Τότε που αδειάζαν τα ματωμένα σακια
και κυλούσαν τα κεφάλια στην πλατεία!
Μια συνομιλία του Χρήστου Μπράβου με τον Γιώργη Παυλόπουλο
Είχα την αίσθηση - απατηλη όπως αποδείχθηκε - ότι ο Γιώργης Παυλόπουλος, ο σημαντικος αυτος εκπρόσωπος της πρώτης μεταπολεμικης γενιας, δεν άσκησε με την ποίησή-του πλατεια ή, έστω, περιορισμένη ή επιφανειακη επίδραση σε μεταγενέστερους ποιητες. Δηλαδη, είχα τη γνώμη πως δεν υπήρχαν Έλληνες ποιητες, κυρίως απο τις νεότερες γενιες, για τους οποίους θα μπορούσαμε να πούμε με βεβαιότητα ότι τους έχει επηρεάσει με την ποίησή-του.
Επιμένοντας και ακριβολογώντας, θα έλεγα πως είχα πιστέψει ότι δεν είχε αφήσει ποιητικους απογόνους, όπως ασφαλως δεν έχει αφήσει και η αξέχαστη Ελένη Βακαλο, που ανήκει στην πρώτη μεταπολεμικη γενια, δηλαδη στη γενια που ανήκει και ο Γ. Παυλόπουλος, καθως και ο αλησμόνητος Γιώργος Α. Παναγιώτου, που ανήκει στην τρίτη μετεπολεμικη γενια, δηλαδη τη γενια του 1970. Παρόλο που είναι σημαντικοι αυτοι οι δύο δημιουργοι, εντούτοις η ιδιότυπη και προσωποπαγης ποίηση που έχουν δημιουργήσει τούς στέρησε την χαρα της διαδοχης. Εννοω την χαρα ν’ αποκτήσουν πνευματικους απογόνους, με αποτέλεσμα να φαντάζουν έρημοι, μοναχικοι και ξεκομμένοι απο τα υπόλοιπα μέλη της συντεχνίας-τους.
Τον Νοέμβριο του 2018 όμως κυκλοφόρησε ένας συγκεντρωτικος τόμος για τον ποιητη Χρήστο Μπράβο που τιτλοφορείται Βραχνος προφήτης-Ποιήματα και Κριτικα κείμενα 1981-1987. Ο τόμος αυτος, όπως πληροφορούμαστε και απο τον υπότιτλό-του, περιλαμβάνει όλες τις ποιητικες συλλογες του Χρ. Μπράβου (παραγωγη βέβαια αρκετα πενιχρη, όπως εκ των υστέρων διαπιστώνουμε) και όλα τα κριτικα κείμενα που έγραψε και δημοσίευσε σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικα της Ελλάδας.
Συγκεκριμένα, ο σπουδαίος αυτος ποιητης της γενιας της Αμφισβήτησης, που γεννήθηκε το 1948, λίγο πριν τη λήξη του Εμφύλιου Πολέμου, στη Δεσκάτη των Γρεβενων, ενόσω ήταν στη ζωη εξέδωσε δύο μόνο ποιητικες συλλογες! Το Ορεινο καταφύγιο, το 1983, και δύο χρόνια αργότερα, το 1985, τη συλλογη Με των αλόγων τα φαντάσματα. Μετα το θάνατό-του, που επισυνέβη το 1987, στην Αθήνα, εκδόθηκε το 1996 άλλη μία συλλογη-του, απο τις εκδόσεις Πατάκη, που τιτλοφορείται Μετα τα μυθικα.
Σε όλες τις συλλογες του Χρ. Μπράβου, πιο έντονα όμως στη συλλογη Με των αλόγων τα φαντάσματα, που εκδόθηκε, όπως ανάφερα ήδη, το 1985, ανιχνεύονται στην ποίησή-του σύμβολα, μοτίβα, τόνοι, θέματα, εικόνες, ακόμη και λέξεις που άντλησε πιστεύω απο την ποίηση του Γιώργη Παυλόπουλου, ειδικα απο τη συλλογη-του που τιτλοφορείται Το σακι, εκδομένη πέντε χρόνια νωρίτερα, το 1980, απο τις εκδόσεις Κέδρος, αποκομίζοντας έτσι ο αναγνώστης την εντύπωση πως η συλλογη του Πυργιώτη ποιητη αποτέλεσε το ποιητικο πρότυπο για τον νεότερο ποιητη, όταν άρχισε να γράφει και να ετοιμάζει τη δικη-του δουλεια.
Χαρακτηριστικο παράδειγμα αυτης της επίδρασης είναι μία αδρομερης εικόνα που ιδιοποιήθηκε ο Χρ. Μπράβος απο τη συλλογη Το σακι και συγκεκριμένα απο το ομώνυμο ποίημα του Γ. Παυλόπουλου, την οποία ενσωμάτωσε σχεδον απαράλλαχτη στο ποίημά-του με τον τίτλο «Παράλυτα μαλια», που περιλαμβάνεται στη συλλογη Με των αλόγων τα φαντάσματα.
Είναι μία μακάβρια και αποτρόπαιη ποιητικη εικόνα όπου, μέσ’ απο τους στίχους που την υφαίνουν και την ολοκληρώνουν, πληροφορούμαστε για κάποιους στρατιώτες του Εθνικου Στρατου τη στιγμη που αδειάζουν απο ένα ματωμένο σακι, στη μέση μιας πλατείας, τα κομμένα κεφάλια ανταρτων που σκότωσαν, ως απότοκο του αδελφοκτόνου σπαραγμου και του απερίγραπτου μίσους που επικρατούσε ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, κατα τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, αλλα και ως τρόπαιο της νίκης και της μισαλλοδοξίας των νικητων επι των ηττημένων· καθως και ως δείγμα του φόβου και της τρομοκρατίας που ήθελαν να ενσπείρουν και να επιβάλουν δια πυρος και σιδήρου επι των αντιπάλων-τους, όσων φυσικα είχαν ακόμη δυνάμεις για να προβάλλουν κάποια αντίσταση.
Γράφει ο Γιώργης Παυλόπουλος στο ποίημά-του «Το σακι»:
«Το ίδιο εκείνο μάτι με κοίταζε τον άλλο χρόνο
αχνο βασιλεμένο
όταν αδειάσαν ματωμένο το σακι
και κύλησαν στη μέση της πλατείας
κομμένα τα κεφάλια-τους»
Και ο Χρ. Μπράβος, στο δικο-του ποίημα, πέντε χρόνια αργότερα, θα σημειώσει:
«Τότε θρυμμάτισα το τζάμι
κι άγρια φώναξα. Βγήκανε
στρατιώτες μ’ άδεια μάτια
και το σακι ανάποδα εγύρισαν.
Κεφάλια κύλησαν με κόκκινα
μαλια και παγωμένα».
Στα δύο υπο εξέταση ποιήματα-που διακρίνονται για την ίδια σχεδον ιδιοσυγκρασία και το ίδιο ύφος-υπάρχουν πολλα κοινα στοιχεία τα οποία, με μία απλη ματια, εύκολα ο αναγνώστης μπορει να τα εντοπίσει, όπως είναι π.χ. οι στρατιώτες που ανήκαν (σίγουρα) στον Εθνικο Σρατο, οι κατατρεγμένοι και εξαθλιωμένοι αντάρτες με τ΄ άλογά-τους, το ματωμένο σακι, τα κομμένα ματωμένα κεφάλια αλλα και ο αφηγητης που στην περίπτωση του ποιήματος του Γ. Παυλόπουλου είναι ο ίδιος ο ποιητης, αφου συμμετέχει στα δρώμενα του ποιήματος, συνεπως η παρουσία-του είναι αισθητη απο τους αναγνώστες, ενω στην περίπτωση του ποιήματος του Χρ. Μπράβου, παρόλο που υποψιάζονται οι αναγνώστες την παρουσία-του, παραμένει αόρατος, μακρυα απο τα δρώμενα του ποιήματος, λειτουργώντας μόνο μέσ’ απο το «θρυμματισμένο τζάμι» της αρχέγονης υποθέτω μνήμης-του, που έρχεται απο το βάθος του χρόνου.
Επιπλέον, στη συλλογη του Χρ. Μπράβου Με των αλόγων τα φαντάσματα, κυριαρχουν λέξεις έντονα φορτισμένες. Εννοω ασφαλως λέξεις που στο άκουσμά-τους προκαλουν στους αναγνώστες μεγάλη συναισθηματικη φόρτιση, όπως π.χ. οι λέξεις λύπη, λυπημένοι, φόβος, σκοτωμένοι, εκτελεσμένοι, νεκροι, προδότες, παράνομοι, άλογα, πηγάδια, φαντάσματα κ.ά.. Αυτα τα φαντάσματα βέβαια δεν είναι άλλα απο τα φαντάσματα των αδικοσκοτωμένων ανταρτων, στρατιωτων και πολιτων στη διάρκεια της αλληλοκτόνου διαμάχης, που τα νιώθει τώρα ο ποιητης να τριγυρνάνε τις νύχτες, αρκετα χρόνια μετα την εκτέλεσή-τους, στους δρόμους, τις πλατείες, τα βουνα και τα λαγκάδια της πατρίδας-τους, ζητώντας (μάταια) δικαίωση και ανάπαυση της ψυχης-τους.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει μία συγκρατημένη, υποτονικη θα έλεγα, πλην όμως ευεργετικη συνομιλία που επεδίωξε ν’ αναπτύξει ο Χρ. Μπράβος με το εν λόγω ποίημα και γενικα την εν λόγω συλλογη του Γ. Παυλόπουλου αλλα, κατ’ επέκταση, και με τον ίδιο τον ποιητη, όπως εκλαμβάνουμε αυτη τη συνομιλία μέσα απο κάποιους ενδεικτικους στίχους-τους. Συγκεκριμένα, στο ποίημα του Γ. Παυλόπουλου «Το σακι» υπάρχουν οι στίχοι:
«Το ίδιο εκείνο μάτι με κοίταζε τον άλλο χρόνο
αχνο βασιλεμένο».
Και ο Χρ. Μπράβος, ωσαν να τού απαντάει με τους εξης δύο στίχους παρηγοριας, που περιλαμβάνονται στο ποίημα που τιτλοφορείται «Νανούρισμα»:
«Μες του νεκρου το μάτι
κοιμούνται δέντρα και πουλια».
Στο ποίημα του Χρ. Μπραβου όμως, υπάρχει και ξεχωρίζει ακόμη ένας ωραίος στίχος! Συγκλονιστικος στίχος, που παρουσιάζει συνάμα μεγάλο φιλολογικο ενδιαφέρον! Πρόκειται για τον εμβληματικο στίχο «στρατιώτες με άδεια μάτια». Παρουσιάζει δηλαδη τους στρατιώτες του ποιήματός-του με άδεια, δηλαδη κενα απο φως, μάτια, γεμάτα ασφαλως με σκοτάδια γιατι, κατα τον Χρ. Μπράβο, τ’ άτομα που καταφεύγουν σε τέτοιες αποτρόπαιες πράξεις, εννοω στον αποκεφαλισμο συμπατριωτων-τους και στη συνέχεια στην θριαμβικη περιφορα των κεφαλιων-τους στους δρόμους και στις πλατείες, αποκλείεται που να έχουν φως μέσα στα μάτια-τους, με αποτέλεσμα να μην αισθάνονται και να μην βλέπουν τριγύρω τις αποτρόπαιες πράξεις. Λειτουργουν, δηλαδη, σαν άψυχα και κατευθυνόμενα ρομποτ με ένα δίστομο μαχαίρι σφηνωμένο διαρκως στο χέρι-τους. Γιατι πλέον τα μάτια-τους είναι τελεσίδικα τυφλωμένα απο το αδυσώπητο μίσος.
15.6.2019-15.7.2019
*Κείμενο είναι βασισμένος σε κανόνες του μονοτονικου που εφάρμοζε ο Αντώνης Μυστακίδης-Μεσεβρινος και δημοσιεύτηκε στο περιοδικο Παρέμβαση
*
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου