Εισαγωγικές σκέψεις
1. Ο ελληνο-ισλαμικός πολιτισμικός διάλογος
Ο ρόλος που διαδραμάτισε το Βυζάντιο στη δημιουργία του πολιτισμού του Ισλάμ υπήρξε εντυπωσιακός. Ο πολιτισμός που επικρατούσε στις περισσότερες χώρες, όταν οι άραβες τις υπέταξαν ήταν ένας ελληνίζων σημιτικοχριστιανικός πολιτισμός. Οι μουσουλμάνοι ηγεμόνες καλούν Έλληνες αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες οι οποίοι αναλαμβάνουν να οικοδομήσουν και να διακοσμήσουν μουσουλμανικά τεμένη (Τέμενος του Ομάρ και Τέμενος της Δαμασκού) και άλλα μνημειακά οικοδομήματα κτίρια και μνημεία. Κατά μία άποψη, η Δύση για πρώτη φορά γνωρίζει τον Αριστοτέλη όχι απευθείας από το πρωτότυπο, αλλά μέσω των αραβικών
2. Ο σύγχρονος διαθρησκειακός διάλογος
Η σύγχρονη φάση του χριστιανο-ισλαμικού διαλόγου φαίνεται ότι πραγματοποιείται μέσα σε μία εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα. Ο χριστιανικός κόσμος δείχνει κατανόηση και εκτίμηση στην πνευματική παρακαταθήκη των Μουσουλμάνων. Έτσι, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών και η Ορθόδοξη Εκκλησία έχουν εισέλθει σε μία σταθερή τροχιά διαλόγου με το Ισλάμ. Ειδικότερα η Ορθοδοξία έχει προχωρήσει σε ένα είδος ακαδημαϊκού διαλόγου με το Ισλάμ, πραγματοποιώντας ακαδημαϊκές συνδιασκέψεις, διεθνή διαθρησκειακά συνέδρια, συναντήσεις θρησκευτικών ηγετών κ. ά.
Πολύ περισσότερες και τακτικότερες υπήρξαν οι Ακαδημαϊκές Διασκέψεις με το Ισλάμ, οι οποίες οφείλονται στη συνεργασία του Ορθοδόξου Κέντρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Σαμπεζύ με τη Βασιλική Ακαδημία της Ιορδανίας (Αμμάν) για την έρευνα του ισλαμικού πολιτισμού (Al-Albait Foundation), με την ένθερμη μάλιστα υποστήριξη του πρίγκιπα – διαδόχου Χασάν της Ιορδανίας Μέχρι τώρα, ύστερα από δύο προπαρασκευαστικές Συναντήσεις που έγιναν, η πρώτη στο Windsor της Αγγλίας (1984) και η δεύτερη στο Αμμάν της Ιορδανίας (1985), πραγματοποιήθηκαν δέκα Διασκέψεις. Μάλιστα η πέμπτη στο Αμμάν (26-28 Ιουλίου 1993) είχε ως θέμα με θέμα «Οι νέοι και οι αξίες της μετριοπάθειας» και η έκτη στην Αθήνα (8-10 Σεπτεμβρίου 1994) είχε επίσης ως θέμα «Παιδεία για κατανόηση και συνεργασία», ενώ η έβδομη στο Αμμάν (3-5 Ιουνίου 1996) είχε θέμα «Το εκπαιδευτικό σύστημα στο Ισλάμ και τον Χριστιανισμό».
Ο διάλογος με το Ισλάμ, μετά από πολλές συνδιασκέψεις που ανάγονται στη δεκαετία του ’80, οδήγησε σε αρκετά ενθαρρυντικά και ελπιδοφόρα συμπεράσματα για την πορεία παρόμοιων διαθρησκειακών πρωτοβουλιών, καθώς ολοένα και περισσότερο προβάλλεται η ανάγκη σεβασμού της ιδιαιτερότητας, που χαρακτηρίζει τη θρησκευτική πίστη των πιστών των δύο θρησκειών, οι οποίες επικαλούνται καιν προβάλλουν τις καταβολές τους στη βιβλική παράδοση (Δ΄ Συνδιάσκεψη Κωνσταντινούπολης). Φάνηκε σαφώς από τις πηγές των δύο θρησκειών, ότι ο θρησκευτικός φανατισμός είναι ασυμβίβαστος με το πνεύμα του Χριστιανισμού, αλλά και με το μήνυμα του Ισλάμ. Η ειλικρινής διαθρησκειακή συνεργασία δεν αποτελεί ανέξοδη πολυτέλεια της εποχής μας. Ο διαθρησκειακός διάλογος θεωρείται βασική προϋπόθεση του πολιτισμού των πολιτισμών. Όπως πολύ εύστοχα επισημάνθηκε ήδη στη διακήρυξη της Βέρνης (1994), «ο πόλεμος εν ονόματι της θρησκείας είναι πόλεμος εναντίον της θρησκείας», ώστε να μη μεταβάλλεται η θρησκεία σε όργανο εξυπηρέτησης εθνικιστικών επιδιώξεων και πολιτικών σκοπιμοτήτων εις βάρος όχι μόνο της ανθρωπότητας, αλλά ουσιαστικά και της ίδιας της θρησκείας. Ο διαθρησκειακός διάλογος αποτελεί ζωτική ανάγκη για την υπέρβαση των οδυνηρών εμπειριών και φορτίσεων του ιστορικού παρελθόντος, αλλά και για την από κοινού αντιμετώπιση των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων που συνιστούν απειλή για τον άνθρωπο και τον κόσμο. Στο διάλογο αυτό οι Ορθόδοξοι μπορούμε να συμβάλλουμε ιδιαίτερα. Παρά τις βαθιές μας θεολογικές διαφορές και τις δραματικές συγκρούσεις του παρελθόντος, αισθανόμαστε πλησιέστερα στον κόσμο και στον πολιτισμό του Ισλάμ από ότι οι άλλοι χριστιανοί της Δύσης, γι’ αυτό και μπορούμε να τον κατανοήσουμε καλύτερα. Το κοινό πολιτισμικό έδαφος, η μακρά διαλογική συνομιλία της Ορθοδοξίας με το Ισλάμ, η συνεχής συμβίωση των χριστιανών της Ανατολής με το Ισλάμ (στα λεγόμενα πρεσβυγενή πατριαρχεία), η υποδοχή και συμβίωση με τους μετανάστες μουσουλμάνους στη χώρα μας αναδεικνύουν έναν άλλο τύπο διαλόγου και διαπολιτισμικής επικοινωνίας, τον διάλογο της ζωής.
3. Το Ισλάμ στα ελληνικά διδακτικά βιβλία
Έντονα φορτισμένα από το ιστορικό παρελθόν ήσαν τα παλαιά προγράμματα και τα διδακτικά βιβλία έναντι του Ισλάμ. Φαίνεται ότι οι κατά καιρούς σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας προσδιόριζαν τη θέση και τον τρόπο παρουσίασης του Ισλάμ. Η κληρονομιά της Τουρκοκρατίας οδήγησε σχεδόν πάντοτε στην ταύτιση της Οθωμανικής ή Τουρκικής εξουσίας με το Ισλάμ. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αναφορές στο Ισλάμ των διδακτικών βιβλίων της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας αφορούσαν συνήθως στο Τουρκικό έθνος, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί μια ατμόσφαιρα καχυποψίας και προκατάληψης. Στα βιβλία της Ιστορίας μοιραία το βάρος έπεφτε στα πολεμικά γεγονότα και στις αιματηρές συγκρούσεις του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου με τον ευρωπαϊκό-χριστιανικό και κυρίως με τον Μεσαιωνικό Ελληνισμό ( Βυζάντιο), δίχως να δίνεται επαρκής χώρος στη διερεύνηση του Ισλάμ ως πολιτισμικού και θρησκευτικού φαινομένου. Στα παλαιότερα διδακτικά βιβλία των Θρησκευτικών και της Ιστορίας υπήρχαν αρνητικές αξιολογικές φορτίσεις και κρίσεις για το Ισλάμ, ενώ η διάθεση κατανόησης και εξεύρεσης κοινών σημείων επικοινωνίας ή διαλόγου με το Χριστιανισμό απουσίαζαν παντελώς. Πρόσφατα ακόμη (δεκαετία του ’80), η άποψη για την απολυτότητα του Χριστιανισμού δεν άφηνε πολλά περιθώρια για το Ισλάμ, όπως και για πολλά άλλα θρησκεύματα, στα ελληνικά διδακτικά βιβλία. Η κατάσταση αυτή αλλάζει ριζικά στη δεκαετία του ’90, καθώς από τη δεκαετία του ’90 η διαπραγμάτευση του Ισλάμ στο μάθημα των Θρησκευτικών γίνεται με δύο διδακτικές ενότητες και στοχεύει στην αντικειμενική πληροφόρηση των μαθητών σχετικά με τις βασικές διδασκαλίες του Ισλάμ, καθώς και με την ιστορική του πορεία αλλά και τη σημερινή του κατάσταση. Οι μαθητές δεν χειραγωγούνται στην απόκτηση γνώσης αλλά καλούνται μέσα από την μελέτη αντιπροσωπευτικών κειμένων να γνωρίσουν έτσι τον τρόπο ζωής, πίστης και σκέψης των μουσουλμάνων.
Η εισαγωγή της αρχής της διαπολιτισμικότητας στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ), αλλά και η προβολή του υπερφυλετικού, υπερεθνικού και οικουμενικού χαρακτήρα του Χριστιανισμού με την παράλληλη επισήμανση της πολυπολιτισμικής και πολυθρησκευτικής δομής των συγχρόνων κοινωνιών διαμόρφωσε ένα νέο πλαίσιο για την διαθρησκειακή επικοινωνία στα σχολικά Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) και στα νέα διδακτικά βιβλία (Βλ. σχετικά Σταύρου Γιαγκάζογλου, Το Ισλάμ στα σύγχρονα βιβλία της ελληνικής εκπαίδευσης, στην παρούσα ιστοσελίδα) .
Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι οι θετικές αλλαγές στα σχολικά βιβλία και ιδιαίτερα σε εκείνα των Θρησκευτικών δεν θα ήταν αυτονόητες, εάν δεν προέκυπτε μια αξιοσημείωτη, αυτοτελής και αντικειμενική ισλαμολογική έρευνα, καρπός της οποίας αποτελεί μια ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτη επιστημονική βιβλιογραφία για την θρησκεία του Ισλάμ. Από τη δεκαετία του ’70 και μετά άρχισε να αναπτύσσεται μια σοβαρή θρησκειολογική έρευνα στις Θεολογικές Σχολές Αθηνών και Θεσσαλονίκης (Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος και Γρηγόριος Ζιάκας) αλλά και ισλαμικών και αραβολογικών σπουδών άλλων Σχολών. Εξάλλου, οι σύγχρονες ελληνικές μεταφράσεις του Κορανίου, η κίνηση «Ορθοδοξία και Ισλάμ» (1990), αρκετά συνέδρια και κυρίως η παραδοσιακή φιλία του ελληνικού με τον αραβικό κόσμο, υποδηλώνουν μια σταθερή βούληση για προσέγγιση και επικοινωνία του ελληνικού και θεολογικού κόσμου με το Ισλάμ.
Μικρός λογοτεχνικός περίπατος…
«…Είκοσι ολόκληρα χρόνια μετά τ’ αλλαξοπίστεμά του και δίχως άλλον φανούσιμο λόγο, ξέχωρα ίσως από τη ζέστη, ο Χασάν ξαναβρέθηκε στα καλά καθούμενα «ενώπιος ενωπίω» με το Θεό της νιότης του!
-Αρνιγάδος!
Στο μυαλό του μέσα μπερδεύτηκε η θύμηση του μαρτύριου του κουπιού, της βρώμας, της πείνας και του βούρδουλα, που πυργώσανε το κούρσεμα της παραθαλάσσιας φαμελικής του βίλλας στο Παλέρμο, με την εικόνα της παλιάς εκκλησιάς, όπου μαζί με καμμιά δεκαριά άλλα παιδάρια πρωτομετάλαβε…
……….Ο Χριστός της Μαρτοράνας!
Σκύλιασε από το κακό του βλέποντας πόσο τον μπορούσανε ακόμα αυτές οι παιδικές του θύμισες!Όχι! Αυτό δεν μπορούσε να ξακολουθήσει! Έπρεπε να λογικευτεί! Στο κάτω-κάτω μονάχα ένας τρελός θα δεχότανε να λάμνει ως τη στερνή του πνοή βρώμικος, δαρμένος και πεινασμένος, γιατί δεν ήθελε να παραδεχτεί πως ο Αλλάχ ήταν ένας και ο Μωάμεθ προφήτης του! Τρεις χρόνους έκανε τότες, ώσπου να το καταλάβει. Μα κάποια στιγμή απέραντης κούρασης κι απελπισίας βρήκε ξαφνικά την απάντηση: Αν μονάχα ο Μωάμεθ μπορούσε να τον γλιτώσει από αυτό το μαρτύριο, τότε δίκαια τον πιστεύανε για προφήτη του Θεού! Κι αν ονομάτιζε τον ένα, τον μοναδικό Θεό των Χριστιανών, τον Ιεχωβά των Οβραίων με τούρκικο όνομα, τι έβλαφτε;
Αλλάχ! Ιεχωβάς! Θεός! Οι λέξες μονάχα διαφέρανε, ενώ η κούραση του κουπιού ήτανε πόνος ατέρμονος και χειροπιαστός…Ναι, έπρεπε νάναι τρελός για να μην το καταλάβει! Ξανάδε τότε με τα μάτια της ψυχής τον Χριστό της Μαρτοράνας και κατάλαβε ξαφνικά, ύστερ’ από τόσα χρόνια, το νόημα της απειλητικής χειρονομίας του: τον φοβέριζε γιατί δεν ήταν τρελός!Μονάχα οι τρελοί είναι αληθινά παιδιά του Θεού! Αυτό ακόμα και ο Μωάμεθ το παραδεχότανε κι απαγόρεψε να τους πειράζουνε!…» [Διον Ρώμα, Ο Θρήνος της Κάντιας, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα(χ.χ.), 145, 148-149]
*
«…Το παράθυρον έτριξε, κρακ! Από το χαμηλόν δωμάτιον, το βλέπον εις τον δρόμον. Άνθρωπος προέκυψε, τυλιγμένος με σάλι. Έτεινε μέγαν κύαθον προς τον σελεπτσήν, αλλ΄ούτος ηργοπόρει.
Ο άνθρωπος έκυψε να ίδη.
Υψηλή μορφή, με λευκόν σαρίκι, με μαύρην χλαίναν και χιτώνα χρωματιστόν, είχε σταθή ενώπιον του σαλεπτσή.
-Που, σ’ αυτόν τον κόσμο;
-Μπου ντουνιά τσάρκ φιλέκ.
-Άσκολσουν …υπεψιθύρισεν ο σαλεπτσής.
Δεν είχε γνωρίσει τον άνθρωπον, αλλά το ένδυμα. Κάθε άλλος θα τον εξελάμβανεν ως φάντασμα. Αλλ’ αυτός δεν επτοήθη.Ήτο απ’ εκείνα τα χώματα.
Είχεν αναφανή. Πότε; Προ ημερών, προ εβδομάδων. Πόθεν; Από την Ρούμελην, από την Ανατολήν, από την Σταμπούλ. Πως; Εκ ποίας αφορμής; Ποίος;
Ήτον δερβίσης; Ήτον βεκτασής, χόντζας, ιμάμης; Ήτον ουλεμάς διαβασμένος; Υψηλός, μελαψός, συμπαθής, γλυκύς άγριος. Με το σαρίκι του, με τον τσουμπέν του, με τον δουλαμάν του.
Ήτο εις εύνοιαν, εις δυσμένειαν; Είχεν ακμάσει, είχεν εκπέσει, είχεν εξορισθή; Μ π ο υ ν τ ο υ ν ι ά τ σ α ρ κ φ ι λ έ κ. Αυτός ο κόσμος είναι σφαίρα και γυρίζει……» [Αλεξανδρου Παπαδιαμάντη, Ο ξεπεσμένος δερβίσης, τόμος τρίτος, εκδ. Δόμος, σελ. 111-116.]
*
«…Το μαργαριτάρι πάνω στο φωτοστέφανο της Παναγίας το είχε βάλει η γιαγιά τότες που σώθηκε το κοριτσάκι της απ’ των Κιζιλμπάσηδων τα χέρια. Το είχανε πιάσει οι καταραμένοι στο δρόμο το παιδί και παρά τρίχα να το σκοτώσουνε γιατί φορούσε πράσινο φουστανάκι. Πράσινο χρώμα, λέει, είναι η ιερή σημαία του Ισλάμ και οι χριστιανοί δεν πρέπει να φορούνε αυτό το χρώμα. Τι να πεις;………………………………………………
………Την ευρωπαϊκή όχθη του Βοσπόρου την κατοικούσαν περισσότερο ΄Ελληνες και γενικά Ευρωπαίοι,-το Μέγα Ρέμα, το Μπουγιούκ-Ντερέ, τα Θεραπειά, όλα εκείνα τα προάστια θυμίζανε Ευρώπη. Η ασιατική όχθη ήτανε Ανατολή. Εκεί έβγαινε ο νταούλι για να θυμίσει στους πιστούς πως ήταν ραμαζάνι. Εκεί ο μουεζίνης τρεις φορές τη μέρα διαλαλούσε ταχτικά πως ένας είναι ο Αλλάχ, και ο Μωάμεθ ο Προφήτης του Αλλάχ. Και στην απέναντι όχθη σαν έφτανε αυτός ο αντίλαλος, έφτανε σαν παραμυθένια φωνή από έναν άλλον κόσμο» [Μαρία Ιορδανίδου, Λωξάντρα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα¹¹, 1979, σελ.16 κ΄19]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αβραμίδης Ομηρος, Γιατί Αλλάχ;, εκδ.Ωκεανίδα, Αθήνα 2004
Αλεξάνδρεια: Μια πόλη στη λογοτεχνία, επιμ. Φαίδων Ταμβακάκης, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2002
Ανώνυμος, Η σκάλα του Μωάμεθ, μτφρ. Δημήτρης Μήλας, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα (χ.χ.)
Αντριτς Ίβο, Καταραμένη Αυλή, μτφρ. Ιωάννης Κωτούλας, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα 1992
Αραβικόν Μυθολογικόν. Νέα Χαλιμά, τ.2, επιμ. Γιώργος Κεχαγιόγλου, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1990
Αρτεμιάδης Αρτέμης, Στους δρόμους του Κισμέτ, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2005
Ασημακόπουλος Κ., Ο χορός του Οσμάν Τάκα, εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα 1986
Βαρλάμης Ευθύμιος, Είναι Τούρκος ο Θεός;, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2000
Βιζυηνός Γεώργιος Μ., Ο Μοσκώβ Σελήμ, εκδ. Εκδόσεις του Φοίνικα, Αθήνα 2002
Γαλανάκη Ρέα, Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2008
Εν Ντιν Σααδή, Σαΐχ Μουσλίχ, Το Γκιουλιστάν ή ο κήπος των ρόδων, μτφρ. Κώστας Τρικογλίδης, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα 1993
Ιορδανίδου Μαρία, Λωξάντρα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα441999
Καλπούζος Γιάννης, Ιμαρέτ: Στη σκιά του ρολογιού, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2009
Καπάνταη Ισμήνη Β, Απειρωτάν και Τούρκων, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2009
Καρκαβίτσας Ανδρέας, Ο τεκκές των μπεκτασίδων, εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2006
Κονδύλη Ελένη, Ρωμιός εγώ Τούρκος εσύ, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα 2005
Κουμούτση Πέρσα, Αλεξάνδρεια στο δρόμο των ξένων, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2003
Κωνσταντινούπολη: Λογοτεχνική ανθολογία: 60 κείμενα για την Πόλη, επιμ. Θωμάς Κοροβίνης, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη 2000
Κωνσταντινούπολη: Μια πόλη στη λογοτεχνία, επιμ. Γιάννης Ξανθούλης, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2004
Λαλαγιάννη Βασιλική, Οδοιπορικά γυναικών στην Ανατολή, εκδ. Ροές, Αθήνα 2007
Μαγιόπουλος Στέλιος, Ο Νασρεττίν Χότζας, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα3 1991
Μανθεάκη Δήμητρα, Εγώ η γυναίκα του Ταλιμπάν, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2005
Μαυρίδης Όμηρος, Καλλιστώ και Ιμπραχήμ, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2005
Μέσκος Μάρκος, Μουχαρέμ, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1999
Νικολαΐδης Βασίλειος-Μιλτιάδης, Άλι-Χουρσίντ μπέης: επεισόδιον της Ελληνικής επαναστάσεως, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2001
Ξανθούλης Γιάννης, Ο Τούρκος στον κήπο, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2001
Παπαδιαμάντης Αλέξανδρος, Ο ξεπεσμένος δερβίσης, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2006
Παραμύθια από το Κάϊρο: Ό,τι πιο πολύτιμο έχω, επιμ. Ayyan Sureau, μτφρ. Αγνή Στρουμπούλη, εκδ. Απόπειρα, Αθήνα 2003
Περγαλίδης Ναπολέων, Νουρεντίν, εκδ. Μπαρτζουλιάνος Ι. Ηλίας, Αθήνα 2009
Πετρινιώτης Γρηγόρης, Τούρκος, χριστιανός και ορθόδοξος, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2003
Πετσάλης-Διομήδης Θανάσης, Οι Μαυρόλυκοι: Το χρονικό της Τουρκοκρατίας 1565-1799, τ. 2, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα9 1999
Ρώμας Διονύσιος, Ο θρήνος της Κάντιας, τ.2 εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα (χ.χ.)
Συλλογικό έργο, Οδοιπορικό στην Ιστανμπούλ: 12 συγγραφείς γράφουν για την Πόλη, μτφρ. Στέλλα Χρηστίδου, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2009
Συμεωνίδου-Αλ Μαντίλ Αλεξάνδρα, Εφιαλτικές νύχτες στην έρημο της Αραβίας, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2004
Συνοδινός Μάρκος Δ., Τρομαγμένη πόλη, εκδ. Ίαμβος, Αθήνα 2008
Σωτηρίου Διδώ, Ματωμένα χώματα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα97 2009
Τολστόϊ Λ., Χατζή Μουράτ, μτφρ. Ανδρέας Σ. Σαραντόπουλος, εκδ. Ζαχαρόπουλος Σ.Ι, Αθήνα 1991
Τσαούλης Γιώργος, Μετά ήρθε η μπόρα: Μικρασιατική ιστορία, εκδ. Εντός, Αθήνα 2007
Τσίρκας Στρατής, Νουρεντίν Μπόμπα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2000
Φερούσης Δημήτριος Σ., Ο τελευταίος καδής της Αθήνας, εκδ. Αρμός, 2008
Χατζηφωτεινός Κωστής, Νισάφι πια!, εκδ. Διηνεκές, Αθήνα 2004
Χίλιες και μια νύχτες, μτφρ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Νάρκισσος, Αθήνα 2006
******
Abdolah Kader, Το σπίτι του τεμένους, μτφρ. Γιάννης Ιωαννίδης, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2009
Agar Sergun, Φίλησα μια φορά την Ευδοξία, μτφρ. Φραγκώ Καράογλαν, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2003
Al-Aswany Alaa, Το μέγαρο Γιακουμπιάν, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2007
Al-Baz Rania, Δίχως πρόσωπο, μτφρ. Κατερίνα Φράγκου, εκδ. Κονιδάρης, Αθήνα 2009
Al Khamisi Khaleb, Ταξί στους δρόμους του Καΐρου, μτφρ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2009
Al Kharat Edward, Αλεξάνδρεια, η πόλη του σαφράν, μτφρ. Σαμουήλ Μπισσάρας, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2003
Ali Tariq, Ένας σουλτάνος στο Παλέρμο, μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2006
Ο ίδιος, Στον ίσκιο της ροδιάς, μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2002
Altinsay Saba, Κρήτη μου, μτφρ. Νίκη Σταυρίδη, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2008
Anadol Kemal, Ο μεγάλος χωρισμός, μτφρ. Παναγιώτης Αμπαντζής, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2007
Andric Ivo, Ο θάνατος στον τεκέ του Σινάν, μτφρ. Ζόραν Μούτιτς, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1998
Aslam Nadeen, Σβησμένες ψυχές, μτφρ. Αγγελική Τσιρούνη, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2009
Atiya Nayra, Χουλ χαλ: τα βραχιόλια της υποταγής, μτφρ. Μπέσσυ Τσακίρη, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2000
Atzori Stefania, Η άπιστη: Η αληθινή ιστορία μιας γυναίκας στην καρδιά του ισλάμ, μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2003
Bachi Salim, Σκοτώστε τους όλους!, μτφρ.Κατερίνα Γούλα, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2009
Ο ίδιος, Η σιωπή του Μωάμεθ, μτφρ. Νίκος Σταμπάκης, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2009
Ball David, Φωτιά και ατσάλι, μτφρ. Βαγγέλης Κατσάνης, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2006
Barth John, Το τελευταίο ταξίδι του Σεβάχ του θαλασσινού, μτφρ. Αγορίτσα Μπακοδήμου, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2006
Bowles Paul, Εκατό καμήλες στην αυλή, μτφρ. Χριστίνα Μπάμπου-Παγκουρέλη, εκδ. Απόπειρα, Αθήνα2 1992
Ο ίδιος, Τσάϊ στη Σαχάρα, μτφρ. Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, εκδ. Απόπειρα, Αθήνα 1991
Camus David, Οι στρατιώτες του Χριστού, μτφρ. Εύη Βαγγελάτου, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2006
Carrano Patrizia, Στη φωτιά του έρωτα και του πολέμου, μτφρ. Ζ. Ζαρωμένου, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2004
Cetin Fethiye, Η γιαγιά μου, μτφρ. Φραγκώ Καράογλαν, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2008
Chaurel Genevieve, Σαλαντίν, μτφρ. Δέσποινα Παπαθανασοπούλου, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2003
Chouaki Aziz, Το αστέρι του Αλγερίου, μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2003
Chraibi Driss, Ο πολιτισμός, η μητέρα μου, μτφρ. Παναγιώτα Γεμενή, εκδ. Scripta, Αθήνα 2000
Clement Catherine, Το παιχνίδι των θεών, μτφρ. Μαρία Χωρεάνθη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2001
Coral Mehmet, Τα χαμένα ημερολόγια της πόλης, μτφρ. Νίκη Σταυρίδη, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2005
Courtille Anne, O ψηφοθέτης της Κων/πολης, μτφρ, Τιτίνα Σπερελάκη, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2006
Djebar Assia, Σουλτάνα Σκιά, μτφρ. Μαρία Σπυριδοπούλου, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2006
Falkoner Colin, Το χαρέμι, μτφρ. Βαγγέλης Κατσάνης, εκδ. Ζαχαρόπουλος Σ.Ι., Αθήνα 2001
Firouz Anahita, Κόκκινο φθινόπωρο στην Τεχεράνη, μτφρ. Σοφία Ανδρεοπούλου, εκδ. Διόπτρα, Αθήνα 2004
Eberhardt Isabelle, Αναζητώντας τη λήθη, μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Απόπειρα, Αθήνα2 2001
Elray John, Ο Χαλίφης, μτφρ. Μαίρη Περαντάκου-Κουκ, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2004
Gallard Antoine, Χίλιες και μια νύχτες, μτφρ. Τζένη Γαβαλάκη, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 1998
Gautier Theophile, Κωνσταντινούπολη, μτφρ. Έρση Μπομπολέση, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2007
Ghata Yasmine, Η καλλιγράφος του Βοσπόρου, μτφρ. Κλαιρ Νεβέ, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 2006
Ghitany Gamal, Μπαρακάτ ο δίκαιος, μτφρ. Ελένη Καπετανάκη, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2009
Ο ίδιος, Πυραμίδες, μτφρ. Αγγελική Σιγούρου, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2006
Gibran Khalil, Ο προφήτης. Ο κήπος του προφήτη, μτφρ.Κώστας Παρίσης, Ειρήνη Καπέλου, εκδ. Printa, Αθήνα 2004
Gursel Nedim, Αγαπημένη μου Ιστανμπούλ, μτφρ. ΄Ανθη Καρρά, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1990
O ιδιος, Πασκεσέν: Το μυθιστόρημα του Πορθητή, μτφρ. Άνθη Καρρά, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1999
ο ίδιος, Οράματα του νότου, μτφρ. Εύη Βαγγελάτου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003
Hachtroudi Fariba, Οι όχθες του αίματος, μτφρ. Βίκη Δέμου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2001
Hamid Mohsin, Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής, μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Πάπυρος Eκδοτικός Οργανισμός, Αθήνα 2008
Hermany-Vieille Catherine, Ο μεγάλος βεζύρης της νύχτας, μτφρ. Λήδα Παλλαντίου, εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα 1992
Hicyilmaz Gaye, Με μπλουτζίν και φερετζέ, μτφρ. Στέλλα Κουτσούκαλη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2002
Himmich Ben Salem, Ο χαλίφης του τρόμου, μτφρ.Τούλα Τόλια, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2006
Hussaini Safiya –Tungar Tudu, Εγώ η Σαφίγια: καταδικάστηκε σε θάνατο με λιθοβολισμό, εκδ. οίκος Α.Α.Λιβάνη, Αθήνα 2004
Irwin Robert, Αραβικός εφιάλτης, μτφρ. Βασίλης Βλάχος, εκδ. Περίπλους, Αθήνα 2000
Kamuran Solmaz, Κιραζέ, μτφρ. Στέλλα Βρετού-Σοφιανίδου, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2002
Karakoyiunglu Yilmaz, Φθινοπωρινός πόνος, μτφρ. Λιάνα Μυστακίδου, εκδ. Εκδόσεις Τσουκάτου, Αθήνα 1998
Kemal Yasar, Η θυμωμένη θάλασσα, μτφρ. Παναγιώτης Αμπαντζής, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1995
Ο ίδιος, Η ιστορία ενός νησιού: ο ξεριζωμός, μτφρ. Παναγιώτης Αμπαντζής, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1999
Kessel Joseph, Οι καβαλάρηδες, μτφρ. Βαγγέλης Κατσάνης, εκδ. Ζαχαρόπουλος Σ.Ι., Αθήνα 1995
Khadra Yasmina, Τα χελιδόνια της Καμπούλ, μτφρ. Ζεραλντίν Μπιενκούρ, Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2004
Η ίδια, Τρομοκρατικό χτύπημα, μτφρ. Γιάννης Στρίγκος, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2006
Η ίδια, Οι σειρήνες της Βαγδάτης, μτφρ. Γιάννης Στρίγκος, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2007
Khalifa Sahar, Άγρια αγκάθια, μτφρ. Σοφία Λυκοδήμου, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2007
Η ίδια, Πύρινη άνοιξη, μτφρ. Αγγελική Σιγούρου, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2009
Khouri Norma, Χαμένη τιμή, μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003
Khoury-Ghata Venus, 7 πέτρες για την μοιχαλίδα, μτφρ. Ρένα Λέκκου-Δάντου, εκδ. οίκος Α.Α.Λιβάνη, Αθήνα 2008
Kourouma Ahmadou, Ο Αλλάχ δεν είναι υποχρεωμένος, μτφρ. Μαριλένα Κοραντζάνη, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2002
Latifa, Το απαγορευμένο μου πρόσωπο, μτφρ. Κατερίνα Καλαντζοπούλου, εκδ. οίκος Α.Α.Λιβάνη, Αθήνα 2004
Lawhead Stephan R., Η ιερή λόγχη, μτφρ. Βασιλική Κοκκίνου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004
Le Clezio Jean Marie Gustave, Έρημος, μτφρ. Γιώργος Ξενάριος, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2008 (Νόμπελ Λογοτεχνίας 2008)
Lenoir Frederic, Η προφητεία της Σελήνης, μτφρ. Δημήτρης Ζαπώνης, εκδ. Σύγχρονοι ορίζοντες, Αθήνα 2009
Lessing Gotthold Ephraim, Νάθαν ο σοφός, μτφρ. Λένια Μαζαράκη, εκδ. Ερευνητές, Αθήνα 2004
Maalouf Amin, Σαμαρκάνδη, μτφρ. Έφη Κανδρή, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 1997
Ο ίδιος, Tα λιμάνια της Ανατολής, μτφρ. Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Μαρία Ρομπλέν, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 1998
Ο ίδιος, Οι φονικές ταυτότητες, μτφρ. Θεόφιλος Ξ. Τραμπούλης, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 1999
Ο ίδιος, Λέων ο Αφρικανός, μτφρ. Έφη Κορομηλά, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2001
Ο ίδιος, Το χρονικό μιας οικογένειας, μτφρ. Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Μαρία Κασαμπαλόγλου-Ρομπλέν, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2005
Mahfuz Naguib, Μέρες και νύχτες της Αραβίας, μτφρ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2004
Ο ίδιος, Το παλάτι των επιθυμιών, μτφρ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2000
Ο ίδιος, Χίμαιρα, μτφρ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2009
Makhmalbaf Mohsen, O κρυστάλλινος κήπος, μτφρ. Ρένα Λέκκου-Δάντου, εκδ. Εκδοτικός οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2003
Makiya Kenan, Ο βράχος, μτφρ. Βαγγέλης Κατσάνης, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2005
Μansur Latifa Ben, Η χρονιά της έκλειψης, μτφρ. Βάσω Νικολοπούλου, Νίκη Douge, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2003
Marouane Leila, Η απαγωγή, μτφρ. Ειρήνη Τσολακέλλη, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2000
Maufroy Muriel, Ο χορός των Δερβίσηδων, μτφρ. Θεώνη Ταμπάκη, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2006
ΜcCarten Anthony, Tο αγγλικό χαρέμι, μτφρ. Άρτεμις Αργύρη, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2004
Meguid Ibrahim Abdel, Στη σκιά του Καΐρου, μτφρ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Libro, Αθήνα 2009
Μungan Murathan, Σαράντα δωμάτια, μτφρ. ΄Ανθη Καρρά, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 2003
Νafisi Azar, Διαβάζοντας τη Λολίτα στην Τεχεράνη, μτφρ. Ρένα Λέκκου-Δάντου, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2004
Nemat Marina, Η φυλακισμένη της Τεχεράνης, μτφρ. Φανή Πανταζή, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2008
Nesin Aziz, Έτσι ήρθαν τα πράγματα μα έτσι δεν θα πάνε, μτφρ. Παναγιώτης Αμπαντζής, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα2 1995
O’ Neill Anthony, Σεχραζάτ, μτφρ. Καίτη Οικονόμου, εκδ. Bell/Χαρλένικ Ελλάς, Αθήνα 2002
Ortiz Sebastian, Ταλιμπάν: Το κάλεσμα της Τζιχάντ, μτφρ. Έφη Κορομηλά, εκδ. Αλεξάνδρεια , Αθήνα 2004
Pamuk Orhan, Το λευκό κάστρο, μτφρ. Άνθη Καρρά, εκδ. Ροδαμός, Αθήνα 1991
ο ιδιοσ, Το μαύρο βιβλίο, μτφρ. Στέλλα Βρετού-Σοφιανίδου, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 1997
Ο ίδιος, Με λένε Κόκκινο, μτφρ. Στέλλα Βρετού, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2002
Ο ίδιος, Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις, μτφρ. Στέλλα Βρετού, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2005
Ο ίδιος, Χιόνι, μτφρ. Στέλλα Βρετού, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2007
Ο ίδιος, Το σπίτι της σιωπής, μτφρ. Παναγιώτης Αμπατζής, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2008
Rahimi Atik, Στάχτες και χώμα, μτφρ. Μαρία Χωρεάνθη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2002
Rumi Jalaluddin, Στον κήπο του αγαπημένου, μτφρ. Καδιώ Κολύμβα, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2003
Ο ίδιος, Μεσνεβί: Μυστικές διαδρομές στα άδυτα της ψυχής και του νου, μτφρ. Λιάνα Μυστακίδου, εκδ. Σιδέρης Ι., Αθήνα 2006
Rushdie Salman, Σατανικοί στίχοι, μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2003
Said Kurban, Το κορίτσι από τον Βόσπορο, μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Διόπτρα, Αθήνα 2003
Satrapi Marjane, Περσέπολις, μτφρ. Γεωργία Τσάκωνα, Μελίττα Γκουρτσογιάννη, εκδ. Ηλίβατον, Αθήνα 2006
Η ίδια, Περσέπολις 2, μτφρ. Γεωργία Τσάκωνα, εκδ. Ηλίβατον, Αθήνα 2007
Schmitt Eric-Emmanuel, Ο κύριος Ιμπραήμ και τα άνθη του Κορανίου, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Opera, Αθήνα 2002
Selimovic Mesa, Το κάστρο, μτφρ. Πάνος Σταθόγιαννης, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2007
Shakib Siba, Εκεί που ο Θεός έρχεται μόνο για να κλάψει: Η ιστορία της Σίριν-Γκολ, μτφρ. Βάλια Πάλλα, εκδ. οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2002
Shortland Gaye, Χαρματάν, μτφρ. Σταυρούλα Μεταξά, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2001
Sinoue Gilbert, Μοχάμετ Άλι: Ο τελευταίος Φαραώ της Αιγύπτου, μτφρ. Βασιλική Κοκκίνου, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2004
Ο ίδιος, Αβικένας ή ο δρόμος του Ισπαχάν, μτφρ. Βασιλική Κοκκίνου, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2004
Ο ίδιος, Οι σιωπές του Θεού, μτφρ. Βασιλική Κοκκίνου, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2005
Sussman Paul, Το πέπλο της ερήμου, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2001
Tariq Aziz, Ένας σουλτάνος στο Παλέρμο, μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2006
Tekin Latife, Τα παραμύθια των σκουπιδιών της μπερτζή Κριστίν, μτφρ. Άνθη Καρρά, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 2001
Thesinger Wilfred, Οι Άραβες των βάλτων, μτφρ. Άρης Μπερλής, εκδ. Τσαγκαρουσιάνος, Αθήνα 2008
Tribaux Jean Michel, Νουρμπανού: Η λαμπερή σουλτάνα, μτφρ. Έφη Κορομηλά, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2003
Umit Ahmet, Ομίχλη και νύχτα, μτφρ. Στέλλα Βρετού-Σοφιανίδου, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 1999
Uzun Mehmed, Το πηγάδι του πεπρωμένου, μτφρ. Ευμορφία Στεφανοπούλου, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2002
Vassanji Moyez G., Το τραγούδι του Ασασίνου, μτφρ. Ελένη Πουλάκου, εκδ. Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός, Αθήνα 2009
Werfel Franz, Οι σαράντα μέρες του Μουλά Νταγκ, μτφρ. Άγγελος Παρθένης, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1990
Whittemore Edward, Το κουαρτέτο της Ιερουσαλήμ: Ο κώδικας του Σινά, μτφρ. Γιάννης Καστανάρας, εκδ. Γκοβόστης, Αθήνα 2008
Yasgur Batya Swift, Πίσω από την μπούρκα: Η ζωή μας στο Αφγανιστάν και η απόδρασή μας προς την ελευθερία, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2003
Yorulmaz Ahmet, Τα παιδιά του πολέμου, μτφρ. Στέλιος Ροΐδης, εκδ. Ωμέγα, Αθήνα 2005
Zaoui Amia, Ιπποφορβείο γυναικών, μτφρ. Έφη Κορομηλά, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 2003
http://www.pi-schools.gr/content/index.php?lesson_id=2&ep=37
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου