Η Μεγάλη Πλατεία

Αλέξανδρος Δαμίγος 

Η Μεγάλη Πλατεία του Νίκου Μπακόλα είναι ένα αριστούργημα. Προσπαθώ εδώ και λίγες μέρες να σκεφτώ ποιο άλλο ελληνικό μυθιστόρημα μπορεί να σταθεί πλάι του. Η Αντιποίησις αρχής ή μήπως οι Ακυβέρνητες Πολιτείες; Ένα πολυσύνθετο δημιούργημα γραμμένο σε μια γλώσσα απαράμιλλη γιατί, όπως πιστεύω, και το ωραιότερο θέμα να έχει ένα βιβλίο, η ομορφιά της γραφής του είναι αυτό που θα το κάνει μεγάλη λογοτεχνία. Στη Μεγάλη Πλατεία διακρίνονται τρία επίπεδα αφήγησης, όπου

συμπλέκονται το μυθιστορηματικό, το ιστορικό και το βιωματικό στοιχείο: Α. Το κεντρικό επίπεδο όπου εκτυλίσσεται το κύριο νήμα της αφήγησης είναι σε τριτοπρόσωπη αφήγηση, λαμβάνει χώρα κυρίως στη Θεσσαλονίκη, περίπου από το 1923 έως το 1948, και κάθε κεφάλαιο φέρει το όνομα κάποιου ήρωα του έργου. Β. Το δεύτερο επίπεδο είναι αυτό των υποσημειώσεων με αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο και αναφορά σε ιστορικά γεγονότα της Θεσσαλονίκης και προσωπικά βιώματα του συγγραφέα. Γ. Και τέλος, εννέα εμβόλιμα κεφάλαια με τίτλο, "Οι μέσοι χρόνοι", και το οποίο είναι το πιο δύσκολα προσβάσιμο. Εδώ, κατά τη γνώμη μου, έχουμε μια ιδιόμορφη αφήγηση, αντιστικτική προς την κύρια, σε μια Θεσσαλονίκη που βρίσκεται συνεχώς σε επαναστατικό αναβρασμό, είτε πρόκειται για γεγονότα της περίφημης επανάστασης των Ζηλωτών (1342-1349), στην οποία παραπέμπουν πολλά ονόματα, είτε του Μάη του 1936 είτε κατά την Αντίσταση και τον Εμφύλιο. Στη Μεγάλη Πλατεία βλέπουμε το βάρος της Ιστορίας να πέφτει και να συνθλίβει ή να διαμορφώνει τους ανθρώπους μιας πόλης. Οι προσωπικές ιστορίες των διαφορετικών ηρώων διασταυρώνονται μέσα σε μια πανταχού παρούσα Θεσσαλονίκη συμμετέχοντας, έστω και ακούσια, στα ιστορικά γεγονότα της πόλης: Η πυρκαγιά του 1917, η εισροή των προσφύγων μετά το '22, το κάψιμο της εβραϊκής συνοικίας του Κάμπελ το '31, τα γεγονότα του Μάη του '36, η Γερμανική κατοχή του '41, η εξόντωση των Εβραίων της πόλης το '43 και ο Εμφύλιος. Στον Μπακόλα η λογοτεχνία συμπληρώνει την Ιστορία, γιατί η Ιστορία γενικεύει ενώ η λογοτεχνία εξατομικεύει...