Στο τελευταίο τεύχος του περιοδικου ΄΄Οδος Πανος΄΄, αρ. 194, Ιούλιος-Σεπτέμβρης 2022, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, δημοσιεύεται ένα κείμενό-μου για τον Αντώνη Φωστιέρη και την ποίησή-του, που είναι ουσιαστικα προδημοσίευση απο το υπο έκδοση βιβλίο-μου "Αντώνης Φωστιέρης-Ένας αυτόχθων του θανάτου-Στάσεις στο ποιητικο έργο-του". Το μεταφέρω και εδω για του φίλους-μου και τους φίλους της ποίησης του σημαντικου αυτου ποιητη.
....................
Ενέπνευσε μεγάλους ζωγράφους
η ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη!
ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΥΕΡΓΕΤΗΘΗΚΕ ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ ΒΑΘΜΟ ΚΑΙ Ο ΙΔΙΟΣ
Ο Αντώνης Φωστιέρης είναι σίγουρα ο πιο αγαπημένος ποιητης των Ελλήνων ζωγράφων. Κανένας άλλος σύγχρονος Έλληνας ποιητης, πιστεύω, δεν παρακίνησε το ενδιαφέρον και δεν ενέπνευσε με την ποίησή-του, αλλα και την ευγενικη μορφη-του, τόσους πολλους ζωγράφους, εικονογραφώντας άλλοι τα ποιήματά-του και άλλοι φιλοτεχνώντας το πορτρέτο-του, με απαράμιλλη τολμω να πω μαστορια, ομορφια και ζήλο! Αλλα και σπουδαίοι σκιτσογράφοι καταπιάστηκαν με τον ποιητη Α. Φωστιέρη, αποτυπώνοντας στο χαρτι με τα ευφάνταστα και κάποτε χιουμοριστικα σχέδια το πρόσωπο και τα δημιουργήματά-του.
Η ποίηση του Α. Φωστιέρη όμως, δεν εμπνέει μόνο τους ζωγράφους και σκιτσογράφους. Εμπνέει και άλλους καλλιτέχνες, όπως μουσικους και κυρίως τους ομότεχνούς- του, τους ποιητες, παλαιότερους και νεότερους, εκπληρώνοντας έτσι στο ακέραιο τον ορισμο του Πωλ Ελυαρ πως «ποιητης είναι περισσότερο εκείνος που εμπνέει, παρα εκείνος που εμπνέεται». Όμως το θέμα αυτο, δηλαδη της επίδρασης της ποίησης του Α. Φωστιέρη σε άλλες ποιητικες φωνες ή σε άλλες τέχνες, είναι ένα ξεχωριστο και μεγάλο κεφάλαιο, το οποίο δεν θα μάς απασχολήσει στην παρούσα εργασία.
Υπολογίζω πως πέραν των 18 ζωγράφων, αρκετοι απο αυτους μάλιστα με μεγάλο εκτόπισμα και κύρος όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Αλέκος Φασιανος, ο Δημήτρης Μυταρας, ο Φαίδων Πατρικαλάκις, ο Σωτήρης Σόρογκας, ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, ο Γιώργος Μαυροϊδης αλλα και ο κορυφαίος Έλληνας ποιητης Γιάννης Ρίτσος εμπνεύσθηκαν απο την ποίηση και τη φύσει καλλιτεχνικη μορφη του Α. Φωστιέρη. Κοντα σε αυτους, όπως ανάφερα, και διάσημοι Έλληνες σκιτσογράφοι όπως ο Κώστας Μητρόπουλος και ο Σπύρος Ορνεράκης, που μας έδωσαν με το πενάκι-τους λιτα αλλα εμπνευσμένα και με περίτεχνη γραμμη σχέδια, πλημυρισμένα με φαντασία, ομορφια και χάρη.
