Θάλεια Ιερονυμάκη
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις
Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης είχε την τύχη να συναντηθεί στον χρόνο με εκείνον τον ερασιτέχνη (με τη θετική σημασία της λέξης) μελετητή που ήταν σε θέση να αναδείξει με πολλούς τρόπους το πολύπλευρο έργο και την προσωπικότητά του. Ο Τάκης Σπετσιώτης με την ταινία «Μετέωρο και σκιά» (1985) και με το βιβλίο τέχνης Χαίρε Ναπολέων (1999) συνέβαλε καθοριστικά στην αναζωπύρωση και στη διατήρηση του ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνική παραγωγή, την προσωπικότητα και τον μεσοπολεμικό κόσμο του Λαπαθιώτη. Σήμερα επανέρχεται με μια ανθολογία.
Το Ξεδιάλεγμα δεν είναι φιλολογική εργασία και δεν πρέπει να κριθεί ως τέτοια. Χωρίς να διεκδικεί μια υποτιθέμενη αντικειμενικότητα συγκροτείται ως μια επαρκής και αντιπροσωπευτική ανθολογία του λαπαθιωτικού έργου. Περιλαμβάνει ποιήματα λυρικά, σατιρικά -φιλολογικής σάτιρας αλλά και αθυρόστομα ερωτικά και πολιτικά-, πεζά ποιήματα, σκέψεις και στοχασμούς, αφηγήματα, αποσπάσματα από την αυτοβιογραφία, συνεντεύξεις. Η ανθολόγηση των λυρικών και κάποιων σατιρικών ποιημάτων βασίζεται στην έκδοση του Αρη Δικταίου (1964), τη σημασία της οποίας επισημαίνει στην εισαγωγή ο ανθολόγος, ενώ εκείνη των υπόλοιπων κειμένων σε προσωπική έρευνα και σε πρόσφατες ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στους «Στοχασμούς», στους οποίους πράγματι διατυπώνονται ενδιαφέρουσες απόψεις για την τέχνη και την αισθητική, για την πολιτική και την κομμουνιστική ιδεολογία, για τον έρωτα και την ομοφυλοφιλία, για τη ζωή και τον θάνατο.
Η εισαγωγή της ανθολογίας επίσης δεν είναι φιλολογική. Αυτή όμως είναι η αρετή της, εφόσον η εξέταση της πρόσληψης του έργου και της προσωπικότητας του Λαπαθιώτη στο ευρύτερο πολιτιστικό και όχι στο στενά φιλολογικό πεδίο συμβαδίζει με ένα είδος αυτοβιογραφικής ανασκόπησης. Η πρώτη επαφή με την ποίηση του Λαπαθιώτη μέσα από τις μελοποιήσεις του Γιάννη Σπανού, η απόφαση του κινηματογραφιστή και η προεργασία της ταινίας, τα δοκίμια του μελετητή που συγκεντρώθηκαν μαζί με αθησαύριστα ώς τότε πεζά ποιήματα στο Χαίρε Ναπολέων είναι οι βασικοί σταθμοί στο «Μακρύ ταξίδι με τον Λαπαθιώτη» που αφηγείται ο Σπετσιώτης. Το ενδιαφέρον για τον Λαπαθιώτη από underground περιοδικά, την γκέι κοινότητα και τον χώρο της μουσικής ώς τη φιλολογική έρευνα, τη διεθνή πανεπιστημιακή κριτική, τις σύγχρονες εκδόσεις (ατυχείς ως επί το πλείστον) και τη διαδικτυακή δραστηριότητα, το οποίο περιγράφεται με κριτική ματιά, είναι άμεσα συνυφασμένο με την πρόσληψη της ταινίας και αργότερα του βιβλίου.
Ο Λαπαθιώτης, που είχε μετατρέψει τη ζωή του σε έργο τέχνης, σήμερα δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί πρόσωπο queer. Στην εποχή τού δεδηλωμένα ομοφυλόφιλου ποιητή δεν χρησιμοποιούνταν ο όρος, ο προσδιορισμός και η θεώρηση του Σπετσιώτη όμως αποδεικνύουν ότι τα γενόμενα προηγούνται των ονομάτων. Το γενόμενο στην προκειμένη περίπτωση είναι ο άνθρωπος που έζησε ελεύθερα και με αξιοπρέπεια, συνεπής στη βασική του αρχή, την «καλωσύνη» («το πρώτο καθήκον του ανθρώπου είναι, ασφαλώς, η καλωσύνη, –η καλωσύνη προς όλους και προς όλα. Το άλλο η αξιοπρέπεια, –“η αξιοπρέπεια για την αξιοπρέπεια”. Τρίτο δε νομίζω να υπάρχη», σ. 152). Για το συγγραφικό του έργο, από την άλλη, είχε διατυπώσει από το 1931 την πρόθεση να εκδώσει μια επιλογή ποιημάτων και άλλων κειμένων και όχι το σύνολό του. Από την άποψη αυτή το Ξεδιάλεγμα ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στην οπτική του Λαπαθιώτη, ο οποίος εξέδωσε τελικά μόνο μία επιλογή ποιημάτων το 1939.
Την επιλογή αυτή, με τίτλο Τα Ποιήματα. Πρώτη επιλογή, έχουμε σήμερα στα χέρια μας χάρη στη φωτομηχανική ανατύπωσή της από τον εκδοτικό οίκο Εκάτη. Τέτοιου τύπου βιβλία, τα οποία εκδίδει τακτικά ο συγκεκριμένος εκδοτικός οίκος, είναι χρήσιμα γιατί φέρνουν στο προσκήνιο λησμονημένα ή δυσεύρετα έργα (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μεταφράσεις Ποιημάτων της Marceline Desbordes-Valmore από την Ισιδώρα Καμαρινέα, 2005, η πρώτη έκδοση των οποίων είχε γίνει το 1940). Ο σύγχρονος αναγνώστης, συνηθισμένος στην ηλεκτρονική ανάγνωση και στις προσαρμοσμένες στο τωρινό ορθογραφικό σύστημα εκδόσεις, αποκτά, μέσα από τις φωτομηχανικές ανατυπώσεις, την εικόνα ενός άλλου τυπογραφικού κόσμου.
Ο κόσμος αυτός έρχεται στο παρόν με την υλική του μορφή, με τις γραμματοσειρές, τη σελιδοποίηση, τις ορθογραφικές και τονικές επιλογές, ακόμη και με τυπογραφικά λάθη, στενά συνδεδεμένα ωστόσο με την τυπογραφική πρακτική ενός άλλου καιρού. Από την άποψη αυτή η «πρώτη ανατύπωση» των Ποιημάτων του Λαπαθιώτη, όπως προσδιορίζεται, είναι μια ευπρόσδεκτη έκπληξη. Στην έκδοση δεν φέρεται επιμελητής. Το σημείωμα όμως του οπισθόφυλλου, που υπογράφεται από τον ποιητή Γιώργο Μαρκόπουλο, σημαίνει περισσότερα από όσα εκ πρώτης όψεως φανερώνει η πληροφοριακή λιτή μορφή του· σημαίνει ότι οι ποιητές επιβιώνουν χάρη και στη φροντίδα -κυρίως όταν αυτή δεν κραυγάζει- των μεταγενέστερων ποιητών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου