Αλέξανδρος Στεργιόπουλος
Το καλλιτέχνημα και τα αποσιωπητικά. Το δημιούργημα αιωρείται στο αχανές πεδίο του χρόνου και διαρκώς προσαρμόζεται στις συνθήκες που βρίσκει. Η παρατήρηση αυτού γίνεται διάλογος άηχος, έντονος, στοχαστικός. Το καλλιτέχνημα επικοινωνεί με τον περίεργο παρατηρητή και η διαλεκτική τους οδηγεί στην αλήθεια που αφορά τον επόμενο παρατηρητή, το επόμενο καλλιτέχνημα. Η αλληλεπίδραση καταπονεί πνευματικά, απαιτεί γενναιόδωρους στοχασμούς και ικανότητα να βρεις την τελεία ανάμεσα στις τελείες. Το τελευταίο είναι ευθύνη του δέκτη του καλλιτεχνικού μηνύματος που πρέπει να ξέρει πώς αποτυπώνεται η έντονη παύση. Ο απόηχος απαιτεί αμεσότητα, ευστοχία, λακωνικότητα. Λίγες λέξεις και καλές, ισχυρές και προσεκτικά επιλεγμένες. Ο εθελοντής συνομιλητής πρέπει να φτιάξει γλωσσικά σημεία ελέγχου αυτού που έχει προηγηθεί της δημιουργίας. Το εύγλωττο, το εύληπτο και το εύηχο οφείλουν να είναι μέρος του ευσύνοπτου. Τέτοια είναι η περίπτωση του «Νο 13» (Εκδόσεις Κίχλη) του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Ο τίτλος είναι η απόλυτη σύνοψη των όσων περιέχονται στις σελίδες του βιβλίου και η ουσία της ουσίας των όσων μας προσφέρει η σοφία του γερμανού στοχαστή. Το ανθεκτικό 13 καλύπτει και ενισχύει τις θέσεις του Μπένγιαμιν για την τέχνη και τη γραφή. Το 13 γίνεται προκλητικό και έχει νόημα όταν προκαλεί τις «βεβαιότητες» μας και την τύχη μας.
Πρώτα η διάρθρωση του βιβλίου. Πέντε ενότητες για τη γραφή και την τέχνη. Κάθε ενότητα αποτελείται από 13 θέσεις και στον αποφθεγματικό λόγο του Μπένγιαμιν ενώνονται: βιβλία και πόρνες, το γράψιμο, η κριτική, οι σνομπ και η επιτυχία. Ο Μπένγιαμιν δεν παίρνει θέση, δημιουργεί θέση εντοπίζοντας τη σωστή τελεία. Η τέχνη, η γραφή, διαρκώς εξελίσσονται, προσαρμόζονται, διαμορφώνονται και «σπρώχνουν» τον χρόνο και τον χώρο τους. Τι κάνει, λοιπόν, ο Μπένγιαμιν; Παρεμβαίνει και αναλύει με τη σοφία του λακωνικού λόγου τη ζωή, τη δράση, την αντίδραση και τον απολογισμό της λογοτεχνίας. Σε πέντε ενότητες και 13 θέσεις αποκαλύπτει το διαφορετικό, το πρωτόγνωρο ή απλά το κρυμμένο. Στην πρώτη «βιβλία και πόρνες» και όπως γράφει «βιβλία και πόρνες σε κάνουν άνδρα» (σ.14), προσφορά εμπειριών. Στη δεύτερη «η τεχνική του συγγραφέα» και «το έργο είναι η νεκρική προσωπίδα της σύλληψης» (σ.14), το οριστικό αποτύπωμα. Στην τρίτη «η τεχνική του κριτικού» και «η κριτική οφείλει να μιλά τη γλώσσα των καλλιτεχνών. Γιατί οι έννοιες του cenacle είναι συνθήματα. Και μόνο στα συνθήματα αντηχεί η ιαχή του αγώνα» (σ.28), το έργο σε οδηγεί. Στην τέταρτη «δεκατρείς θέσεις κατά των σνομπ» και «τα καλλιτεχνήματα τα χωρίζει η τελείωση. Τα ντοκουμέντα τα ενώνει το υλικό» (σ.36), η περάτωση είναι μορφή του τέλειου. Στην πέμπτη ενότητα «ο δρόμος προς την επιτυχία» και «η φήμη, η επιτυχία καλύτερα, είναι υποχρεωτική και σημαίνει, σήμερα, πολύ λιγότερα απ’ όσο παλιά. Σε μια εποχή όπου κάθε ελεεινός γραφιάς κυκλοφορεί σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, είναι συστατικό της γραφής εκ των ων ουκ άνευ. Απλούστατα, όσο μικρότερη η επιτυχία ενός συγγραφέα και των έργων του, τόσο δυσκολότερα τα βρίσκει κανείς» (σ.47), η μεγάλη επιτυχία δεν είναι πάντα επιτυχία.
Ο Μπένγιαμιν είναι αιχμηρός και τα αποφθέγματα του επιβλητικά. Όχι τυραννικά όμως. Δεν επιβάλλονται επειδή το απαιτεί ο δημιουργός τους, αλλά επειδή ανατρέπουν στερεότυπα και παγιωμένες αντιλήψεις. Ο Μπένγιαμιν παιδεύτηκε αρκετά με την τέχνη και τη γραφή και τη δικτατορία της επιτυχίας, ενώ προσπάθησε να καταλάβει τα πράγματα, τις καταστάσεις που προκαλεί η γραφή, η τέχνη. Μας προκαλεί ο Μπένγιαμιν και μας ζητά να απολαύσουμε τη διαλεκτική με την τέχνη και τη γραφή κι ας πονέσουμε. Ο Κώστας Κουτσουρέλης υπογράφει τη μετάφραση όπως και τα διαφωτιστικά και έγκυρα επιλεγόμενα της έκδοσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου