"Φτερά από τσιμέντο" της Ευσταθίας Μαντζαρίδου

Athina Papanikolaou 

Τι ξέρουμε για τον κόσμο των αναπήρων; Ως πού φτάνει η ματιά μας, αν δεν αποστραφεί με οίκτο από το καροτσάκι του πάσχοντος σώματος; "Φτερά από τσιμέντο" της Ευσταθίας Μαντζαρίδου από τις εκδόσεις Περισπωμένη, 2021. Ο κόσμος μιας ανάπηρης, εκ γενετής καθηλωμένης στα δεσμά της ακινησίας νέας γυναίκας, ξεδιπλώνεται σε κάθε σελίδα σαν τα φτερά του φυλακισμένου πουλιού που ονειρεύεται να πετάξει. Ανοίγει ορμητικά ο λόγος της κι αφήνει να εκφραστούν με δύναμη όλα τα συναισθήματα κι οι σκέψεις ενός ανθρώπου που εξαρτάται από τα χέρια των άλλων. Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι μόλις τέσσερα. Η ανάπηρη, η μητέρα, ο πατέρας και η Στάνκα, η γυναίκα που

την φροντίζει μέρα νύχτα κι είναι η μόνη που έχει όνομα στο βιβλίο. Καθόλου τυχαία επιλογή βέβαια. Η Στάνκα είναι ο μοναδικός άνθρωπος που αγγίζει, χαΐδεύει, περιποιείται, νοσηλεύει το ανήμπορο σώμα, το εγκλωβισμένο στο τσιμέντο όχι μόνο της αναπηρίας αλλά και μιας δυσλειτουργικής οικογένειας. Οι σχέσεις των γονιών, που βρέθηκαν κι αυτοί δεμένοι σε έναν συμβατικό γάμο συμφέροντος, είναι σχέσεις αλληλοσπαραγμού, σχέσεις μίσους και ταπείνωσης. Η συγγραφέας με τη γνώση που της χάρισαν οι σπουδές στην ψυχολογία, ανατέμνει βαθιά την εξιδανικευμένη ελληνική (κι όχι μόνο) οικογένεια, φέρνει στην επιφάνεια ανάγλυφο τον κανιβαλισμό των μελών της. Εκεί όμως που δίνει ρέστα η αφήγησή της, είναι στις σελίδες στις οποίες η ανάπηρη μιλάει για το ίδιο το σώμα της, το ξύπνημα της σεξουαλικότητας, την ανάγκη να το γνωρίσει, να το κανακέψει, να κρατηθεί από κάθε κύτταρό του, από κάθε υγρό του για να αντέξει τον εγκλεισμό. Γλώσσα τολμηρή, αποκαλυπτική του ψυχισμού της ηρωίδας, γλώσσα αιχμηρή που απομυθοποιεί την στερεοτυπική εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τους ανάπηρους. Γλώσσα που επαναφέρει τα αδύναμα όντα στις ανθρώπινες διαστάσεις, αυτές που αγνοούμε ή αρνούμαστε να δούμε, να κατανοήσουμε, να αποδεχτούμε ισότιμα στον κόσμο μας. Πρωτοείδα την σεξουαλικότητα των ατόμων με ειδικές ανάγκες πριν από αρκετά χρόνια, σε μια σουηδική ταινία. Δεν θυμάμαι τον τίτλο της αλλά τις σκηνές της που με είχαν σοκάρει και συγκλονίσει. Η οικογένεια είχε προσλάβει εργαζόμενο για παροχή σεξ στην κόρη με σύνδρομο Down. Χρόνια μετά παρακολούθησα το θεατρικό έργο "Μεθυσμένα άλογα" στη σκηνή του ΚΘΒΕ, με ηθοποιούς ΑΜΕΑ. Για πρώτη φορά στο σανίδι του θεάτρου τα ίδια τα άτομα μίλησαν με λόγο και κίνηση για τις ανάγκες του σώματος τους, άρα και της ψυχής τους, για την αγάπη και τον έρωτα, για την ανίχνευση του κορμιού και της καρδιάς. Η ηρωίδα της Ευσταθίας Μαντζαρίδου, της Σταθούλας για μας τις συμφοιτήτριες και τους συμφοιτητές της στη Φιλοσοφική του ΑΠΘ, αρχές του 80, μιλάει ελεύθερα και με λόγο συγκροτημένο, αν και απόλυτα καθηλωμένη στο κρεββάτι της, απόλυτα εξαρτημένη από την τρυφερή φροντίδα της Στάνκα, απεγνωσμένα διψασμένη για την αγάπη που της αρνήθηκαν οι γονείς της. Η επαφή της με τον έξω κόσμο θα διακοπεί με το τέλος της σχολικής ζωής. Μόνο οι διηγήσεις της Στάνκα για τη χώρα της θα ανοίγουν ένα παράθυρο για να μπαίνει ο φρέσκος αέρας της πραγματικής ζωής. Τη ρουτίνα της επαναλαμβανόμενης βασανιστικής καθημερινότητας θα ανατρέψει η ξαφνική ασθένεια του πατέρα. Με αφορμή αυτό το γεγονός η συγγραφέας θα ανατρέψει και τις προηγούμενες βεβαιότητες του σπιτιού, θα δώσει νέα έκφραση στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα, στην εξίσωση πλέον δύο αδύναμων σωμάτων. Καινούρια συναισθήματα θα εμφανιστούν και η "ισορροπία" του μίσους και της αδιαφορίας θα αλλάξει ριζικά. Έχω διαβάσει και τα προηγούμενα δύο μυθιστόρηματα της Σταθούλας Μαντζαρίδου, το "Ένας κόμπος όλα", και τα "Ρούχα". Στα "Φτερά από τσιμέντο" φτάνει τα εκφραστικά της μέσα και τον διεισδυτικό, ψυχογραφικό της λόγο σε επίπεδο τελειότητας. Μου εμπιστεύθηκε την ανάγνωση του πριν την έκδοση και την ευχαριστώ γι' αυτήν την τιμή. Στη δεύτερη ανάγνωση, την έντυπη πλέον, η συγκίνησή μου ήταν μεγαλύτερη. Γραφή δυνατή, τολμηρή, γλώσσα δουλεμένη, εικόνες σκηνοθετημένες με βάθος, ικανές να παρασύρουν στην επιφάνεια τις πιο μύχιες σκέψεις. Βιβλίο που ξεφράζει τα ανείπωτα και τα κάνει ορατά. Υπέροχο εξώφυλλο η μακέτα του Σ. Φασουλά και άριστα επιμελημένη η έκδοση. Ειλικρινά κι ολόψυχα, μπράβο Σταθούλα. Έγραψες ένα αληθινό, γι' αυτό και σπαραχτικό βιβλίο. Μου άνοιξες την πόρτα για να γνωρίσω τον Άλλον, αυτόν που ζει δίπλα μου αλλά συνήθως προσπερνώ και προσπερνάμε με ευκολία.Τώρα που βιώσαμε όλοι μας τον εγκλεισμό της πανδημίας, η κατάθεσή σου αποκτά άλλο ειδικό βάρος. Καλοτάξιδα τα Φτερά από τσιμέντο!