Στη συνέχεια θα παραθέσω ένα ενδεικτικο, όχι όμως εξαντλητικο¹, κατάλογο μέσα απο το οποίο διαφαίνεται πόσοι και ποιοι Έλληνες ζωγράφοι - σκιτσογράφοι εικονογράφησαν ποιήματα ή φιλοτέχνησαν το πορτρέτο του Αντώνη Φωστιέρη, άλλοι με τα χρώματά-τους και άλλοι με το μαύρο πενάκι-τους:
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ
1. Τζούλια Ανδρειάδου
(Σε χαμηλη πτήση, Ευρασία, 2020.
Και: Κατάλογος έκθεσης με τίτλο ΄΄Τα όνειρα΄΄, Μ.Ι.Ε.Τ. 2016)
2. Ανδρέας Δεβετζης
(Εμβόλιμον, τχ. 41-42, ΄΄Αφιέρωμα στον Αντώνη Φωστιέρη΄΄,
Άσπρα Σπίτια 2000, σ. 63, 103, 148)
3. Πέτρος Ζουμπουλάκης
(Εμβόλιμον, ό.π., σ. 72, 128, 134)
4. Μιχάλης Μανουσάκης
(Εμβόλιμον, ό.π., σ. 65)
5. Δημήτρης Μυταρας
(Σκοτεινος Έρωτας, Γ’ έκδοση,
Καστανιώτης 1985, εξώφυλλο)
6. Νίκος Οικονομίδης
(Στίχοι στο καβαλέτο, Τέχνης Οίστρος 2011, σσ. 258-285)
7. Φαίδων Πατρικαλάκις
(Εμβόλιμον, ό.π., σ. 120, 138, 143.
Και: Ο διάβολος τραγούδησε σωστα, Β΄ έκδοση,
Καστανιώτης 1985, εξώφυλλο)
8. Δημήτρης Σεβαστάκης
(Εμβόλιμον, ό.π., σ. 44)
9. Σωτήρης Σόρογκας
(Έργα εξωφύλλων: Το θα και το να του θανάτου Α΄ έκδοση,
Καστανιώτης 1987, και Β΄ έκδοση, Καστανιώτης 1990.
Η σκέψη ανήκει στο πένθος Α’ έκδοση, Καστανιώτης 1996,
και Β΄ έκδοση, Καστανιώτης 2000.
Πολύτιμη λήθη, Καστανιώτης 2003.
Τοπία του Τίποτα, Καστανιώτης 2013)
10. Αλέκος Φασιανος
(Ο ήχος του σφυγμου, Μίμνερμος 2007)
11. Γιάννης Ψυχοπαίδης
(Η Λέξη, τχ. 177/178, σ. 784)
Και: Ζωγραφικη συνομιλία με την Ποίηση, Καστανιώτης 2019)
ΠΟΡΤΡΕΤΑ
1. Ανδρέας Δεβετζης
2. Πέτρος Ζουμπουλάκης
3. Μιχάλης Μακρουλάκης
4. Γιώργος Μαυροϊδης
5. Ελένη Μωραϊτη
6. Νίκος Οικονομίδης
7. Πάρις Πρέκας
8. Γιάννης Ρίτσος
9. Εδουάρδος Σακαγιαν
10. Δημήτρης Σεβαστάκης
11. Σωτήρης Σόρογκας
12. Γιάννης Τσαρούχης
13. Αλέκος Φασιανος
14. Γιάννης Ψυχοπαίδης
ΣΧΕΔΙΑ ΣΚΙΤΣΟΓΡΑΦΩΝ
1. Γιάννης Καλαϊζης
2. Ηλίας Μακρης
3. Κώστας Μητρόπουλος
4. Σπύρος Ορνεράκης
5. Δημήτρης Πετσετίδης
Στην ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη, και εδω αναφέρομαι ειδικα στο συγκεντρωτικο τόμο που περιέχει τις οκτω πρώτες συλλογες-του, κατ’ ανεξήγητο λόγο, δεν υπάρχουν ρητες αναφορες σε ονόματα γνωστων ζωγράφων ή σε έργα-τους, γενικα στην τέχνη της ζωγραφικης², όπως παρατηρείται με τη μουσικη, την άλλη τέχνη που προτιμα και αγαπα ιδιαίτερα ο ποιητης. Παρόλα αυτα η ποίησή-του αρδεύεται σε μεγάλες ποσότητες, (σαν απο μία υπόγεια φλέβα), και απο τη ζωγραφικη, με τον ίδιον, όπως διαπιστώνω, ν’ αναπτύσσει, κάποιες φορες, συνομιλίες, έστω και απο πλάγιο δρόμο, με διάσημους ζωγράφους, όπως η άτυπη συνομιλία-του με τον Φλαμανδο ζωγράφο Ιερώνυμο Μπος και το αριστουργηματικο έργο-του «Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων», για την οποία κάνω λόγο σε άλλη εργασία-μου.
Με κυριεύει όμως η ισχυρη αίσθηση (και διαίσθηση) πως ο Α. Φωστιέρης, αν δεν ήταν μεγάλος ποιητης, θα ήθελε νομίζω να ήταν μεγάλος ζωγράφος. Σπουδαίος εννοω δημιουργος, με τ’ όνομα και την χάρη ενος διάσημου ζωγράφου ο οποίος φτιάχνει πίνακες ή εικόνες με διαχρονικη αξία. Ακριβως όπως αυτες τις υπέροχες εικόνες που υπάρχουν και συναντάμε στην ποίησή-του και τις οποίες αποτυπώνει στο άσπρο χαρτι με ανθεκτικες λέξεις και στιβαρους στίχους. Ποιητικες εικόνες που είναι άλλοτε φωτεινες, χαρωπες και ελπιδοφόρες και άλλοτε ζοφερες, τρομαχτικες και απαισιόδοξες, που παραπέμπουν άλλες στην υπερρεαλιστικη και άλλες στην εξπρεσιονιστικη τεχνοτροπία.
Δεν αποκλείω όμως, αθόρυβα και μακρια απο τα φώτα της δημοσιότητας, να γίνεται και αυτο κάποιες φορες, κυρίως για να τονώσει ο ποιητης το καλλιτεχνικο αισθητήριό-του αλλα και για προσωπικη απόλαυσή-του. Εννοω πως σκιτσάρει στο χαρτι ή ζωγραφίζει (με λαδομπογιες ή άλλα υλικα) στον καμβα κάποιες εικόνες που ερεθίζουν την έμπνευσή-του. Δηλαδη, για κάποιες εικόνες που δημιουργούνται στο μαυλο-του, πιθανον να του δημιουργείται η επιθυμία να τις αποτυπώσει και με την τέχνη της ζωγραφικης στο χαρτι ή τον καμβα.
Το ποίημα «Ο θρίαμβος του θανάτου», που ανήκει στην ποιητικη συλλογη-του Σκοτεινος Έρωτας, συνιστα μία τέτοια, απο πλάγιο δρόμο και όχι ευθυ, συνομιλία του Α. Φωστιέρη με τον ζωγράφο Πίτερ Μπρέγκελ (Peter Brikel) τον πρεσβύτερο και το ομώνυμο πίνακά-του, που φιλοτέχνησε γύρω στα 1562, δηλαδη πριν 500 περίπου χρόνια, και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Prado της Μαδρίτης.
Ο ΠΙΤΕΡ ΜΠΡΕΓΚΕΛ (Pieter Bruegel) ήταν Φλαμανδος ζωγράφος, σχεδιαστης και χαράκτης, γνωστος για τα τοπία και τις αγροτικες σκηνες-του. Γεννήθηκε κοντά στην Μπρέντα (περ. 1525-1530), στο νότιο τμήμα της Ολλανδίας και πέθανε στις Βρυξέλλες, το 1569. Οι πίνακές-του είναι γεμάτοι σύμβολα, κώδικες και κλειδια. Οι παραβολες-του δεν ειναι μόνο ηθογραφικες. Προτάσσουν τις πεποιθήσεις-του, καλα κρυμμένες πίσω απο ένα φτερο ή ένα ιπτάμενο ψάρι, μία κλεψύδρα ή ένα ρολόι.
Την εποχη που ζωγράφισε το συγκεκριμένο έργο, η περιοχη της Μπρέντα βρισκόταν υπο τον έλεγχο της Καθολικης Ισπανίας και κάθε ύποπτος για Προτεσταντισμο συρόταν με συνοπτικές διαδικασίες σε βασανιστήρια μέχρι θανάτου, αντίστοιχα με αυτα που απεικονίζονται στον πίνακα. Αν κοιτάξει κανεις προσεκτικα, μπορει να διακρίνει οστα πίσω απο αυτες τις συσκευες θανάτου. Οι Ισπανοι απαγόρευαν την μεταφορα των πτωμάτων, τα οποία έμεναν να σαπίσουν ή να κατασπαραχτουν απο όρνεα και σκυλια. Ο Μπρέγκελ είχε σαφη εικόνα του κτηνώδη φόβου, της ανθρώπινης αγριότητας, της επισφάλειας της ζωης και της αδιαφορίας του θανάτου.
Ο επιφανης Αμερικανος κριτικος τέχνης Τζέρι Σαλτζ σε άρθρο-του στο New York (2020) γράφει, ανάμεσα σε άλλα, για τον πίνακα «Ο θρίαμβος του θανάτου», τον οποίο εύστοχα αποκαλει «πανοραμικο πανδαιμόνιο»: «...Κανεις δεν βγαίνει ζωντανος απο αυτον τον πίνακα – εκτος ίσως απο εκείνους που είναι ήδη νεκροι. Στα αριστερα, διακρίνεται ένα κάρο με φορτίο έναν λόφο απο κρανία που το σέρνει ένα αποσκελετωμένο άλογο με οδηγο-του έναν σκελετο που κρατάει μια κλεψύδρα η οποία έχει στερέψει απο άμμο. Ακριβως απο πάνω, ένας χορος σκελετων ντυμένων με χλαμύδες ρίχνει κάποιον σε μια τάφρο... Κάποιοι παιανίζουν εμβατήρια με τις τρομπέτες τους σημαίνοντας αυτη την ανόσια αποκάλυψη. Ένας άλλος σκελετος προβάλλει το κρανίο-του μέσα απο ένα ρολόι. Κοντεύουν μεσάνυχτα... Στο βάθος, κορμια κρέμονται απο αγχόνες, σφαδάζουν δεμένα σε πασσάλους, καταδιώκονται απο σκυλια της κόλασης, ρίχνονται σε γκρεμους, αλυσοδένονται σε τροχους βασανιστηρίων. Τυπικες εικόνες δηλαδη του Μπρέγκελ του πρεσβύτερου»³.
Ο Τζέρι Σαλτζ όμως, ίσως γιατι δεν αντιλήφθηκε τη σημασία-της, δεν κάνει αναφορα στη βασικότερη σκηνη που υπάρχει στο κέντρο του πίνακα και η οποία αναπαριστα ένα ξερακιανο, ξεσαμάρωτο και ξεκαπίστρωτο άλογο το οποίο φέρει στη ράχη-του ένα ανθρώπινο σκελετο που κρατάει στο χέρι-του ένα τεράστιο δρεπάνι και το οποίο καλπάζει δαιμονισμένα πάνω απο νεκρους και ζωντανους. Στην Ορθόδοξη θρησκεία όμως, και ειδικα στην βυζαντινη εικονογραφία, ο σκελετος με το δρεπάνι στο χέρι, όπως είναι γνωστο, συμβολίζει τον χάρο, την προσωποποίηση δηλαδη του θανάτου, που θερίζει αλύπητα τις ανθρώπινες ψυχες, γεγονος που ίσως να μην γνώριζε ο Τζέρι Σαλτζ και γι’ αυτο τον λόγο δεν κάνει καμία αναφορα στο τόσο διεισδυτικο άρθρο-του.
Ανάλογες εικόνες όμως, όπως είπα, συναντούμε και σε πίνακες του Ιερώνυμου Μπος, του άλλου διάσημου Φλαμανδου ζωγράφου που, αν συγκρίνει κάποιος προσεχτικα τους πίνακές-τους δεν θα δυσκολευθει να διαπιστώσει πως ο Πίτερ Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος είχε δεχθει μία ευεργετικη επίδραση απο τη ζωγραφικη του παλαιότερου ομότεχνού-του.
Απο το δικο-του πόστο τώρα ο Α. Φωστιέρης, με λέξεις και όχι χρώματα, βάλθηκε ν’ αναπαραστήσει και αυτος, (στο χαρτι και όχι στον καμβα), αυτο το «πανοραμικο πανδαιμόνιο», όπως το αποκαλει ο Τζέρι Σαλτζ, με εικόνες σκληρες και αποτρόπαιες που επιφέρουν «κτηνώδη φόβο» αλλα και παράλυση των ανθρώπινων νεύρων και αισθήσεων. Συγκεκριμένα, η δύσκολη αυτη αναπαράσταση επιτυγχάνεται στο πολύστιχο ποίημά-του που τιτλοφορείται και αυτο «Ο θρίαμβος του θανάτου», και περιλαμβάνεται, όπως ανάφερα, στην ποιητικη συλλογη-του Σκοτεινος Έρωτας. Συγκεκριμένα, ολόκληρο το ποίημα διαπνέεται απο τον φόβο και την αγωνία του δημιουργου-του για το μέλλον της ανθρωπότητας αλλα ταυτόχρονα φανερώνει και τον αποτροπιασμο-του σε κάθε είδους πολεμικες συγκρούσεις ή διαμάχες που καθιστουν θύματά-τους αμέτρητους συνανθρώπους-μας. Δίνω στη συνέχεια όλο το ποίημα, για να υπάρξει κάποια σύγκριση με τη μήτρα που το γέννησε, που είναι, όπως ήδη έχω αναφέρει, ο πίνακας «Ο θρίαμβος του θανάτου», του Πίτερ Μπρέγκελ του πρεσβύτερου.
Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
Στον μέλλοντα χρόνο-μου έχω κιόλας πεθάνει
Αναδύομαι τώρα σε γυάλινες πόλεις
Σε πόλεις νεκρες ζωντανες που ριζώσαν σε σύννεφα
Πέτρινα που
Τ’ όνομά-τους ξεχάσαν
Και τα παίρνει ο ελάχιστος άνεμος κι ούτε ποτε
Θα γυρίσουν.
Σ’ ένα σύννεφο μια μηχανη
Κόβει ανθρώπους
Και πέφτουν
Βροχη
Και δροσια
Και χαλάζι
Μια ριπη ένας αέρας
Ο αντίστροφος θάνατος
Η σάπια κοιλια
Η ακόρεστη μήτρα.
Έλα τώρα λοιπον
Καβαλάρης σε σύννεφο έλα
Καυτηρίασε τούτη τη μήτρα
Καυτηρίασε αυτη την κοιλια
Όχι θάνατος όχι
Η αντίστροφη να’ σαι ζωη
Ούτε η ποίηση να’ σαι
Ούτε ούτε.
Στον καιρο που θα’ ρθει έχω κιόλας πεθάνει
Νεκρος δροσερος στα σκοτάδια-μου είμαι
Πηδώντας με άνεση τ’ άγνωστα εμπόδια
Όχι θάνατος όχι
Ένας πριν θριαμβευτης ένα πείραμα ένας
κανένας
Όχι ποίημα όχι
Βιβλίο ψωμι επανάσταση όχι –
Ποτάμι ξερνώντας τις μέρες που είδα
Τις πόλεις που γνώρισα
Σύννεφα σύννεφα
Ένα πολτο
Τις φωνες-σας ξερνώντας τα χαμένα-σας πρόσωπα.
(σσ. 76-77)
Ο Α. Φωστιέρης επωφελούμενος, όπως διαπιστώνω, απο τη ζωγραφικη και ειδικα απο την τεχνοτροπία των εξπρεσιονιστων ζωγράφων, κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα ανάλογης τεχνοτροπίας ποίημα. Δηλαδη έφτιαξε, αν μου επιτρέπεται ο όρος, ένα εξπρεσιονιστικο ποίημα, θυμίζοντας πως το βασικο χαρακτηριστικο των εξπρεσιονιστων καλλιτεχνων ήταν η τάση να παραμορφώνουν την πραγματικότητα στα έργα-τους, αδιαφορώντας απέναντι σε μια πιστη και αντικειμενικη αναπαράστασή-της. Συχνα ο εξπρεσιονισμος διακρίνεται και απο μία έντονη συναισθηματικη αγωνία, και όπως χαρακτηριστικα σημειώνουν οι ιστορικοι της τέχνης, ελάχιστα εξπρεσιονιστικα έργα έχουν χαρούμενη διάθεση.
Στην ουσία, ο Α. Φωστιέρης, δημιούργησε ένα ποίημα με τρεις διαστρωματώσεις, με τις οποίες αναπαριστα σε μικρογραφία, έστω και με «παραμορφωμένη την πραγματικότητα», το δικο-μας σύμπαν αλλα και τον Άδη. Δηλαδη, στην πάνω διαστρωμάτωση τοποθέτησε τον ουρανο, στη μεσαία τη γη και στην κάτω τον Άδη. Σε αυτο το ποιητικο σύμπαν, μεγαλύτερη έμφαση δίνει στη «μηχανη» που «Κόβει ανθρώπους», με τον συγκεκριμένο στίχο να βρίσκεται περίπου στο μέσο του ποιήματος, μεταξυ ουρανου και γης. Αυτη η μηχανη που κόβει ανθρώπους όμως, κατα την άποψή-μου, δεν είναι άλλη απο τη σκοτεινη μηχανη του θανάτου, την «ακόρεστη μήτρα», όπως εύστοχα την αποκαλει, που στήνει η άγρια διαμάχη ανάμεσα σε εμπόλεμες καταστάσεις, υποδαυλισμένες πολλες φορες απο το αμείλικτο μίσος και τον φανατισμο ανάμεσα σε ανθρώπους που εμφορούνται απο πολιτικα ή θρησκευτικα πάθη, με αποτέλεσμα να αφήνονται πίσω στα πεδία των μαχων χιλιάδες, και πολλες φορες εκατομμύρια, διαμελισμένα ανθρώπινα σώματα. Με δύο λόγια, δεν διαφέρει αυτη η μηχανη του θανάτου, που αναφέρει ο Α. Φωστιέρης στο ποίημά-του, με αυτες που ονομάσαμε «συσκευες του θανάτου» και που αναπαριστα ο Π. Μπρέγκελ στον πίνακά-του. Με το εν λόγω ποίημα όμως, επικυρώνεται πλέον, κατα τρόπο τεκμηριωμένο και σαφη, η άποψη «ότι η συνομιλία του Φωστιέρη με τον θάνατο αποτελει θεματικο κέντρο σύνολης της μεταγενέστερης ποίησής-του»⁴.
Επομένως, τα ίδια, ή σχεδον τα ίδια, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ισχύουν και στο ποίημα «Ο θρίαμβος του θανάτου» του Α. Φωστιέρη, όπου ο αδυσώπητος θάνατος, και κυρίως αυτος που εκπηγάζει απο τον πόλεμο, τον ανθρώπινο φανατισμο και το μίσος, είναι ο δομικος άξονας του ποιήματος όπου γύρω απο αυτον ξεδιπλώνονται όλες οι τραγικες παράμετροί-του, που αρχίζουν απο τις γυάλινες πόλεις, τις νεκρες ή ζωντανες, τις σάπιες κοιλιες και τις καυτηριασμένες μήτρες μέχρι τις διαλυμένες ζωες, τα απορφανισμένα μικρα παιδια και τις δυστυχισμένες μάνες!
Ο Α. Φωστιέρης σίγουρα δεν επεδίωξε ν’ αναπαραστήσει (όχι με χρώματα), τον θρίαμβο του θανάτου στο δικο-του ποίημα για να τον εκθειάσει. Αντίθετα, επιχείρησε πιστεύω με το δικο-του ποίημα να εξευμενίσει την αυθάδεια, τη σκοτεινότητα, τη σκληρότητα και τραγικότητα του θανάτου, ρίχνοντας το κέντρο βάρους-του στο λεξιλόγιο με το οποίο «ζωγράφισε» αυτο το ποίημα, το οποίο, όπως διαπιστώνουμε, είναι ένα άκρως ζοφερο, στυγερο και πένθιμο λεξιλόγιο (θάνατος, νεκρος /νεκρες, σκοτάδια, σάπια κοιλια, καυτηριασμένη μήτρα, μηχανη, άνεμος, ριπη, χαλάζι) και το οποίο προσιδιάζει με την εικονοποιία και γενικα τ’ όλο σκηνικο που συναντούμε στον πίνακα του Μπρέγκελ.
Για την ακρίβεια, οι ανεξίτηλες, πολύσημες, βαθιες και με συμπυκνωμένη δύναμη λέξεις, («ξύλινες» και «τσιμεντένιες» τις χαρακτηρίζει ο Α. Φωστιέρης), που επιλέγει, με αρκετη θα έλεγα προσοχη, για να στηρίξουν και να οικοδομήσουν⁵ το ποίημά-του, δημιουργουν απο μόνες-τους, όπως αντιλαμβάνομαι, ένα σύστημα αναφορας ή, καλύτερα, ένα κώδικα πολιτικης και κοινωνικης ηθικης, βάσει του οποίου κρίνεται και καταδικάζεται το απεχθες γεγονος του ανέκκλητου θανάτου αλλα, ταυτόχρονα, στιγματίζονται, κρίνονται και καταδικάζονται και όλοι εκείνοι που θέτουν σε λειτουργία τη κρεατομηχανη του πολέμου που τροφοδοτει συνεχως με ανθρώπινα κουφάρια την ακένωτη καταβόθρα-του.
Με άλλα λόγια, ο πίνακας του Π. Μπρέγκελ αναπαριστα τον θρίαμβο του θανάτου επι της ζωης ενω, αντίθετα, το ποίημα του Α. Φωστιέρη επιποθει και ευαγγελίζεται τη συντριβη του θανάτου και τον θρίαμβο της ζωης επι του θανάτου. «Όχι θάνατος όχι/ Η αντίστροφη να’ σαι ζωη», αναφέρει χαρακτηριστικα ο ποιητης σε ένα στίχο που υπάρχει στο εν λόγω ποίημα και η κραταια πίστη-του στη ζωη και στις αξίες-της αποκρυσταλλώνεται και αποκαλύπτεται πλήρως στα ποιήματα που έπονται στη συλλογη και τα οποία τιτλοφορούνται «Στον μέλλοντα χρόνο» (σσ. 78 – 79) και «Η άλλη όψη» (σσ. 80 – 81). Και αυτη, κατα την άποψή-μου, είναι η κεντρικη ουσία του εν λόγω ποιήματος. Δεν αποκλείω όμως, ένα εμβληματικο και πολυστρωματικο ποίημα, όπως είναι «Ο θρίαμβος του θανάτου» του Α. Φωστιέρη, να επιδέχεται πολλαπλες αναγνώσεις ή, έστω, μία άλλη ανάγνωση ή ερμηνεία, που αναπόφευκτα γεννα πολλους άλλους προβληματισμους και συμπεράσματα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Όπως γνωρίζω, υπάρχουν και άλλοι ζωγράφοι και σκιτσογράφοι που έχουν εμπνευσθει και έχουν ετοιμάσει ζωγραφικα έργα ή σκίτσα, βασισμένα σε ποιήματα του Α. Φωστιέρη, τα οποία όμως, για διάφορους λόγους, παραμένουν αδημοσίευτα.
2. Στον συγκεντρωτικο τόμο με τα ποιήματά-του, ο ποιητης αναφέρεται μόνο μία φορα στη ζωγραφικη. Συγκεκριμένα, συναντάμε τη λέξη «ζωγράφισε», (σ. 167), που περιέχεται στο ποίημα «Πρόλογος ή επίλογος», που ανήκει στη συλλογη Το θα και το να του θανάτου. Γράφει ο Αντ. Φωστιέρης σε αυτο το ποίημα:
Πάρε λοιπον το μολύβι του Τίποτα
Ζωγράφισε τα γνήσια τοπία
Και πες το εγω “κανεις”
Τον κόσμο “κήπο απότιστο”
Μες στα φυτα της φαντασίας να ξαπλωθεις
Ροκάνισε το μισητο-του σώμα.
Βέβαια, σε όλο το εκδομένο ποιητικο έργο-του (10 συλλογες) υπάρχουν τρία ακόμη ποιήματα που έχουν σχέση, άμεση ή έμμεση, με τη ζωγραφικη.
α) Ο τίτλος «Η αλληγορία της Άνοιξης» (σ. 161) απο τη συλλογη Ο διάβολος τραγούδησε σωστα είναι τίτλος απο πίνακα του Μποτιτσέλι (κάτι ανάλογο με τον «Θρίαμβο του θανάτου»). Επίσης, υπάρχουν αρκετα ποιήματα (όπως η «Κιβωτος Χαμόγελο», απο τη συλλογη Ο διάβολος τραγούδησε σωστα και μερικα ακόμη) που «ζωντανεύουν» σκόρπιες σκηνες απο πίνακες του Μπρέγκελ, του Μπος ή του Ολλανδου χαράκτη M.C.Escher
β) Το ποίημα «Οι χαρτοπαίκτες», απο τη συλλογη Τοπία του Τίποτα (δεν περιλαμβάνεται στον υπο αναφορα συγκεντρωτικο τόμο) αναφέρεται εξ ολοκλήρου στον ομότιτλο πίνακα του Πωλ Σεζαν και
γ) Το ποίημα «Πέντε ζωγράφοι», απο την ίδια συλλογη, αναφέρεται στην ομώνυμη συντεχνία.
3. Απόσπασμα από το άρθρο του Jerry Saltz, "Revisiting a 16th-Century Masterpiece of Mass Death From Self-Isolation in 2020" που δημοσιεύτηκε στο New York. Απόδοση: Δημήτρης Πολιτάκης/ LIFO Πηγή: www.lifo.gr
4. Η άποψη αυτη επαναλαμβάνεται απο τον Θεοδόση Πυλαρινο στο εισαγωγικο κείμενό-του με τίτλο «Η κριτικη αποτίμηση της ποίησης του Αντώνη Φωστιέρη» που προτάσσεται στο βιβλίο-του Για τον Αντώνη Φωστιέρη – Κριτικα κείμενα – Ανθολόγηση – Εισαγωγη – Επιμέλεια Θεοδόσης Πυλαρινος, Εκδόσεις Αιγαίον, Λευκωσία 2017, σ. 27. Με την φράση «μεταγενέστερης ποίησής-του» ο Θ. Πυλαρινος εννοει όλες τις συλλογες που ακολούθησαν την έκδοση και κυκλοφορία της πρώτης συλλογης του Α. Φωστιέρη που τιτλοφορειται Το Μεγάλο Ταξίδι, (1971).
5. Γράφει η Μαρία Ψάχου σε κριτικη-της για τη συλλογη Τοπία του Τίποτα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Αυγη της Κυριακης, στις 4.1.2026: «Γοητευμένος (ο Α. Φωστιέρης) απο το βάθος των λέξεων καταδύεται στον βυθο-τους και ταξιδεύει στις αποχρώσεις-τους επιχειρώντας πολλαπλες εννοιολογικες συνάψεις, μέσω και της καρκινικης γραφης, λεξιμαγείες που γεννα όχι απλα η ευφυης, ευρηματικη, αλλα η ουσιαστικη αξιοποίησή-τους, πολλαπλασιάζοντας τις συνδηλωτικες δυνατότητές-τους. Αναδεικνύει την ποίηση στην τέχνη που μπορει να τις υπηρετήσει και να υπηρετηθει απο αυτες».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου