Ο Νίκος Μάντης επανέρχεται με ένα τραγικά επίκαιρο μυθιστόρημα, το «Σφάλμα συστήματος»(Καστανιώτης), να φωτίσει μέρες σαν αυτές που ζούμε. Είναι η ιστορία μιας «ουτοπίας» που χάθηκε στη σκόνη και την αλαζονεία. Ή να το πω καλύτερα ο απολογισμός μιας γενιάς που ξεκίνησε ως μπαχαλάκηδες από το σχολικό συγκρότημα της Γκράβας για να βρεθεί στα υπουργικά έδρανα και στους πέριξ της εξουσίας.
Σπάνια οι έλληνες συγγραφείς θέτουν ως κύριους ήρωες στα μυθιστορήματά τους πολιτικούς, εκτός αν πρόκειται για μυθιστορηματικές βιογραφίες. Ο Νίκος Μάντης
επιχειρεί σε αυτό το μυθιστόρημα κάτι επικίνδυνο όσο και ελκυστικό λογοτεχνικά. Να στήσει ένα μυθιστόρημα με βασικούς ήρωες τον Αλέξη Τσίπρα και την παρέα του.
Υπάρχουν δύο κύκλοι βασικών ηρώων: στον πρώτο ανήκουν ο Άρης – που είναι και ο κυριότερος αφηγητής, η Ρίτα και ο Δημήτρης. Ο δεύτερος κύκλος αποτελείται από τον Κωστή Βέρο – (aka Αλέξης Τσίπρας), το ερμαφρόδιτο πλάσμα Ανδρομάχη – Έκτορας Κανάκης (aka Γιάνης Βαρουφάκης) και τον Χατζή (aka Ν.Παππάς).
Η παρέα εξελίσσεται , τα γεγονότα της δολοφονίας Γρηγορόπουλου τους διαφοροποιούν αλλά οι αγωνιστικές περγαμηνές παραμένουν κρίκοι που τους ενώνουν.
Με ένα βιτριολικό υποδόριο χιούμορ ο Μάντης αφηγείται την ιστορία από την μεριά αυτών των παιδιών για να την υπονομεύει τραβώντας αργά και βασανιστικά μερικές φορές το χαλί κάτω από τα πόδια τους. Σκανάρει το μυαλό τους για να παρουσιάσει αυτή την θολή εικόνα των αφελών, συναισθηματικών, επαναστατικών ιδεών που σταδιακά δίνουν τη θέση τους σε αισθήματα εκδίκησης, παράνοιας, καθεστωτικής αλαζονείας και αυτό-καταστροφικής συμπεριφοράς.
Ο κεντρικός ήρωας , ο Δημήτρης, είναι ένα διπολικός πληροφορικάριος. Περνάει τη ζωή του μέσα στο γονεϊκό δωμάτιο χακάροντας και εξερευνώντας τον σκοτεινό κόσμο του διαδικτύου. Όταν δεν παίρνει χάπια (zyprexa) βλέπει φαντασιακούς ήρωες πλασμένους από τον κόσμο των κόμικ που τον οδηγούν στην τρέλα. Δουλεύει και ως τρολ του κόμματος πριν πάρει αυτό την εξουσία. Ο αδελφός του Κάρολος (aka Λάμπρος Φούντας) είναι ένας ήρωας του αναρχικού κινήματος, που δολοφονείται σε ενέδρα των αστυνομικών στον Βύρωνα. Η Ρίτα, ερωμένη του Καρόλου θα χρησιμοποιήσει ως υποκατάστατο τον Άρη, τον οποίον και θα μυήσει σεξουαλικά.
Το ερμαφρόδιτο Ανδρομάχη – Έκτορας Κανάκης είναι ένας ελευθεριακός θεωρητικός που δίνει διαλέξεις στην υπό κατάληψη Βίλα Υβόννη, στη συνέχεια θα εγχειριστεί θα γίνει αρσενικός και θα αναλάβει υπουργός Οικονομικών στην πρώτη κυβέρνηση Βέρου – Τσίπρα, αλλάζοντας θέσεις και μετεξελισσόμενος σε θεωρητικό απολογητή της οικονομικής κολοτούμπας. Ο Κωστής Βέρος, ο τακτικιστής συνδικαλιστής μαθητής με το λακόστ μπλουζάκι θα καταφέρει να ηγηθεί του κόμματος και να αναλάβει την πρωθυπουργία, έχοντας μυστικοσύμβουλο τον Χατζή.
