Ένας ερωτευμένος σουλτάνος (του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου)

                            

Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου

Οι δρόμοι που ακολουθούν η εξουσία και η τέχνη κατά κανόνα δεν διασταυρώνονται. Δεν ισχύει το ίδιο για τους σουλτάνους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ποίηση. Του λόγου το αληθές αποδεικνύει η επιλογή και η μετάφραση από τα τουρκικά από τη Σοφία Διονυσοπούλου των ερωτικών ποιημάτων του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Τα ποιήματα κυκλοφορούν υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο Ερωτευμένος από τις εκδόσεις Στερέωμα και αποτυπώνουν μια μακρά παράδοση: την παράδοση των σουλτάνων ποιητών μεταξύ των οποίων ο Σουλεϊμάν ξεχωρίζει ως ένας από τους σημαντικότερους (ποιήματα έγραφαν επίσης ο πατέρας του Σελίμ ο Α’ και ο γιος του Σελίμ ο Β’).

Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής βασίλεψε από το 1520 μέχρι το 1566 και κατά τη διάρκεια των ημερών του η Οθωμανική Αυτοκρατορία μεγεθύνθηκε όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της. Με στρατιωτικές επιχειρήσεις που κάλυψαν τμήματα του πλανήτη από την Περσία και τον Ινδικό Ωκεανό μέχρι τη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική, ο Σουλεϊμάν υπήρξε εκ παραλλήλου ο εμπνευστής μεγάλων διοικητικών και νομοθετικών μεταρρυθμίσεων (στον τόπο του ήταν γνωστός ως «κανουνί», δηλαδή νομοθέτης) ενώ προώθησε τις τέχνες σε όλα τα επίπεδα, γράφοντας ο ίδιος τα ποιήματά του στα τουρκικά και τα περσικά (κυρίως, όμως, στα τουρκικά). Όπως παρατηρεί η μεταφράστρια, ο Σουλεϊμάν έγραψε για τον πόλεμο, τον θάνατο και τον Θεό, αλλά μιλώντας για τον έρωτα, στη θεματική του οποίου επικεντρώνεται η ανά χείρας έκδοση, καταφεύγει σε στερεοτυπικές φράσεις και σε καθιερωμένα μοτίβα της εποχής του, χρησιμοποιώντας δίστιχα με αυστηρό μέτρο (το τι ακριβώς χάνεται εν προκειμένω από τη γλώσσα του πρωτοτύπου δεν είμαστε, φυσικά, σε θέση να το ξέρουμε).
Το ενδιαφέρον με τα ποιήματα του Σουλεϊμάν είναι πως μολονότι ανήκουν σε ένα αυστηρά περιχαρακωμένο λογοτεχνικό είδος, σε μια φόρμουλα που είναι υποχρεωμένη να τηρεί άτεγκτα τους κανόνες της (να σκεφτεί κανείς πως πολλοί στίχοι του μετατράπηκαν σε τουρκικές παροιμίες), δεν έχουν τίποτε το ψυχρό ή το αποστειρωμένο: εκδηλώνουν, αντίθετα, ελεύθερα το πάθος και τον καημό τους με αισθήματα τα οποία παρά την πληθώρα των εγκωμιαστικών και των αγαπητικών εκφράσεων δεν καταλήγουν ποτέ σε φτηνή, εύκολη εξομολόγηση και δεν ευτελίζουν δια της υπερβολής το αντικείμενο του πόθου τους. Το ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι κάτι άλλο: αν και ένας από τους πλέον ισχυρούς άνδρες της εποχής του, και πάνω στη κορύφωση της εγκόσμιας δόξας του, ο Σουλεϊμάν υιοθετεί έναν ιδιότυπο αναχωρητισμό. Εκείνο που κάνει κατάληψη στην καρδιά του δεν είναι ούτε το σκήπτρο της πολιτικής κυριαρχίας ούτε ο δεδομένος πλούτος που συνεπάγεται ο αυτοκρατορικός θεσμός:

Ούτε το θρόνο επιθυμώ ούτε του Μίδα το χρυσάφι
Έχω την τύχη να’ μαι σκλάβος μες στο δικό σου το παλάτι

Κάποτε φέρσου μου καλά, άλλοτε πόνεσέ με
Ελεύθερη είσαι αγάπη μου, για με το ίδιο κάνει

Ως Μουχιμπί, για στέμμα μου του στεναγμού τα φλόγα κυνηγώ
Είμαι ο Σουλτάνος του Έρωτα, κι ασκέρι μου είν’  τα δάκρυα.   

Μουχιμπί, όπως μας εξηγεί η μεταφράστρια, σημαίνει ερωτευμένος, εραστής, φίλος, πιστός, αλλά και μυημένος στη φιλοσοφία των δερβίσηδων. Ιδού, λοιπόν, ένας σουλτάνος ο οποίος φλέγεται από έρωτα την ώρα που ως οπαδός των δερβίσηδων διακατέχεται από μιαν ιδεολογία πενίας και περιπλάνησης.
 https://www.oanagnostis.gr/%ce%ad%ce%bd%ce%b1%cf%82-%ce%b5%cf%81%cf%89%cf%84%ce%b5%cf%85%ce%bc%ce%ad%ce%bd%ce%bf%cf%82-%cf%83%ce%bf%cf%85%ce%bb%cf%84%ce%ac%ce%bd%ce%bf%cf%82-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b2%ce%b1%ce%b3%ce%b3%ce%ad/?fbclid=IwAR36XOTDBD6uIc1sObOdyZZ-Ej4qivSSN8u5nwA-0EryF9KxstT2zBlSjgc