Κ.Π. Καβάφης, «Τα Ποιήματα- Δημοσιευμένα και Αδημοσίευτα» (επιμέλεια: Δημήτρης Δημηρούλης,), εκδ. Gutenberg, 2015

`

ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ: ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΗΡΥΓΜΕΝΑ
ΑΔΗΜΟΣΙΕΥΤΑ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΝΟΛΟΚΛΗΡΩΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΖΑ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ – ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
᾽Επιμέλεια ῎Εκδοσης μὲ Εἰσαγωγή, Χρονολόγιο, Σχόλια, Παράρτημα πρόσθετων κειμένων καὶ Βιβλιογραϕία Δημήτρης Δημηρούλης

`
I. ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
῾ Ο ποιητὴς καὶ ἡ πόλη
Ο ΑΛΕξΑΝΔΡΙΝΟΣ. ῾Η προσωνυμία μπορεῖ νὰ στεγάσει τὸν βίο καὶ τὴν πολιτεία τοῦ ποιητῆ Κ. Π. Καβάϕη1 μὲ ἀκρίβεια καὶ ἐπάρκεια. Σπάνια συγγραϕέας ἔχει συνδεθεῖ κατὰ τέτοιο ἀπόλυτο ἀλλὰ καὶ διαρκὴ τρόπο μὲ τὸν τόπο διαβίωσής του. Στὴν ἑλληνικὴ λογοτεχνία τὸ παράδειγμα εἶναι μοναδικό. Τὸ ἴδιο μπορεῖ νὰ ἰσχύει καὶ γιὰ τὴν εὐρωπαϊκή, παρὰ τοὺς στενοὺς δεσμοὺς ὁρισμένων συγγραϕέων μὲ συγκεκριμένες πόλεις. ῾Ο ποιητὴς ἔχει ἀμετάκλητα ταυτιστεῖ μὲ τὸν τόπο ὅπου γεννήθηκε, ἔζησε καὶ πέθανε. ῾Η γενικὴ αὐτὴ ἀποδοχὴ ἐπιτρέπει τὴν ὑποκατάσταση τοῦ ὀνόματος ἀπὸ τὸν ἐπιθετικὸ προσδιορισμὸ τῆς καταγωγῆς καί, συνάμα, τὴν προσθέτει ὡς ἀναπόϕευκτη προοπτικὴ στὴ θέαση τοῦ ἔργου του. Βέβαια, ἡ ᾽Αλεξάνδρεια δὲν ἦταν κάποια συνηθισμένη αἰγυπτιακὴ πόλη.
Τὸ ὄνομά της ἀνακαλοῦσε τόσο τὸν Μακεδόνα στρατηλάτη ὅσο καὶ τὴ δυναστεία τῶν Πτολεμαίων τῆς ἑλληνιστικῆς ἐποχῆς, ἀλλὰ καὶ τὴ ρωμαϊκὴ ἐπικυριαρχία ποὺ ἀκολούθησε. Εἶχε ἑπομένως παρελθὸν πλούσιο σὲ μνῆμες καὶ ϕήμη. Στὸ παρελθὸν αὐτὸ ἡ περιπέτεια τοῦ «ἑλληνικοῦ» βρῆκε τὴν πιὸ ἀπρόσμενη τύχη, τὶς πιὸ παράδοξες ἀναμείξεις, τὶς πιὸ ἀνοίκειες προσαρμογές. ῾Ο Καβάϕης τὰ συνάντησε ὅλα αὐτὰ σὲ μιὰΑἴγυπτο ποὺ ἦταν (μετὰ τὸ 1882) κτήση τῆς Βρετανικῆς Αὐτοκρατορίας καὶ μέσα στὸ περιβάλλον τῆς ἀκμάζουσας ἑλληνι κῆς παροικίας, τῆς ὁποίας ὑπῆρξε ἡ πιὸ σημαντικὴ πνευματικὴ προσωπικότητα, ὅπως ἀποδείχτηκε ὄχι ἐκ τῶν ὑστέρων ἀλλὰ ὅσο ζοῦσε. ῾Η πόλη δὲν ὁρίζει μόνο τὸν κύκλο τοῦ βίου του ἀλλὰ καὶ ἕνα σημαντικὸ μέρος τῆς ποιητικῆς του. Τὴν πέρασε στὸ συμβολικὸ στημόνι τῆς γραϕῆς, καθιστώντας την οἰκουμενικὴ συνεκδοχὴ («᾽Αποχαιρέτα την, τὴν ᾽Αλεξάνδρεια ποὺ χάνεις») ἢ ἐπιχειρώντας συσχετισμοὺς στοὺς ὁποίους ἀνακαλεῖται εἰρωνικὰ τὸ παρελθὸν («Κ᾽ οἱ ᾽Αλεξανδρινοὶ τὸν πάρουν στὸ ψιλό, / ὡς εἶναι τὸ συνήθειο τους, οἱ ἀπαίσιοι» ἢ «Οἱ ᾽Αλεξανδρινοὶ ἔνιωθαν βέβαια / ποὺ ἦσαν λόγια αὐτὰ καὶ θεατρικὰ») γιὰ νὰ προκαλέσει συνειρμοὺς μὲ τὸ παρόν. ῾Η πόλη καὶ οἱ κάτοικοί της, μαζὶ μὲ στιγμιότυπα ἀπὸ τὴν ἱστορία της, ἔχουν ἀπορροϕηθεῖ ἀπὸ τὸν καβαϕικὸ λόγο ποικιλοτρόπως, σὲ μιὰ συμπύκνωση βίου καὶ τέχνης ὅπως κορυϕώνεται στὸν στίχο: «Πάντα ἡ ᾽Αλεξάνδρεια εἶναι».6 Δὲν στάθηκε, ἑπομένως, τυχαῖο ποὺ ἡ μετωνυμία «ὁ ᾽Αλεξανδρινὸς» ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι δραστικὴ καὶ σαϕής, ἀποκλείοντας κάθε παρεξήγηση ἢ σύγχυση. Τὸ ὄνομα τῆς πόλης ἀνακαλεῖ ἐπίσης μιὰ πολυσχιδὴ μυθολογία ποὺ συνοδεύει μόνιμα, ἀλλὰ ὄχι πάντοτε ϕανερά, τὴν καβαϕικὴ ποιητικὴ ἐνδοχώρα.

[…]

Εἶμαι Κωνσταντινουπολίτης τὴν καταγωγήν, ἀλλὰ ἐγεννήθηκα στὴν ᾽Αλεξάνδρεια — σ᾽ ἕνα σπίτι τῆς ὁδοῦ Σερίϕ· μικρὸς πολὺ ἔϕυγα, καὶ ἀρκετὸ μέρος τῆς παιδικῆς μου ἡλικίας τὸ πέρασα στὴν ᾽Αγγλία. Κατόπιν ἐπεσκέϕθην τὴν χώραν αὐτὴν μεγάλος, ἀλλὰ γιὰ μικρὸν χρονικὸν διάστημα. Διέμεινα καὶ στὴ Γαλλία. Στὴν ἐϕηβική μου ἡλικία κατοίκησα ὑπὲρ τὰ δύο ἔτη στὴν Κωνσταντινούπολη. Στὴν ῾Ελλάδα εἶναι πολλὰ χρόνια ποὺ δὲν ἐπῆγα. ῾Η τελευταία μου ἐργασία ἦταν ὑπαλλήλου εἰς ἕνα κυβερνητικὸν γραϕεῖον ἐξαρτώμενον ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον τῶν Δημοσίων ῎Εργων τῆς Αἰγύπτου. ξέρω ᾽Αγγλικά, Γαλλικὰ καὶ ὀλίγα ᾽Ιταλικά.
Τὸ κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε τὸ 1924 στὸ γνωστὸ ἀϕιέρωμα τοῦ περιοδικοῦ Νέα Τέχνη ποὺ ἐξέδωσε ὁ Μάριος Βαϊάνος, πιστὸς μεσίτης καὶ διαϕεντευτὴς τοῦ ποιητῆ στὴ δύστροπη ᾽Αθήνα. ῾Η λιτὴ περιγραϕὴ ἀναϕέρεται σὲ ἀντικειμενικὰ δεδομένα, δίχως νὰ λέει κάτι περισσότερο γιὰ τὴν ᾽Αλεξάνδρεια, τὴν πόλη ὅπου συνέθεσε τὸν βίο καὶ τὸ ἔργο του. Γιατὶ ἡ ᾽Αλεξάνδρεια κυριαρχεῖ ὡς ἀναγκαία συνθήκη. Δάνεισε στὸν Καβάϕη λάμψη καὶ αἴγλη ἀπὸ τὸ παρελθόν της καὶ ἕνα σημεῖο (ἄλλοι τὸ ὀνόμασαν σταυροδρόμι) νὰ σταθεῖ πολύτροπα πρὸς τὸν κόσμο. ῾Ο Καβάϕης, μὲ τὴ σειρά του, τὴν ἔϕερε μὲ τὸ ἔργο του στὸ προσκήνιο καὶ τῆς χάρισε ἕνα μέλλον στὴ λογοτεχνία ποὺ ξεπερνᾶ τὴν ἱστορία καὶ τὴ γεωγραϕία. ῾Η βιογραϕία του εἶναι βαθιὰ ριζωμένη στὴ βιογραϕία τῆς πόλης, καθὼς ἡ τελευταία ἐκβάλλει στὴ δική του ἐποχή, στὸ σύγχρονο χωνευτήρι γλωσσῶν, ϕυλῶν, θρησκευμάτων καὶ πολιτισμῶν. ῾Ο ποιητὴς καὶ ἡ πόλη του. Μιὰ σχέση δύσκολη καὶ ἀμϕίθυμη ἀλλὰ ποὺ μὲ τὰ χρόνια ἔγινε ἀναπόϕευκτη. Καμιὰ βιογράϕηση δὲν μπορεῖ νὰ ἀγνοήσει τὴ σημασία μιᾶς τόσο πολύπλευρης συνύπαρξης. ῾Ο Καβάϕης εἶναι σὰν νὰ τὴν παντρεύτηκε ἀναγκαστικά. Γι᾽ αὐτὸ ἔγινε καὶ θὰ παραμείνει ὁ μόνος «᾽Αλεξανδρινός», χωρὶς κανέναν ἄλλον προσδιορισμό. Κάθε συνάντηση μὲ τὸν Καβάϕη εἶναι συνάντηση μὲ τὴν ᾽Αλεξάνδρεια – τὴ ϕανταστικὴ πόλη τῆς ἱστορίας. Πραγματικὴ ᾽Αλεξάνδρεια δὲν ὑπάρχει, ὅπως δὲν ὑπάρχει πραγματικὸς Καβάϕης. ῍Αν ὑπῆρξαν ποτέ, μὲ τὸν τρόπο ποὺ ϕανταζόμαστε, εἶ ναι κάτι ποὺ δὲν θὰ τὸ μάθουμε, ἀϕοῦ καὶ οἱ δύο διαχέονται στὸ τοπίο τῆς ἱστορίας. Μὲ αὐτὴ τὴν προϋπόθεση, ὅτι θὰ συνθέσουμε δηλαδὴ ἕνα ὁμοίωμα ποὺ λέγεται «ἡ ζωὴ τοῦ Καβάϕη», μποροῦμε νὰ προχωρήσουμε καὶ νὰ δώσουμε στὸν ἀναγνώστη μικρὴ ἀποτύπωση βιογραϕικῶν πληροϕοριῶν ποὺ θὰ τοῦ ἐπιτρέψουν νὰ ἰδεαστεῖ τὸν δικό του ἥρωα. […]
῾ Η οἰκογένεια
῞Οταν θέλουμε νὰ «γνωρίσουμε» ἕνα πρόσωπο ψάχνουμε πρῶτα τὴν οἰκογένειά του. Αὐτὸ εἶναι μιὰ ἐμπειρικὴ διαπίστωση ἀλλὰ καὶ μιὰ ϕροϋδικὴ τεχνική. ῾Η οἰκογένεια συγκροτεῖ τὸ πλέγμα ὅπου διαμορϕώνεται ἡ σύλληψη τοῦ ἐγὼ ὡς διελκυστίνδα ἕλξης καὶ ἀπώθησης. ᾽Εκεῖ κρύβεται τὸ μυστικὸ τοῦ ἀτόμου. ῾Η διερεύνηση τῶν οἰκογενειακῶν δεσμῶν τοῦ ποιητῆ εἶναι ἀσϕαλῶς ἐργασία ἀπαιτητικὴ καὶ προϋποθέτει εἰδικὴ (ἐπιστημονικὴ) ἀγωγή. ᾽Εδῶ θὰ περιοριστοῦμε νὰ δώσουμε τὸ διάγραμμα τῆς οἰκογενειακῆς ἱστορίας, ἀναϕέροντας πρόσωπα καὶ πράγματα, χωρὶς ὅμως νὰ προχωρήσουμε στὸ σκοτεινὸ ἐσωτερικὸ τοπίο τῶν διαπροσωπικῶν σχέσεων καί, κυρίως, χωρὶς νὰ μετρήσουμε σὲ βάθος τὴν ἀπήχησή τους στὴν προσωπικότητα τοῦ ποιητῆ. ῾Ο Καβάϕης μεγάλωσε σὲ πολυμελὴ οἰκογένεια ἀγοριῶν. ῾Επτὰ ἐτῶν ἔζησε τὴν ἀπώλεια τοῦ πατέρα (1870) καὶ ἀνέπτυξε στενὴ σχέση μὲ τὴ μητέρα, ὄντας τὸ μικρότερο παιδὶ ἀπὸ τὰ ἐννιά. ῾Η ἐξάρτηση ϕαίνεται νὰ ἦταν ἀμοιβαία καί, σύμϕωνα μὲ ὁρισμένους μελετητές, ἂν πιστέψουμε τὸν ψίθυρο τῆς ἱστορίας καὶ τὴν ὑπόδειξη τῆς ϕωτογραϕικῆς μηχανῆς, ἡ μητέρα του τὸν ἔντυνε καὶ τὸν καμάρωνε σὰν κοριτσάκι, σὰν ἐκεῖνο ὑποτίθεται ποὺ τῆς ἔλειπε ἀνάμεσα σὲ τόσους ἄνδρες. Κάτι τέτοιο ὅμως ἦταν συνήθεια τῆς ἐποχῆς καὶ ὄχι ἁπλῶς ἰδιοτροπία τῆς Χαρίκλειας Καβάϕη. ῞[…]

`

*********************************************************************

Τα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα ποιήματα του Καβάφη στην πρωτογενή τους μορφή σε μια έκδοση που περιέχει επιπλέον τα ακόλουθα: Εισαγωγή: εκτενής και περιεκτική διαπραγμάτευση με κέντρο τον βίο και το έργο του ποιητή. Χρονολόγιο: λεπτομερής αφήγηση ανά έτος που καλύπτει με αφθονία πληροφοριών το καβαφικό «έργα και ημέραι». Σχόλια: κάθε ποίημα συνοδεύεται από σχολιασμό πραγματολογικό και λεξικολογικό στην ίδια σελίδα ώστε να διευκολύνεται η ανάγνωση. Παράρτημα: μεταφράσεις, λογοτεχνικά πεζά και σημειώματα για την τέχνη που συνοδεύουν το ποιητικό έργο, έτσι ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει πληρέστερη εικόνα για τον Καβάφη. Βιβλιογραφία: συστηματική εκλογή βιβλιογραφίας που περιλαμβάνει βιβλία, μελέτες, άρθρα, αφιερώματα περιοδικών, μελοποιήσεις και απαγγελίες. Περιεχόμενα – Ευρετήρια: α) εκτενή περιεχόμενα με ένδειξη του έτους δημοσίευσης ή συγγραφής εκάστου έργου, β) αλβαφητικό ευρετήριο όλων των ποιημάτων, γ) ευρετήριο όλων των κυρίων ονομάτων που απαντώνται στα ποιήματα και στα υπόλοιπα καβαφικά κείμενα, δ) ευρετήριο κυρίων ονομάτων που απαντώνται στην «Εισαγωγή», στο «Χρονολόγιο», στην «Ερμηνευτική Δοκιμή» και στα εισαγωγικά σημειώματα του επιμελητή.
 http://www.poiein.gr/2018/11/09/%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%B7%CF%81%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B7%CF%82/?fbclid=IwAR1qYYq4W477WZvwbEElZ_BACzxblLSMJtzUOL7lvT4LGPR8kjOei2LpJT4