Η Ρίτα είναι ίσως το πιο τυραννισμένο πλάσμα, συναισθηματικά, πολιτικά, σεξουαλικά. Θα μεταβληθεί σε μια σκύλα – γιάπισα και θα καταλήξει να αντικαταστήσει τον Έκτορα στο υπουργείο Οικονομικών όταν πια το κόμμα θα αρχίσει να εμφανίζει τα συμπτώματα παρακμής. Τέλος υπάρχει και ο Δημήτρης ένα άβουλο σχολιαρόπαιδο του Μωραΐτη που θα ακολουθήσει το πνεύμα των καιρών αν και άγεται και φέρεται από την οικογένεια του. Ο πατέρας του διευθύνει ένα λαϊκό τηλεοπτικό κανάλι (κάτι μεταξύ Καρατζαφέρη και Μάκη Κουρή), και υποστηρίζει το κυβερνών κόμμα. Με την μητέρα του διατηρεί μια ερωτική φαντασίωση, και στη συνέχεια συνάπτει ένα σχεδόν λευκό γάμο με την Ρίτα. Στο τέλος θα θελήσει να πάρει την δική του σκληρή εκδίκηση.
Η αφήγηση εξελίσσεται σαν παρωδία με πολλά αναγνωρίσιμα πρόσωπα και πολλές οικείες στους έλληνες καταστάσεις. Τα capital controls, το δημοψήφισμα, ο γκρίζος κόσμος του «αριστερού» παρακράτους, η φαντασίωση για την βοήθεια από την ρώσικη αρκούδα, οι διαδηλώσεις, η προσπάθεια ελέγχου των media, ο Σαββίδης, οι παραβατικοί μετανάστες – έμποροι ναρκωτικών, η κουλτούρα των καταλήψεων, η διπλοπροσωπία της εξουσίας κ.λπ.
Ο Νίκος Μάντης θα εισάγει στο κείμενό του τα προσφιλή και από άλλα βιβλία του (Άγρια Ακρόπολη, Τυφλοί) φαντασιακά κομμάτια, κυρίως γύρω από το πρόσωπο του κεντρικού ήρωα του Άρη, καθώς τα φαντάσματα που τον κυνηγούν δίνουν μια άλλη παράλληλη πολλές φορές εξέλιξη στα γεγονότα. Ο ίδιος ο συγγραφέας προσομοιάζει τον ήρωα του με τον τηλεοπτικό Έλιοτ της τηλεοπτικής σειράς Mr.Robot.
Το «σφάλμα συστήματος» είναι ο τοίχος που υψώνεται μπροστά σε σχέδια ουτοπικά αλλά ατελή. Η Ρίτα, υπουργός Οικονομικών πια (ένας θηλυκός Τσακαλώτος) πηγαίνοντας με το υπηρεσιακό αυτοκίνητο στο Μαξίμου την ημέρα του δημοψηφίσματος βλέποντας τον παλμό του νεαρόκοσμου, το όραμα της επαγγελθείσας επανάστασης να κόβει βόλτες στην πλατεία Συντάγματος αναλογίζεται το τρομερό δίλημμα: «Γιατί , το ήξερε καλά η Ρίτα, δεν υπήρχε πιο επικίνδυνο και απαιτητικό πράγμα από την ελευθερία. Και τούτο , αφού όλες οι σταθερές, στο πλαίσιο των οποίων μαθαίνουν να χτίζουν τις ζωές τους οι άνθρωποι, από το χρήμα ως την εκπαίδευση κι από την επαγγελματική δουλειά μέχρι την ύπαρξη κράτους , από τις ηθικές συμβάσεις μέχρι την θρησκεία και την οικογένεια, είναι ταυτόχρονα και καταπιεστικές, ανελεύθερες κοινωνικές κατασκευές, που όλοι μας κάποτε (ή και πιο συχνά , ή και μόνιμα) ονειρευόμαστε να καταλύσουμε. Το θέμα ωστόσο είναι ο,τι άπαξ και βρεθείς έξω απ΄αυτές, θα πρέπει να είσαι έτοιμος για την τιμωρία που θα σου επιφυλάξει η κυρίαρχη πλειονότητα, η ούσα ακόμα εντός».
Σκέφτομαι την αρχική μου διαπίστωση ότι σπάνια τα πολιτικά γεγονότα γίνονται στη χώρα μας αντικείμενο μυθοπλασίας κοντά στην ζέουσα εποχή. Η «Χαμένη Άνοιξη» και η «Τριλογία» του Τσίρκα, όπως και το «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού (από μια άλλη, doc fiction σκοπιά) ξεχωρίζουν καθώς οι πιο πολλοί συγγραφείς προτιμούν τη μεσολάβηση ενός ικανού ιστορικού χρόνου για να καταπιαστούν με πολιτικά γεγονότα. Επίσης διστάζουν πολλές φορές να βάλουν τα πολιτικά πρόσωπα με τα ονόματά τους. Αντίθετα ο Τζόναθαν Κόου στο τελευταίο του μυθιστόρημα «Η Μέση Αγγλία» (Πόλις) αφηγείται την ιστορία των ηρώων του αλλά δεν διστάζει να τους μπλέξει με τους πολιτικούς ηγέτες της εποχής, να τους αναφέρει με τα ονόματά τους και να τους κρίνει με αυτό το αγγλικό φλεγματικό χιούμορ που σκοτώνει και ελέφαντα. Αποτέλεσμα μια εντυπωσιακή μυθοπλαστική εξήγηση για το brexit. Ο Νίκος Μάντης με τη σειρά του φωτογραφίζει τόσο ρεαλιστικά τα πολιτικά πρόσωπα που δεν υπάρχει αμφιβολία για την ταυτότητά τους και εξηγεί, πειστικά κατά τη γνώμη μου, το ουτοπικό συνονθύλευμα στο κεφάλι τους που έγινε τελικά μια στυγνή εξουσιαστική εμμονή. Όμως το μυθιστόρημα του δεν αποκτά αξία γι αυτόν τον λόγο. Η ικανότητά του να καθοδηγεί τους χαρακτήρες του μέσα στον κυκεώνα των πολιτικών πράξεων, η δύναμή του να τους σκιαγραφεί ανάγλυφα, η εντρύφηση σε αδιόρατες πτυχές των ανθρωπίνων πράξεων, ο συνδυασμός του χιούμορ με την σοβαροφάνεια των χαμένων ηρώων του, η ίδια η εξέλιξη της αφήγησης με το απαραίτητο σασπένς και τις συμπαραδηλώσεις τον αναδεικνύει σε ικανό προσωπογράφο της εποχής μας.
Με αυτό το μυθιστόρημα ο Νίκος Μάντης κλείνει μια τριλογία για την κρίση: με τα διηγήματα «Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί», το πεδίο του ήταν η κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις , στο «Οι τυφλοί» στοχάζεται πάνω στην ελληνική κοινωνία και την μόνιμη αδυναμία της να δει έξω από τον εαυτό της, τέλος στο «Σφάλμα συστήματος» αποδομεί την πολιτική εξουσία που επικαλέστηκε το όραμα της ελευθερίας για να καταλήξει να χρησιμοποιεί τις ίδιες παλιές μεθόδους που ξόρκιζε, έρμαιο των μηχανισμών του συστήματος.
Ως κατακλείδα ένα ποίημα από έναν παλιό φίλο ποιητή:
«Αλλά όταν έγινε το κράτος είμασταν όλοι μας περήφανοι
Οι υπουργοί τρώγανε τα γρόσια μαζεμένοι γύρω απ΄την σημαία
και τα καράβια της επανάστασης δεν βγήκαν ποτέ απ΄ τα ναυπηγεία
κι αν οι πιστωτές ζητούσαν τα δανεικά θα μας πουλούσαν όλους.
Κανείς δεν είχε μυαλό μέσα στην παραζάλη των νέων αρωμάτων,
Όπου γοητευμένοι εγωισμοί αναπαύονταν».
(Νίκος Στάμης, 1947-2015, Αχαϊκές εκδόσεις)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου