξέρετε, έχουμε ένα πρόβλημα με τη δημοκρατία στην Κεντρική Ευρώπη αυτή τη στιγμή»2. Η κυβέρνηση της Πολωνίας, η οποία σήμερα, με επικεφαλής τον επικίνδυνα απλοϊκό δεξιό εθνοπατριώτη Κατσίνσκι, προσπαθεί να συμμορφώσει και να στριμώξει παιδεία και πολιτισμό στο ασφυκτικό πλαίσιο μιας εθνικιστικής, θρησκόληπτης ωραιοποίησης, ενοχλήθηκε από τη βράβευση: Επί κάμποσα λεπτά τα κρατικά κανάλια μετέδιδαν την είδηση με τίτλο «Πολωνή συγγραφέας βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας» χωρίς να αναφέρουν το όνομα της οικολόγου, φεμινίστριας, πολυβραβευμένης, ενοχλητικής στην απλότητα και αμεσότητά της λογοτέχνιδος. Η Τοκάρτσουκ έχει από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 συγγράψει οκτώ μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων και ποίησης και θεωρείται μία από τις πιο επιτυχημένες συγγραφείς της χώρας της. Μετέφρασα το πρώτο της μυθιστόρημα, το Αρχέγονο και άλλοι καιροί, πριν από τρία χρόνια. Καθώς έγραφα, ένιωσα να επιστρέφω πίσω στις πεζοπορίες με τους Πολωνούς εικοσάχρονους φίλους μου στα δάση και τις πεδιάδες της αγαπημένης χώρας του Βάιντα, του Γκομπρόβιτς, του Σουλτς, του Ρουζέβιτς, του Πράισνερ, του Κισλόφσκι, του Βισνιέφσκι και, και, και… Η γραφή της, ποιητικότατη, γεμάτη υπέροχες περιγραφές της φύσης και συναρπαστικές μικροϊστορίες, οδηγεί στη συνειδητοποίηση της σκληρής και αναπόφευκτης εναρμόνισης προσωπικών διαδρομών με τη γενική Ιστορία, στην κατανόηση της υποδόριας βίας που ασκεί ο ιστορικός χρόνος πάνω στις ζωές των ανθρώπων. Το βιβλίο της Διαπεράστε με το άροτρό σας τα κόκαλα των νεκρών γυρίστηκε σε ταινία από την εξέχουσα σκηνοθέτρια Αγκνιέσκα Χόλαντ. Η ταινία, όπως και το βιβλίο, θεωρήθηκε «βαθιά αντιχριστιανική», ότι προωθούσε τη λεγόμενη «οικολογική τρομοκρατία». (!) Το Νόμπελ η Τοκάρτσουκ το πήρε για τους Πλάνητες, το μυθιστόρημα που μεταφράζω τώρα, ένα μυθιστόρημα αφιερωμένο στα ταξίδια. Νιώθω χαρούμενη και τυχερή που αξιώθηκα να τη μεταφράσω στα ελληνικά. Το Νόμπελ το πήρε η γενιά μας.
https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/anoihto-biblio/215371_diarkis-periplanisi-stin-kentriki-eyropi?fbclid=IwAR0ytQcevcSyDV6h9FkCGFTQdog6Q86qMLcs8ABcEqn7v3kcw-gSDslKn3A
Το Νόμπελ του 2018 το πήρε η γενιά μας. Η Ολγκα Τοκάρτσουκ γεννήθηκε στην Πολωνία το 1962 και τη μεταφράζω στα ελληνικά εγώ που γεννήθηκα στην Ελλάδα το 1966. Τη χώρα της τη γνώρισα από κοντά είκοσι ετών, σε ένα ταξίδι στην Κρακοβία για μαθήματα πολωνικών, από τη Γερμανία όπου σπούδαζα τότε. Εκείνη την εποχή κάθε ταξίδι στην Ανατολική Ευρώπη θεωρούνταν μετάβαση σε έναν άλλο κόσμο – θυμάμαι την Πολωνία των μέσων της δεκαετίας του ’80 σαν ένα μέρος φτωχό και σκοτεινό, κι όμως γεμάτο τέχνη, ιδέες και όνειρα. Πέρα από τον γεμάτο τρυφερά συριστικά ήχο της γλώσσας τους που πάσχιζα να καταλάβω και να μιλήσω, με είχαν τότε συνεπάρει οι συζητήσεις με τους αντικαθεστωτικούς συμφοιτητές μου, ο κινηματογράφος, η γραφιστική, η γλυπτική, η μουσική, η λογοτεχνία, τα αντισοβιετικά ανέκδοτά τους, η φιλοξενία τους, οι εκδρομές.
Ο,τι μου άρεσε κινούνταν συνήθως στο αντεργκράουντ επίπεδο της αντίστασης των διανοούμενων στο καθεστώς, μιας αντίστασης όμως πιο απροκάλυπτης, πιο άμεσης από αλλού. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς: Από την Ανατολική Ευρώπη προέρχεται η ιδέα πως διανόηση και εξουσία αποτελούν δύο εξ ορισμού ασύμβατες έννοιες και πως ο διανοούμενος είναι ταγμένος να αντιστέκεται στην εξουσία (με τον ίδιο τρόπο που η εξουσία είναι ταγμένη να πολεμάει αυτόν). Μια αφελής, μανιχαϊστική άποψη ήθελε τη μετάβαση στον καπιταλισμό να αποτελεί τη μαγική λύση για κάθε πρόβλημα, και τους μεσόκοπους παλαιότερα διαμαρτυρόμενους, βολεμένους με τις μετοχές τους και τα απρόσκοπτα πλέον ταξίδια τους στη Δύση, ικανοποιημένους με όλα. Δεν είναι έτσι. Ευτυχώς. Οι διανοούμενοι της γενιάς της Τοκάρτσουκ, κοντά στα εξήντα τους σήμερα, αυτοί που ισορρόπησαν τη ζωή τους πατώντας με το ένα πόδι στον υπαρκτό σοσιαλισμό και με το άλλο στο καπιταλιστικό παρόν, είχαν την τύχη να αποκτήσουν την απαραίτητη απόσταση και ειρωνεία από τα πράγματα, να δουν την Ιστορία πιο σφαιρικά και να διαπιστώσουν πως η ελευθερία δεν κερδίζεται για να μείνει, παρά για να ξεφεύγει και να κυνηγιέται, να ξεγλιστράει και να διεκδικείται ξανά και ξανά, αέναα. Η Τοκάρτσουκ είναι ένας χαρούμενος άνθρωπος, έχει διατηρήσει στη στάση και στο ύφος της τη χαμογελαστή ζωηράδα ενός παιδιού – μια σοφία που δεν την αφήνει να αποσπαστεί από την αγάπη για τη φύση, για τα ταξίδια, τις συναρπαστικές ιστορίες. Είναι ψυχολόγος και ψυχαναλύτρια – οι διαφορετικές απόψεις ανθρώπων για την ίδια ιστορία που συναντούσε στην ψυχανάλυση την έσπρωξαν, καθώς λέει, στο γράψιμο. «Εμείς οι συγγραφείς πρέπει να βρούμε κάποιες απόψεις που να αλλάζουν την προοπτική, που να δείχνουν ότι υπάρχει κάτι καινούργιο σε αυτά που αντιλαμβανόμαστε»1. Η γραφή της Τοκάρτσουκ διαγράφει συνεχή πηγαινέλα στο παρελθόν, ενώνοντας σε μύθους όλο τρυφερότητα και ανθρωπιά το πριν και το τώρα της χώρας της και της Κεντρικής Ευρώπης, στην οποία η ίδια ταξιδεύει συνεχώς με το αυτοκίνητο αναζητώντας τοπία, ανθρώπινες ιστορίες και έμπνευση. «Το Νόμπελ το πήρε η Κεντρική Ευρώπη», είπε σε μια συνέντευξή της λίγο μετά την ανακοίνωση της βράβευσής της. «Ξέρετε, έχουμε ένα πρόβλημα με τη δημοκρατία στην Κεντρική Ευρώπη αυτή τη στιγμή»2. Η κυβέρνηση της Πολωνίας, η οποία σήμερα, με επικεφαλής τον επικίνδυνα απλοϊκό δεξιό εθνοπατριώτη Κατσίνσκι, προσπαθεί να συμμορφώσει και να στριμώξει παιδεία και πολιτισμό στο ασφυκτικό πλαίσιο μιας εθνικιστικής, θρησκόληπτης ωραιοποίησης, ενοχλήθηκε από τη βράβευση: Επί κάμποσα λεπτά τα κρατικά κανάλια μετέδιδαν την είδηση με τίτλο «Πολωνή συγγραφέας βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας» χωρίς να αναφέρουν το όνομα της οικολόγου, φεμινίστριας, πολυβραβευμένης, ενοχλητικής στην απλότητα και αμεσότητά της λογοτέχνιδος. Η Τοκάρτσουκ έχει από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 συγγράψει οκτώ μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων και ποίησης και θεωρείται μία από τις πιο επιτυχημένες συγγραφείς της χώρας της. Μετέφρασα το πρώτο της μυθιστόρημα, το Αρχέγονο και άλλοι καιροί, πριν από τρία χρόνια. Καθώς έγραφα, ένιωσα να επιστρέφω πίσω στις πεζοπορίες με τους Πολωνούς εικοσάχρονους φίλους μου στα δάση και τις πεδιάδες της αγαπημένης χώρας του Βάιντα, του Γκομπρόβιτς, του Σουλτς, του Ρουζέβιτς, του Πράισνερ, του Κισλόφσκι, του Βισνιέφσκι και, και, και… Η γραφή της, ποιητικότατη, γεμάτη υπέροχες περιγραφές της φύσης και συναρπαστικές μικροϊστορίες, οδηγεί στη συνειδητοποίηση της σκληρής και αναπόφευκτης εναρμόνισης προσωπικών διαδρομών με τη γενική Ιστορία, στην κατανόηση της υποδόριας βίας που ασκεί ο ιστορικός χρόνος πάνω στις ζωές των ανθρώπων. Το βιβλίο της Διαπεράστε με το άροτρό σας τα κόκαλα των νεκρών γυρίστηκε σε ταινία από την εξέχουσα σκηνοθέτρια Αγκνιέσκα Χόλαντ. Η ταινία, όπως και το βιβλίο, θεωρήθηκε «βαθιά αντιχριστιανική», ότι προωθούσε τη λεγόμενη «οικολογική τρομοκρατία». (!) Το Νόμπελ η Τοκάρτσουκ το πήρε για τους Πλάνητες, το μυθιστόρημα που μεταφράζω τώρα, ένα μυθιστόρημα αφιερωμένο στα ταξίδια. Νιώθω χαρούμενη και τυχερή που αξιώθηκα να τη μεταφράσω στα ελληνικά. Το Νόμπελ το πήρε η γενιά μας.
https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/anoihto-biblio/215371_diarkis-periplanisi-stin-kentriki-eyropi?fbclid=IwAR0ytQcevcSyDV6h9FkCGFTQdog6Q86qMLcs8ABcEqn7v3kcw-gSDslKn3A
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου